ABSTRAK Kajian kritikan seni ini adalah mengenai teks penulisan terhadap pengkaryaan dua orang tokoh pelukis Malaysia iaitu Syed Ahmad Jamal dan Mohd. Hoessein Enas. Penelitian adalah merujuk kepada kaedah kualitatif analisis kandungan terhadap sumber penulisan pengkritik seni tanah air khususnya dari sudut sosiobudaya. Sehingga kini tidak banyak kajian ilmiah tentang kritikan seni dilakukan di negara ini bagi mengesani penglibataan dan mengetengahkan golongan pengkritik. Objektif kajian dalam penyelidikan ini adalah untuk melihat keserasian dan kesesuaian bahanbahan penulisan berkaitan karya pelukis dalam mengetengahkan aspek makna dari sudut sosiobudaya. Segala paparan mengenai kritikan seni diteliti semula bagi menganalisis jenis kritikan seni, pendekatan penulisan serta membolehkan pola pemikiran pengkritik diselidiki. Rujukan penelitian adalah pada sumber-sumber perpustakaan, arkib serta catatan-catatan penulis. Daripada sejumlah pengkritik, sebelas (11) dipilih untuk penganalisisan utama untuk dijadikan tanda aras kepada kajian ini. Ia melibatkan kaedah kualitatif dengan analisis deskriptif terhadap bahan-bahan penulisan mereka. Kaedah temu bual dilakukan dengan melibatkan informan daripada golongan sejarawan seni, pelukis dan ahli akademik untuk mendapatkan sumber informasi mengenai aspek kritikan seni. Melalui kajian ini, beberapa cadangan serta imput dikemukakan kepada pihak atau golongan tertentu untuk merangka perancangan yang lebih efektif dan komprehensif bagi meningkatkan amalan dan budaya kritikan seni tanah air. Bidang kritikan seni sebenarnya boleh menyuburkan budaya ilmu melalui suatu bentuk metodologi yang berteraskan perspektif sosiobudaya yang sekali gus mampu memberi impak kepada dunia seni visual dan masyarakat di Malaysia. iii
ABSTRACT This study is focused on documentations of two Malaysian prominent artists, who are Syed Ahmad Jamal and Mohd. Hoessein Enas. The documentation process is referring to the written materials of local art critics in various types of resources that specifically underlying the elements of society and culture. Very few such documentations have been made in relation to art criticism. Therefore, it aims is to reach out and embrace the essence of artwork, to analyse various aspects of art criticism comprising the type, approach, the critics thinking, to review critic writing methods as well as suggesting the most reliable art criticism methodology to be used in Malaysia that finally can serve a purpose in educating younger generation in understanding more the aspects of national cultural arts. All views and written documentation regarding art criticism are being reviewed as important references in projecting the big picture of local visual arts in the context of the cultural and society. Data review is done on library resources, archives and records of painters and writers. Eleven art critics are chosen as the main analysis objects as to set the bench mark of the research. This particular analysis involves qualitative method with interpretive finding regarding their writing. In addition, information is also acquired from interviews involving local art historians, academicians, artists and critics, in ensuring a more accurate interpretation and perspective. Apart from being very relevant historical documents, art critics very much significant in reviewing and empowering critical thinking and nurturing intellectuallity in society. Therefore, as to conclude this study, several suggestions are given as inputs to any peer group who are willing to carry out more efective and comprehensive plans in improving the practice of art criticsm. In a nutshell, art criticsm is actually nurturing the culture of intellectuality and impacting the visual culture in Malaysia as a whole. iv
PENGHARGAAN Sekalung penghargaan kepada Akademi Pengajian Melayu, Universiti Malaya kerana menawarkan pengajian terbaik di peringkat PhD terutama di dalam bidang yang penting seperti seni dan budaya. Usaha pencarian ilmu sebenarnya tiada pengakhiran selagi ada kemahuan demi peningkatan diri dan kebaikan umum. Setelah beberapa tahun, maka akhirnya dapat menghasilkan penyelidikan bertajuk Kritikan Seni dari Perspektif Sosio Budaya di Malaysia iaitu yang menjurus kepada aspek kritikan seni terhadap karya-karya dua pelukis tersohor negara iaitu Syed Ahmad Jamal dan Mohd. Hoessein Enas. Kajian ini penting kerana subjek kajian adalah berupa ikon negara serta mempunyai impak dari segi seni budaya bangsa. Meskipun bidang kritikan seni di negara ini masih dianggap baharu di samping jumlah pengkritik yang kecil namun kebolehan dan potensi sesetengah pengkritik dalam bidang ini mempunyai tempat tersendiri yang wajar diketengahkan. Perlu diungkapkan, pencapaian penyelidikan ini tidak mungkin terhasil tanpa sumbangan dan penglibatan bermakna daripada individu-individu tertentu. Pertama sekali saya ingin mengucapkan jutaan terima kasih kepada pihak-pihak tertentu yang telah memberi dorongan, inspirasi dan galakan dalam menyiapkan tesis ini. Setinggi-tinggi penghargaan kepada Prof. Emeritus Dr. Datin Rahmah Bujang selaku penasihat yang banyak memahami dan mendorong saya sehingga berjaya menyiapkan tesis ini. Sebagai seorang profesor yang mempunyai pengetahuan yang luas dalam bidang seni dan budaya, nama beliau akan selalu dirujuk dan disanjung tinggi. Terima kasih juga kepada mereka yang telah memberi kerjasama serta sudi meluangkan masa ketika ditemu bual yang telah memberi imput bermakna. Ucapan terima kasih juga ditujukan kepada teman-teman akademik dan pelukis yang turut memberi sumbangan yang berupa ilmu dan pengetahuan bermakna melalui beberapa perbincangan. Usaha mereka dalam membantu meluaskan pengetahuan saya tentang aspek kritikan seni terutama berkaitan dengan pengalaman masing-masing juga amat disanjung tinggi. Sekalungan penghargaan kepada Pengarah Akademi Pengajian Melayu dan Timbalan Pengarah Akademi Pengajian Melayu di atas keperhatinan sepanjang proses pengajian di universiti ini. Tidak lupa kepada staf sokongan yang sentiasa memberikan bantuan apabila diperlukan. Kepada Dekan Fakulti Seni Lukis dan Seni Reka, Universiti Teknologi MARA, Shah Alam dan staf-staf akademik terutama daripada Jabatan Pengajian Budaya Visual, ucapan terima kasih kerana memberi ruang kepada saya mendalami kajian ini. Tidak dilupakan kepada keluarga saya yang banyak memberi sokongan moral dan doa. Sekalung kasih dan penghargaan berkekalan di hati buat Allahyarham Ayahanda Hj. Abd. Aziz bin Abd. Wahab dan Allahyarhamah bonda tercinta, Hajah Zainab bt. Othman yang sentiasa menjadi sumber inspirasi. Doa dan Al Fatihah untuk mereka. Tidak lupa kepada isteri tercinta, Arba iyah bt. Ab. Aziz dan anak tersayang, Mohamad Hafiz Kamal yang turut menjadi pendorong kuat serta iringan doa restu untuk terus berjaya. Terima kasih juga kepada semua rakan-rakan yang terlibat sama ada secara langsung mahupun tidak langsung dalam penyelidikan ini. Semoga penyelidikan ini akan dapat memberikan sumbangan bermakna dan turut memperkayakan khazanah penyelidikan khususnya dalam bidang seni dan budaya bangsa. Penyelidik 2016 v
JADUAL KANDUNGAN Halaman ABSTRAK ABSTRACT PENGHARGAAN JADUAL KANDUNGAN SENARAI JADUAL SENARAI LAMPIRAN iii iv v vi x xii BAB 1 PENGENALAN 1.1 Pendahuluan 1 1.2 Permasalahan Kajian 4 1.3 Objektif Kajian 7 1.4 Soalan Kajian 8 1.5 Skop Kajian 9 1.6 Batasan Kajian 10 1.7 Metodologi Penyelidikan 11 1.7.1 Metode Temu Bual/ Interview 12 1.7.2 Senarai Nama Informan yang Ditemu bual 13 1.7.3 Kaedah Kualitatif Analisis Kandungan (Content Analysis) 13 1.8 Kepentingan Kajian 15 1.9 Latar Teoritis Kajian bersandarkan teori Arnold Hauser 17 1.9.1 Teori Sosiologi oleh Arnold Hauser 17 1.10 Kerangka Metodologi 20 BAB 2 KAJIAN LITERATUR 2.1 Konsep dan Definisi 21 2.1.1 Makna Kritikan Seni 21 2.1.2 Makna Sosiobudaya 24 2.2 Pengenalan Sejarah Seni Lukis Moden dan Sejarah Kritikan Seni 24 vi
2.3 Era Modenisme dan Pascamodenisme: Suatu Anjakan Budaya 26 2.3.1 Isme dan Avant Garde 36 2.4 Sejarah Sepintas Lalu Seni Lukis Malaysia 38 2.5 Sejarah Kritikan Seni dan Sumbangan Tokoh-Tokoh Pengkritik Barat 50 2.6 Sejarah Kritikan Seni di Malaysia 56 2.7 Jenis-jenis Kritikan 72 2.7.1 Kritikan Jurnalistik 73 2.7.2 Kritikan Pedagogikal 74 2.7.3 Kritikan Ilmiah 75 2.7.4 Kritikan Popular 77 2.8 Model Kritikan 78 2.8.1 Kesimpulan 79 BAB 3 PENGUMPULAN DATA: TAFSIRAN PENGKRITIK TERHADAP KARYA-KARYA PELUKIS 3.1 Pengenalan 80 3.2 Tafsiran pengkritik terhadap karya pelukis: Syed Ahmad Jamal 82 3.3 Tafsiran pengkritik terhadap karya pelukis: Mohd. Hoessein Enas 162 3.4 Kriteria untuk Jenis Kritikan Seni berdasarkan teori Feldman. 199 3.4.1 Jenis Kritikan Seni 196 3.5 Kriteria untuk Pendekatan Seni berdasarkan teori Mana Sikana 200 3.5.1 Pendekatan 200 3.6 Analisis Kajian Jenis Kritikan Seni dan Jenis Pendekatan Terhadap 205 Kritikan Karya Syed Ahmad Jamal dan Mohd Hoessein Enas 3.6.1 Jenis kritikan Terhadap Karya Syed Ahmad Jamal 205 3.6.2 Jenis Pendekatan Terhadap Karya Syed Ahmad Jamal 207 3.6.3 Jenis Kritikan Terhadap Karya Mohd Hoessein Enas 210 3.6.4 Jenis Pendekatan Terhadap Karya Mohd Hoessein Enas 212 3.7 Kesimpulan 214 vii
BAB 4 ANALISIS DATA: PENILAIAN KRITIKAN TOKOH-TOKOH PENGKRITIK SENI TANAH AIR 4.1 Pengenalan 215 4.2 Analisis peranan pengkritik seni secara umum 215 4.3 Analisis umum seni lukis moden dalam konteks sosiobudaya di Malaysia 229 4.4 Analisis umum pengkritik dari beberapa persepsi 235 4.5 Analisis umum kritikan seni di Malaysia 239 4.6 Perolehan hasil penyelidikan 242 4.6.1 Analisis dan tafsiran secara khusus 242 4.6.2 Analisis Khusus Jenis Kritikan dan Pendekatan Terhadap 246 Karya Syed Ahmad Jamal 4.6.3 Huraian Perbandingan Analisis Syed Ahmad Jamal 264 Dan Mohd Hoessein Enas 4.7 Deskripsi kritikan T.K. Sabapathy 265 4.8 Deskripsi kritikan Redza Piyadasa 274 4.9 Deskripsi kritikan Muliyadi Mahamood 288 4.10 Deskripsi kritikan Zanita Anuar 296 4.11 Deskripsi kritikan Zakaria Ali 302 4.12 Deskripsi kritikan Tan Chee Khuan 313 4.13 Deskripsi kritikan Ooi Kok Chuen 319 4.14 Deskripsi kritikan D zul Haimi Md. Zain 323 4.15 Deskripsi kritikan Mohamed Ali Abdul Rahman 335 4.16 Deskripsi kritikan Hasmi Hashim 339 4.17 Deskripsi kritikan Zainal Jaslan 342 4.18 Rumusan Analisis Aras Pemikiran Pengkritik 346 4.19 Data Validasi 349 4.19.1 Data Temu Bual 349 4.18.2 Rumusan Data Temu Bual 366 4.18.3 Analisis Data Temu Bual 369 4 18.4 Kesimpulan 370 viii
BAB 5 RUMUSAN 5.1 Pengenalan 371 5.2 Rumusan 372 5.3 Cadangan Memperkasakan Bidang Kritikan Seni di Malaysia 380 5.4 Kesimpulan 389 BIBLIOGRAFI 391 Bil. Senarai Lampiran Halaman Lampiran A Senarai temu bual / Gambar temu duga 414 Lampiran B Gambar dan lain-lain 417 Lampiran C Gambar Karya Syed Ahmad Jamal 421 Lampiran D Gambar Karya Mohd Hoessein Enas 435 Lampiran E Contoh-Contoh Petikan Kritikan Seni Tempatan 454 daripada Pelbagai Sumber ix
SENARAI JADUAL Bil. Senarai Jadual Halaman Jadual 3.0 Jenis kritikan Terhadap Karya Syed Ahmad Jamal 205 Jadual 3.1 Jenis Pendekatan Terhadap Karya Syed Ahmad Jamal 207 Jadual 3.2 Jenis Kritikan Terhadap Karya Mohd Hoessein Enas 210 Jadual 3.3 Jenis Pendekatan Terhadap Karya Mohd Hoessein Enas 212 Jadual 4.0 Pecahan jumlah keseluruhan pengkritik 216 Jadual 4.1 Senarai Sebelas (11) Nama Pengkritik Yang Dipilih Bagi 216 Tujuan Penganalisaan Jadual 4.2 Senarai nama pengkritik, latar belakang, jenis kritikan 242 dan pendekatan yang digunakan dalam penulisan/kritikan seni. Jadual 4.3 Analisis Khusus Jenis Kritikan dan Pendekatan Terhadap Karya 246 Syed Ahmad Jamal Jadual 4.4 Perbandingan Jenis Kritikan Dan Pendekatan Terhadap Karya 254 Syed Ahmad Jamal Jadual 4.5 Analisis Khusus Jenis Kritikan Dan Pendekatan Terhadap Karya 256 Mohd Hoessein Enas Jadual 4.6 Perbandingan Jenis Kritikan Dan Pendekatan Terhadap Karya 261 Mohd Hossein Enas Jadual 4.7 Perbandingan Analisis Syed Ahmad Jamal Dan Mohd Hoessein Enas 262 Jadual 4.8 Temu bual kritikan seni 348 Jadual 4.9 Latar Belakang Informan 349 Jadual 4.10 Soalan 1 350 Jadual 4.11 Soalan 2 351 Jadual 4.12 Soalan 3 352 Jadual 4.13 Soalan 4 353 Jadual 4.14 Soalan 5 354 x
Jadual 4.15 Soalan 6 355 Jadual 4.16 Soalan 7 356 Jadual 4.17 Soalan 8 357 Jadual 4.18 Soalan 9 358 Jadual 4.19 Soalan 10 359 Jadual 4.20 Soalan 11 360 Jadual 4.21 Soalan 12 361 Jadual 4.22 Soalan 13 362 Jadual 4.23 Soalan 14 363 Jadual 4.24 Analisis Temubual 364 Jadual 4.25 Butir Demografi Informan Yang Ditemu bual 365 xi
SENARAI LAMPIRAN Bil. Senarai Lampiran Halaman Lampiran A Senarai temu bual / Gambar temu duga 414 Lampiran B Gambar dll 417 Lampiran C Gambar Karya Syed Ahmad Jamal 421 Lampiran D Gambar Karya Mohd Hoessein Enas 435 Lampiran E Contoh-Contoh Petikan Kritikan Seni Tempatan 454 daripada Pelbagai Sumber xii