PROXECTO: BARÓMETRO DE XÉNERO E DESIGUALDADE. UNHA APROXIMACIÓN A MODELIZACIÓN CUANTITATIVA

PROXECTO: BARÓMETRO DE XÉNERO E DESIGUALDADE. UNHA APROXIMACIÓN A MODELIZACIÓN CUANTITATIVA DIRECTOR: José María Riobóo Almanzor EQUIPO DE INVESTIGACIÓN: Irene Riobóo Lestón Concepción Miguélez Arrizado Patricia Herráez Sánchez Carlos Pío Del Oro Sáez Santiago de Compostela, Novembro de 2007

Barómetro de xénero e desigualdade 1

Barómetro de xénero e desigualdade 2 ÍNDICE 1. INTRODUCIÓN...4 2. FONTES DE INFORMACIÓN...8 2.1. Lexislación sobre a igualdade entre homes e mulleres...8 2.2. Bases de datos sobre indicadores de xénero...9 2.3. Estudos sobre mulleres...15 3. BATERÍA DE INDICADORES...18 3.1 Os indicadores de xénero...18 3.2 Áreas temáticas...20 3.3 Índice de feminización...28 4. INDICADORES SINTÉTICOS...30 5. COMPORTAMENTOS POR SEXO ANTE O TRABALLO A TEMPO PARCIAL...46 5.1 Introdución...46 5.2. Poboación de estudio...49 5.3. Sectores económicos...63 5.4. Tipo de contrato...81 5.5. Horas traballadas...91 5.6. Nivel de estudos...101 5.7. Análise de regresión...113 5.8. Series de tempo...122 6. CONCLUSIÓNS...164 7. REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS...168

Barómetro de xénero e desigualdade 3 ANEXO...196 1. Poboación ocupada...198 2. Poboación ocupada que traballa a xornada completa...213 3. Poboación ocupada que traballa a xornada parcial...228 4. Poboación ocupada que traballa a xornada parcial no sector económico da agricultura ou pesca...243 5. Poboación ocupada que traballa a xornada parcial, no sector económico da industria....258 6. Poboación ocupada que traballa a xornada parcial, no sector económico da construción....273 7. Poboación ocupada que traballa a xornada parcial, no sector económico dos servizos...288 8. Poboación ocupada que traballa a xornada parcial, con contrato indefinido...303 9. Poboación ocupada que traballa a xornada parcial, con contrato temporal....318 10. Número medio das horas efectivas da poboación que traballa a xornada parcial...333 11. Número medio das horas habituais da poboación que traballa a xornada parcial....348 12. Poboación ocupada que traballa a xornada parcial, con estudos primarios...363 13. Poboación ocupada que traballa a xornada parcial, con estudos secundarios....378 14. Poboación ocupada que traballa a xornada parcial, con estudos superiores...393

Barómetro de xénero e desigualdade 4 1. INTRODUCIÓN A principal razón que nos induciu a formular e levar a cabo esta investigación, foi a actual esixencia de dispor de adecuados indicadores imprescindibles para incorporar o enfoque de xénero na produción da estatística como aspecto importante no proceso da inclusión de consideracións sobre a igualdade de xénero. Un dos elementos básicos de medida de calquera realidade, e evidentemente máis dende a óptica de xénero, é dispor de indicadores desagregados por sexo en tódalas actuacións nas que se vexan implicadas e beneficiadas directa ou indirectamente persoas. Esta é xa unha reivindicación básica no deseño e implementación de políticas de igualdade e que ven sendo demandada anos atrás, pois trátase dun instrumento prioritario que permite saber a quen debe chegar e a quen chegan finalmente as actuacións das políticas públicas. A necesidade técnica de contar con información desagregada por sexo vai tomando corpo nas administracións públicas e especialmente nas áreas e departamentos de estatística. Reflexo disto son os Indicadores de Xénero que a finais de ano publicará o Instituto Galego de Estatística, aínda que o nivel de desagregación ás veces afecta aos datos de tipo macro e pérdese dita desagregación a medida que se profunda en niveis de concreción e que se cruzan devanditos datos con outras variables. O artigo 9.2 da Constitución atribúe aos poderes públicos, entre os cales se inclúe a Administración, o deber de promover as condicións para que a liberdade e igualdade dos individuos e dos grupos nos cales estes se integran, sexan reais e efectivas. Así pois, os indicadores de xénero: Poden ser de axuda para a avaliación dos impactos diferenciais das políticas planificadas ou existentes, dos programas e lexislación respecto a homes e mulleres. Son un instrumento que fai posible que a investigación e as políticas sexan levadas a cabo con valoración das diferenzas de xénero, da natureza das

Barómetro de xénero e desigualdade 5 relacións entre homes e mulleres e as súas diferentes realidades sociais, expectativas de vida e circunstancias económicas. Son un instrumento para entender os procesos sociais e proporcionar opcións informadas e equitativas, para maximizar no posible o impacto positivo dunha intervención neste senso, ou polo menos asegurar que non teña impactos negativos. Coa posta en funcionamento das políticas de axuste estrutural (PAE s) nos Países do Sur e observados algúns dos seus efectos, faise necesario un estudo sobre os impactos perversos que os axustes vía gastos públicos en áreas como a educativa, a alimentaria e sanitaria teñen sobre as mulleres. Iso induce unha verdadeira preocupación pola construción de instrumentos de medición de xénero, indicadores centrados en analizar a posición relativa das mulleres e dos homes. Tamén as Nacións Unidas (ONU) fixéronse eco desta necesidade figurando no Plan de Acción Mundial (aprobado en 1975) para a realización dos obxectivos do Ano Internacional da Muller e no Programa de Acción para a segunda metade do Decenio das Nacións Unidas para a muller. Ademais figura co número 3 nos Obxectivos do Desenvolvemento do Milenio (ODM): promover a igualdade entre os xéneros e a autonomía da muller, compromiso internacional firmado por 189 países en setembro de 2000 baixo o auspicio das Nacións Unidas. A Comisión Europea, na Guía para la evaluación del impacto en función del género, trata de evitar consecuencias negativas non intencionais derivadas do diferente impacto dalgunhas accións políticas nos homes e nas mulleres. Así a Plataforma de Acción, aprobada na cuarta Conferencia mundial sobre a muller que se celebrou en Pekín (1995), invita ao goberno e aos demais axentes a integrar a perspectiva de xénero en todas as políticas e os programas para analizar as súas consecuencias para os homes e as mulleres, respectivamente, antes de tomar decisións. En febreiro de 1996, a Comisión aprobou unha comunicación sobre a transversalidade como primeiro paso cara a realización do compromiso da Unión

Barómetro de xénero e desigualdade 6 Europea de integrar a perspectiva do xénero no conxunto das políticas comunitarias. No ámbito rexional galego, tamén o Goberno de Galicia no seu V Plan para a igualdade entre mulleres e homes (2007-2010), planea unha ambiciosa aposta pola realización de estatísticas oficiais que recollan información cuantitativa e cualitativa desagregada por sexos, cruzada con variables de xénero e características sociodemográficas da poboación, así como a construción duns indicadores que acompañen as diferentes actuacións do plan. O interese por elaborar indicadores sociais (demográficos, de xénero, de mercado de traballo,...) foi resultado dos esforzos por estudar os efectos do crecemento económico en diversas poboacións e grupos de poboación. Concibíronse en xeral, como valores ou patróns de interpretación relativamente fácil cos que se miden as disparidades e desigualdades, e que poden utilizarse para diagnosticar as razóns das diferenzas observadas entre grupos de poboación e para identificar os cambios de tales situacións. Faise entón, igualmente necesario, facer uso e análise dos mesmos, e estudar a realidade que se atopa tras esas cifras. Os números non arranxan cambios educacionais, culturais ou xeracionais, pero cuantifican a realidade, e dicir, a realidade pode plasmarse cando hai unha medida válida detrás dela, e unha vez coñecida dita medida resulta imprescindible analizar e valorar a súa repercusión. Tal como se expón na Comunicación da Comisión Integrar la igualdad de oportunidades entre las mujeres y los hombres en el conjunto de las políticas y acciones comunitarias (COM(96)67 fin), en cumprimento do mandato dos artigos 2 e 3 do Tratado de Amsterdam, non se trata simplemente de promover políticas e accións específicas a favor das mulleres, se non de introducir a igualdade en forma visible respecto dos seus efectos sobre a situación respectiva dos homes e das mulleres, é dicir, unha perspectiva de xénero non de sexos, e de recoñecer as identidades masculina e feminina para instaurar unha división equilibrada das respectivas responsabilidades.

Barómetro de xénero e desigualdade 7 En este proxecto ofrécese unha análise dos indicadores de xénero, así como un estudo da súa evolución no tempo, o que permite acadar unha visión real dos roles e estruturas de cada xénero. Con este traballo contribúese a reunir e xuntar fontes de información continua que nos permitan realizar ditos estudos e análises de evolución, así como afondar na obtención de indicadores sintéticos e na modelización dos comportamentos. O traballo estruturouse nas seguintes partes. Unha primeira na que se recollen as fontes de información básica en materia de xénero, tanto as lexislativas como as estatísticas e as referidas as principais organizacións nacionais e internacionais. A continuación preséntase a batería de indicadores obtidos para Galicia, acompañada da metodoloxía empregada no seu cálculo. A partir destes indicadores obtivéronse os índices agregados para as áreas consideradas, así como un índice xeral de medida da desigualdade. No seguinte capítulo realízase unha análise dos distintos comportamentos da poboación segundo o sexo ante o emprego a tempo parcial, tema de gran relevancia nas sociedades actuais. A continuación preséntanse as conclusións, destacando os resultados obtidos neste traballo. Finalmente recóllese a bibliografía básica no ámbito dos indicadores de xénero, que fai referencia a documentación citada e manexada polo equipo investigador. No anexo preséntanse as táboas coa información que foi utilizada no estudo de emprego a tempo parcial. Por último, cabe destacar que este proxecto de investigación constitúe un proxecto transversal, polo que se trata dunha moi boa ocasión para levar a cabo transferencia de coñecementos a varios campos das Ciencias Sociais debido ás distintas liñas de investigación que conflúen por medio dos distintos membros do equipo investigador. É necesario recalcar tamén o carácter interdisciplinario e interuniversitario do proxecto que se propón, mediante o que se intentará transmitir e aplicar os coñecementos que del se desprenda aos distintos ámbitos do coñecemento. Deste xeito, constitúe un potente medio de reforzar e contrastar os coñecementos científicos e o desenvolvemento profesional, representando unha inmellorable oportunidade para consolidar a participación en distintos foros de discusión.

Barómetro de xénero e desigualdade 8 2. FONTES DE INFORMACIÓN Nesta primeira parte do proxecto recollemos a lexislación vixente en cuestión de xénero a nivel Europeo, nacional e galego. Resulta imprescindible, para a elaboración de calquera traballo, coñecer o marco legal no que nos movemos para saber que tipo de información ven demanda e avalada por unha Lei para a elaboración dos informes que axudarán a formulación dos dictames. A creación desta recente lexislación sobre xénero, pon de manifesto a necesidade de elaborar datos e indicadores que midan a eficacia e cumprimento das actuacións postas en marcha ou emprendidas por estas leis. Abre pois, un amplo campo de traballo aínda por explotar, xa que a información que se demanda afecta a todas e cada unha das áreas da sociedade. 2.1. Lexislación sobre a igualdade entre homes e mulleres Creación dun comité consultivo para a igualdade de oportunidades entre homes e mulleres na UE: http://eurlex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:2008:190:0017:0021:es:pdf Creación do Instituto Europeo de la Igualdad de Género. O Instituto Europeo de la Igualdad de Género creouse o 20 de decembre de 2006; o seu cometido consistirá en axudar as institucións europeas e a os Estados membros a fomentar a igualdade de xénero en todas as políticas comunitarias e nas políticas nacionais resultantes, a loitar contra a discriminación por razón de sexo. Outra das tarefas do Instituto será sensibilizar aos cidadáns da Unión Europea sobre este tema. http://europa.eu/scadplus/leg/es/cha/c10938.htm Ley Orgánica 3/2007, de 22 de marzo, para la Igualdad efectiva de Mujeres y Hombres. Art 20 Adecuación de las estadísticas y estudos, refírese á desagregación por sexos de toda a información referida a persoas e a necesidade de novos indicadores.

Barómetro de xénero e desigualdade 9 http://www.boe.es/g/es/bases_datos/doc.php?coleccion=iberlex&id=2007/06115 V Plan do Goberno Galego para a Igualdade entre Mulleres e Homes 2007-2010. http://vicepresidencia.xunta.es/documentos/mulleres-v-plan-igualdade.pdf 2.2. Bases de datos sobre indicadores de xénero Para a elaboración de calquera barómetro é necesario facer un varrido por todos os campos de información afíns. É menester entón buscar, en primeiro lugar, as fontes oficiais existentes que nos poidan facilitar datos que sexan fiables e accesibles, e sobre todo, neste caso, periódicos, para ter referencia de anos anteriores e poder estudar e avaliar os cambios que se van producindo no tempo. Gran parte da misión deste barómetro é revisar e recoller toda a información que sobre xénero temos a nosa disposición. Información de institución oficiais que nos permitan elaborar métodos dirixidos a incrementar a obxectividade, comparabilidade e fiabilidade dos datos, así como a permitir integrar instrumentos metodolóxicos destinados a integrar mellor a igualdade de xénero en todas as políticas internacionais, comunitarias, nacionais ou galegas. Mención especial merece neste caso o Barómetro Social de España (BSE) no que nos baseamos para a elaboración do noso barómetro. Nesta busca de fontes oficiais, atopámonos con que en case todas as comunidades autónomas existe un instituto da muller, o que proporciona unha medida da importancia que alcanzou nestes últimos anos o problema das desigualdades de xénero. Tamén foron introducidos como fontes de información os estudos atopados sobre as mulleres, a súa integración en foros nos que antes non aparecía ou que a súa presenza era discreta e a súa actuación e incorporación como membro activo nas distintas áreas da sociedade.

Barómetro de xénero e desigualdade 10 I. Galicia: Instituto Galego de Estatística: http://www.ige.eu En decembro publicarase na páxina web do IGE a operación Indicadores de xénero dividido nos seguintes apartados: 1. Poboación e familia 2. Educación 3. Emprego (traballo e ingresos) 4. Saúde 5. Violencia e delito 6. Poder e toma de decisións 7. Protección Social 8. Condicións de vida 9. Cultura e ocio 10. Novas tecnoloxías Servizo Galego de Igualdade: http://www.xunta.es/auto/sgi/ Nesta páxina pódense atopar algunhas publicacións de interese como: - Estatística de violencia de xénero, 2008 (publicación semestral) - A realidade das mulleres galegas, o último ano publicado é o 2007, levan xa 3 publicacións e é unha completa recompilación de datos sobre as mulleres galegas. Recolle datos dos distintos organismos oficiais: IGE, INE, consellerías, ministerios,... - Plan EMEGA, informe do seguimento das empresas subvencionadas. Unidade de Muller e Ciencia: http://www.unidadedamullereciencia.es Unidade de Muller e Ciencia está a levar a cabo numerosas e variadas actuacións, encamiñadas todas elas a mellorar a situación das mulleres galegas e a promover o seu achegamento cara o eido científico-tecnolóxico. Nesta páxina podemos atopar o estudo semestral: As mulleres no sistema educativo de Galicia. Situación actual, os diferentes cadernos terán como obxectivo visibilizar a situación das mulleres nos ámbitos educativo e científico, así como propoñer liñas de actuación e mellora.

Barómetro de xénero e desigualdade 11 II. España: Instituto Nacional de Estadística: http://www.ine.es/igualdad/igualdad.htm O INE presenta dende o ano 2006 a súa publicación Mujeres y Hombres en España. Barómetro Social de España: http://barometrosocial.es/ Instituto de la mujer: http://www.migualdad.es/mujer/mujeres/index.html Dentro desta páxina podemos atopar a seguinte información: -- La mujer en cifras:http://www.migualdad.es/mujer/mujeres/cifras/index.htm coa seguinte desagregación por temas: 1. Demografía. 2. Familia. 3. Educación. 4. Empleo. 5. Salud. 6. Poder e toma de decisións. 7. Violencia. 8. Inclusión/Exclusión Social. 9. Muller Rural. -- Estudos e investigacións (dende 1999): http://www.migualdad.es/mujer/mujeres/estud_inves/index.htm -- Observatorio de la igualdad: http://www.migualdad.es/mujer/mujeres/igualdad/index.htm "El Observatorio de la igualdad de oportunidades entre mujeres y hombres, es un organismo, creado por el RD 1686/2000, de 6 de octubre, e integrado en el MTAS, que tiene por objetivo recabar, analizar y difundir información sobre la situación de las mujeres, así como proponer políticas tendentes a mejorar la situación de éstas en distintos ámbitos".

Barómetro de xénero e desigualdade 12 III. Organismos internacionais: Oficina de Estatística das Comunidades Europeas (EUROSTAT): http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1090,30070682,1090_3307 6576&_dad=portal&_schema=PORTAL Proporciona datos por xénero de cada unha das operacións nos que é operativa tal desagregación. Una das súas novas e interesantes publicacións sobre xénero é The life of women and men in Europe - A statistical portrait : http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1073,46587259&_dad=port al&_schema=portal&p_product_code=ks-80-07-135 Na páxina da Comisión Europea atopamos unha guía para a evolución do impacto de distintas políticas en función do xénero: http://ec.europa.eu/employment_social/gender_equality/docs/gender/gender_es.p df Organización das Nacións Unidas (ONU): http://www.un.org/issues/docs/d-women.html Neste enlace pódese atopar todo tipo de información sobre estatísticas e indicadores de xénero, Women & Gender Issues. Ademais, ofrécese unha primeira compilación en castelán de indicadores sociais da muller, un dos primeiros informes emitidos pola ONU sobre estatísticas e indicadores da situación da muller: http://unstats.un.org/unsd/publication/seriesf/seriesf_32s.pdf Banco Mundial: http://www.bancomundial.org/ A base de datos de xénero do Banco Mundial, GenderStats, ofrece información relevante de xénero para os países de América Latina e o Caribe, permitindo as comparacións por países ao longo do tempo. Os datos clasifícanse nas seguintes áreas temáticas: 1. Taxa de participación no mercado de traballo. 2. Desemprego. 3. Capital. 4. Fogares.

Barómetro de xénero e desigualdade 13 5. Saúde. 6. Goberno. Organización para a Cooperación e o desenvolvemento Económico (OCDE): http://www.oecd.org Organización que proporciona indicadores de xénero como a mellor forma de entender por qué ocorren tales diferenzas e ónde ocorren, para poder establecer as políticas máis adecuadas. Na publicación Women anda men in the OECD countries proporcionan datos por xénero para seguintes áreas: 1. Poboación. 2. Educación. 3. Mercado de traballo. 4. Poder político e económico. 5. Asuntos sociais. 6. Saúde. Ofrecendo ademais unha base de datos de indicadores por áreas, no seguinte enlace: http://www.oecd.org/document/59/0,3343,en_21571361_38039199_38172347_1_ 1_1_1,00.html#edu1 IV. Outros organismos de interese: Centro Interdisciplinario de Investigacións Feministas e de Estudos de Xénero (CIFEX): http://www.usc.es/es/institutos/cifex Organización non gobernamental sen ánimo de lucro: http://www.fundacionmujeres.es/ Cifras sobre a situación de homes e mulleres en Euskadi: http://www.emakunde.es/actualidad/cifras/indice.htm

Barómetro de xénero e desigualdade 14 Proxecto Global Entrepreneurship Monitor: http://www.ie.edu/gem/img/informes/informe_ejecutivo_gem07.pdf Instituto Andaluz de la Mujer : http://www.juntadeandalucia.es/institutodelamujer/ Instituto Asturiano de la Mujer : http://tematico.asturias.es/imujer/ Instituto Aragonés de la Mujer : http://portal.aragob.es/servlet/page?_pageid=4227&_dad=portal30&_schema=po RTAL30&_type=site&_fsiteid=527&_fid=1&_fnavbarid=1727225&_fnavbarsiteid=5 27&_fedit=0&_fmode=2&_fdisplaymode=1&_fcalledfrom=1&_fdisplayurl= Instituto Vasco de la Mujer: http://www.emakunde.es/ Instituto Balear de la Mujer: http://www.caib.es/govern/organigrama/area.do?lang=es&coduo=232 Instituto Catalán de la Mujer / Women s Institute of Catalonia (ICD): http://www.gencat.net/icdona/ Instituto de la Mujer de Castilla la Mancha: http://www.jccm.es/imclm/ Instituto Canario de la Mujer: http://www.gobiernodecanarias.org/icmujer/index.html Instituto de la Mujer de Extremadura: http://www.mujerextremadura.com/ Instituto de la Mujer de la Región de Murcia: http://imrm.es/im007.asp?ipag=16

Barómetro de xénero e desigualdade 15 Instituto de la Mujer de Navarra: http://www.cfnavarra.es/inam/index.htm Consejo de la Mujer de la Comunidad de Madrid :: http://www.consejomujer.es/ 2.3. Estudos sobre mulleres Asociación Universitaria de Estudos de la Mujer (AUDEM): http://www.audem.com/ Asociación Española de Investigación de Historia de las Mujeres (AEIHM): http://www.aeihm.org/ Asociación de Mujeres Investigadoras y Tecnólogas (AMIT): http://www.amit-es.org/ Asociación de Mujeres Científicas y Técnicas: http://www.unizar.es/mutem/ Fundación Isonomía para la igualdad de oportunidades, Universitat Jaume: http://isonomia.uji.es/html.php?file=docs/spanish/isonomia/index.php Centro de Estudos sobre la Mujer (CEM). Universidad de Alicante: http://www.ua.es/cem/ Centro de Estudos de la Mujer de la Universidad de la Laguna (CEM): http://webpages.ull.es/users/cem/index.html Instituto Universitario de Estudos de la Mujer (IUEM). Universidad Autónoma de Madrid: http://portal.uam.es/

Barómetro de xénero e desigualdade 16 Instituto de Estudos de la Mujer. Universidad de Granada: http://www.ugr.es/~iem/ Cátedra de estudos de género de la Universidad de Valladolid: http://www.fyl.uva.es/~wceg/ Instituto de Investigaciones feministas: http://www.ucm.es/info/instifem/master.htm Historia de las mujeres de España: http://www.historiasiglo20.org/sufragespana/index.htm La ciudad de las mujeres en la red: http://www.e-leusis.net/ciberfeminismo/enlaces_ciberfeminismo.asp Universidad de Barcelona. Centro de Investigación de las mujeres (DUODA): http://www.ub.es/duoda/ Universidad de Barcelona. Centro Mujer y Literatura: http://www.ub.es/cdona/ Asociación Española de Filosofía María Zambrano: http://www.geocities.com/athens/parthenon/8947/index.html Woman Emprende: http://www.womanemprende.org/ Dones i ciència a la (UAB): http://www.bib.uab.es/ciencies/expo/cientifiques/cientifiques.htm Centro de Estudos Demográficos: http://www.ced.uab.es/index.php

Barómetro de xénero e desigualdade 17 Mujeres en los sistemas de Ciencia y Tecnología, Universidad de Cantabria: http://www.unican.es/aulas/aitem/muj_sist_cienc_tec.htm Foro Mujeres Investigadoras Región de Murcia: http://www.fomim.com/ Unidad de género e igualdad en Andalucía: http://www.unidadgenero.com/en/default.cfm Periódico feminista Mujeres en red: http://www.nodo50.org/mujeresred/ Feminismos, Géneros e Identidades: http://webs.uvigo.es/pmayobre/ Ciudad de las Mujeres en la Red: http://www.e-leusis.net/

Barómetro de xénero e desigualdade 18 3. BATERÍA DE INDICADORES 3.1 Os indicadores de xénero Os indicadores son medidas cuantitativas obtidas para coñecer ou cuantificar un aspecto da realidade que non é directamente medible. A selección e elaboración de indicadores e o desenvolvemento e integración de estatísticas básicas se considera que constitúen procesos continuos, que evolucionan e se complementan reciprocamente. As estatísticas convencionais xeralmente non dan unha idea clara das diferentes situacións entre homes e mulleres, das desigualdades sociais nin, por exemplo, do grao de pobreza, isto pode paliarse en certa medida coa especificación e compilación de novos indicadores a partir da información das estatísticas básicas das que xa dispoñemos. Os indicadores de xénero teñen a función especial de sinalar os cambios sociais en termos de relacións de xénero ao longo do tempo. A súa utilidade centrase na capacidade para determinar: a situación relativa de mulleres e homes, os cambios producidos en ambos sexos nos distintos momentos do tempo. O principal obxectivo para definir indicadores de xénero é comprobar o cumprimento dos acordos levados a cabo no ámbito rexional, nacional e supranacional e facer un seguimento da situación de mulleres e homes. Parten da base de que existe o rol de xénero, e indican os cambios de status do home e da muller nun período de tempo. As características básicas que debe cumprir un indicador viran ao redor dos seguintes aspectos:

Barómetro de xénero e desigualdade 19 deben de ser válidos, de modo que mostren diferenzas reais. deben ser accesibles, que se poidan realizar e calcular dun modo sinxelo. deben ser comprensibles e de fácil interpretación. deben ser comparables, tanto no espazo como no tempo. Este uso de indicadores desagregados por sexo mostra a realidade dende unha perspectiva que deixa ver as posibles brechas na igualdade entre mulleres e homes. A tipoloxía dos indicadores é moi variada polo que se deben seleccionar os considerados máis relevantes e factibles de medir, así como aqueles máis comúns e transferibles dunhas actuacións a outras. A análise destes indicadores require, previamente, da necesidade de dispor de datos e estatísticas desagregadas por sexos e idades, xa que son elementos esenciais para fixar a proporción de mulleres e homes en cada unha das categorías socioeconómicas. Para a presentación destes indicadores, estruturaremos a información nas en diferentes áreas temáticas que se expoñen a continuación, que son áreas de preocupación social nas que dispoñemos de información base necesaria (censos, enquisas ou rexistros administrativos). Esta selección de temas foron escollidos baseándose nas clasificacións sobre a situación de homes e mulleres das Nacións Unidas (Gender Statistics Database) elaborada pola Comisión Económica para Europa (UNECE) que lanzou no 2000 o proxecto de base de datos en Internet Gender Statistics Website for Europe & North America actualizada coas apartacións dos 56 países do seu ámbito; tamén se tivo en conta as clasificacións doutras organizacións internacionais (semellante tamén á orde establecida na Plataforma de Beijing) como no caso da OCDE e a súa base de datos: Gender, Institutions and Development Database e tamén a adoptada polo INE así como noutros indicadores rexionais e outras comunidades. E, concretamente, iniciouse o proxecto do Barómetro de Xénero tratando de estender o Barómetro Social de España (BSE) na materia concreta do xénero a

Barómetro de xénero e desigualdade 20 nosa comunidade autónoma: Galicia, ao consideralo unha excelente idea e crer interesante a súa comparabilidade coa situación vivida en Galicia, é dicir, xerar unha metodoloxía na materia do xénero, é por iso polo que se consideraron as clasificacións empregadas polo BSE así coma os indicadores que en cada unha delas se recollen. Pero co desenvolvemento da idea e coa búsqueda de información foise transformando pouco a pouco ata converterse noutro proxecto diferente, tratando de facelo máis completo, pero mantendo, nun último termo, a súa esencia. Así, tendo en conta estes criterios expostos as áreas temáticas son: - Formación - Actividade - Renda - Protección Social - Saúde - Fogares - Novas Tecnoloxías 3.2 Áreas temáticas FORMACIÓN O acceso á educación e a súa xeneralización é considerado un dos factores máis relevantes no logro da equidade de xénero dados os seus efectos positivos sobre outros indicadores sociais, que trasladados de xeración en xeración supoñen o desencadeamento de procesos multiplicadores do benestar social. Neste sentido, cómpre destacar os indubidables logros que nas últimas décadas alcanzaron os países desenvoltos en materia de cobertura escolar. Así, considérase de extrema importancia, e por iso preséntanse nun primeiro termo, coñecer a devandita evolución experimentada en materia de cobertura escolar: a que volume de poboación afecta e a qué tipo de poboación, así coma á que non, e as alternativas existentes desenvoltas por parte da Administración

Barómetro de xénero e desigualdade 21 para acadar esta cobertura nos diferentes supostos que se plantexan. E, por outra banda, que xa vai un paso máis alá -entendendo por isto o que sucede unha vez cuberta a necesidade educativa básica-: o grao de formación acadado pola poboación, é dicir, que individuos continúan estudando e que estudan, é dicir, a permanencia no sistema educativo formal. De xeito que os indicadores que definen este área, tratando de reflectir as dimensións comentadas son: - Poboación de 16 e máis anos analfabeta. - Persoas que abandonaron cedo a escola. - Poboación que non repetiu curso ao chegar aos 15 anos. - Persoas cursando Programas de Garantía Social. - Poboación cursando Ciclos Formativos de Formación Profesional: Grao Medio e Superior. - Poboación de 16 e máis anos con estudos superiores (incluído doutorado). - Poboación cursando estudos universitarios de licenciatura e diplomatura. - Poboación cursando estudos universitarios de arquitectura e enxeñería técnica e superior. ACTIVIDADE Dada a súa posición estratéxica respecto ao acceso a outros recursos sociais, o emprego constitúe un dos principais ámbitos nos que se evidencia o peso do enfoque de xénero. A dinámica do emprego feminino é unha peza clave para comprender os cambios na situación social, económica, cultural e política das mulleres. Non obstante, a medida que as mulleres foron incorporándose ao mercado laboral, o acceso pleno e en igualdade mostrouse como un obxectivo huidizo; isto é, segundo as mulleres foron escalando dificultosamente posicións no mercado de traballo a meta da igualdade parece afastarse tamén como un espellismo inalcanzable. Esta dinámica é o resultado, por unha parte, da aparición durante as dúas últimas décadas de novas barreiras, novos obstáculos, que bloquean a consolidación da igualdade laboral entre mulleres e homes, que son consecuencia dos procesos de reestruturación da economía globalizada.

Barómetro de xénero e desigualdade 22 Así, pódese afirmar que o acceso das mulleres ao mercado de traballo nas últimas catro décadas alterou radicalmente o mapa da desigualdade entre os sexos. O mercado de traballo feminizouse e as mulleres son hoxe unha parte importante e un compoñente estable da forza de traballo. Pero a progresiva feminización do mercado laboral é un proceso incompleto e sen consolidar, con avances e tamén retrocesos que formulan interrogantes urxentes para o futuro do traballo de mulleres e homes. Polo tanto, aínda que as relacións de desigualdade entre mulleres e homes no mercado laboral están a cambiar, estes cambios veñen acompañados de "novas formas de desigualdade". Por outra parte, a desigualdade laboral entre mulleres e homes e a aparición de novas fronteiras da desigualdade é tamén o resultado dunha inserción moi desvantaxosa a orixe da cal é a posición subordinada das mulleres na sociedade e na familia e, moi especialmente, en relación coa repartición do traballo doméstico que segue sendo responsabilidade primaria das mulleres e, polo tanto, un condicionante básico da súa participación. Ambos os dous procesos retroalimentanse mutuamente nunha espiral que frea o avance cara á igualdade. Por iso, entender os procesos ou mecanismos de produción e reprodución de desigualdades entre os sexos no emprego esixe ir máis alá da análise do mercado laboral. É dicir, para comprender a situación relativa de mulleres e homes no mercado de traballo é preciso relacionar a dinámica do emprego con outros ámbitos de actividade e traballo que estruturan as condicións de participación (ou non) de mulleres e homes no mercado laboral. En particular, para as mulleres, o traballo que realizan fora do mercado, o traballo de reprodución ou doméstico, é fundamental para entender, por exemplo, a elevada concentración de mulleres no emprego a tempo parcial, ou o subemprego. Para reflectir todo o exposto seleccionáronse os seguintes indicadores: - Taxa de actividade da poboación de 16 e máis anos. - Taxa de temporalidade no emprego. - Poboación ocupada con xornada a tempo parcial. - Ocupados/as na dirección de empresas e da Administración Pública.

Barómetro de xénero e desigualdade 23 - Ocupados/as como técnicos/as e profesionais científicos/as e intelectuais. - Taxa de paro. - Taxa de paro de longa duración. - Persoas inactivas realizando labores do fogar. - Deputados/as no Parlamentos Autonómicos. - Alcaldías. RENDA As mulleres que traballan tenden a incrementar as rendas dos fogares con maiores ingresos masculinos, mentres que os ingresos das mulleres perceptoras de prestacións sociais tenden a mellorar a situación dos fogares peor situados no que respecta ás rendas masculinas, reducindo de forma substancial a taxa de pobreza previa á incorporación das rendas femininas. A pesar diso, o feito de que nun fogar só se obteñan rendas femininas inflúe decisivamente no seu maior risco de pobreza, mentres que o feito de combinar fontes de renda masculinas e femininas o reduce niveis moi pequenos. No caso de que esa renda proceda dunha muller (sobre todo se deriva de prestacións sociais) o fogar será pobre cunha elevada probabilidade. Non é suficiente con mellorar a cantidade e calidade da presenza da muller no mercado laboral. Os países europeos en xeral tenden a tecer coidadosamente unha tupida rede de protección social para os fogares con nenos/as. Xa que casos cobra especial importancia a existencia dun bo sistema de prestacións sociais para evitar a caída na pobreza, dado os problemas que estas mulleres teñen para inserirse axeitadamente no mercado laboral e realizar as súas responsabilidades domésticas. En Galicia, como en xeral en España, o sistema de prestacións sociais é claramente deficiente. Por outro lado, a utilización da vía de deducións fiscais para promover a natalidade e a protección familiar deu lugar a beneficios escasos e que tenden a prexudicar seriamente ás mulleres de menos ingresos sen obriga de declarar. Noutras prestacións, como son as rendas mínimas de inserción social (o RISGA en Galicia), as mulleres soas con fillos a cargo constitúen o seu perfil típico, pero é coñecido o limitado da contía e alcance destas prestacións, e actualmente a súa limitación no tempo que se pode ser beneficiario. De modo

Barómetro de xénero e desigualdade 24 que é precisa unha maior converxencia cos estándares de protección social en Europa para poder dispoñer de unha rede que evite o risco de caer na pobreza aos fogares máis vulnerables. Neste área os indicadores escollidos fan referencia así a: - Importe medio anual dos ingresos procedentes do traballo. - Importe medio anual dos ingresos procedentes das pensións. - Importe medio anual dos ingresos procedentes de prestacións. - Taxa de risco de pobreza. PROTECCIÓN SOCIAL A maioría dos réximes da Seguridade Social foron establecidos inicialmente sobre a base dun modelo no que os homes eran o sostén da familia. Así, por exemplo, proporcionaban xeralmente prestacións para as viúvas, pero non para os viúvos, a idade da xubilación inferior para as mulleres era tamén en certa forma o reflexo dun modelo no cal a participación das mulleres na forza laboral, se consideraba secundaria. A medida que un maior número de mulleres se foi incorporando á forza de traballo remunerada, as ideas acerca das funcións dos xéneros evolucionaron e os réximes de seguridade social están sendo reformados gradualmente. Os réximes de seguro social non abranguen con frecuencia a certas categorías de traballadores, como as dos traballadores a domicilio, os traballadores domésticos e os traballadores a tempo parcial, nas que as mulleres están fortemente representadas. Os traballadores da economía informal -onde tantas mulleres pasan a maior parte da súa vida laboral- tamén están desprotexidos. Factores tales como carreiras interrompidas, períodos máis curtos de cotización e salarios inferiores afectan de xeito negativo aos dereitos que teñen as mulleres no marco da seguridade social e doutros réximes relacionados co emprego. Esta situación afecta non só ás xubilacións senón tamén aos subsidios de desemprego que moitas mulleres desempregadas non reciben.

Barómetro de xénero e desigualdade 25 A protección da función reprodutora da muller, tamén, está intimamente ligada á promoción da igualdade de xénero. As prestacións de maternidade son unha peza clave para permitir ás mulleres e ás súas familias manter o seu nivel de vida cando a nai non pode traballar. A través da súa historia, a Organización Internacional do Traballo (OIT) esforzouse por garantir que as traballadoras gocen deste dereito. Os indicadores que pretende recoller a devandita información son: - Pensionistas contributivos. - Permisos de maternidade-paternidade. - Denuncias por malos tratos producidos pola parella ou exparella. SAÚDE A saúde de mulleres e homes é diferente e desigual. Diferente porque hai factores biolóxicos (xenéticos, hereditarios, fisiolóxicos, etc.) que se manifestan de forma diferente na saúde e nos riscos de enfermidade, que moitas veces seguen invisibles para os patróns androcéntricos das ciencias da saúde. Desigual porque hai outros factores, que en parte son explicados polo xénero, e que inflúen dun xeito inxusto na saúde das persoas. Así mesmo cabe destacar que os roles de xénero tamén afectan á saúde dos homes. A falta de socialización para expresar sentimentos e padecementos mentais e físicos, así como as deficiencias do propio sistema sanitario significan maiores dificultades para diagnosticar problemas afectivos e psicolóxicos encubridos por somatizacións ou condutas de risco (adicións, condución agresiva de vehículos, comportamentos sexuais de risco). A abordaxe transversal ou mainstreaming en xénero e saúde é parte fundamental das recomendacións da Organización Mundial da Saúde (OMS) e tamén das directrices políticas da Comunidade Europea. A medida que poidamos coñecer mellor os determinantes biolóxicos e sociais, tanto da saúde como das enfermidades, estaremos a camiñar na posibilidade de deseñar programas e

Barómetro de xénero e desigualdade 26 políticas sanitarias que actúen no sentido de mellorar a calidade de vida, evitar e minimizar os efectos das enfermidades e eliminar as iniquidades na saúde de mulleres e homes. A batería de indicadores seleccionados para recoller a información desta área son: - Esperanza de vida ao nacer. - Fumadores/as diarios/as de tabaco. - Bebedores/as de alcohol a diario ou casa a diario. - Consumo de cannabis nos últimos seis meses. - Consumo de cocaína nos últimos seis meses. - Consumo de tranquilizantes nos últimos seis meses. - Defuncións por accidente de tráfico de vehículos a motor. - Defuncións por enfermidades cardiovasculares. - Defuncións por trastornos mentais e do comportamento. FOGARES A estruturas familiares e consecuentemente as dos fogares estanse a modificar nos últimos anos en función de diferentes factores, sendo a dinámica desenvolta diferente, neste sentido, para os homes e para as mulleres. Cada ano a cifra de fogares unipersoais, é dicir, aqueles compostos por unha soa persoa van incrementándose, do mesmo xeito que os monoparentais, que son os fogares onde conviven só un dos proxenitores co/os fillo/os. Deste xeito as rendas que posúen estas estruturas son desiguais en función da tipoloxía configurada, polo que atender ao evolución que experimentan os fogares galegos, resulta de extremo interese. Na mesma liña, estudar a distribución da poboación entre o rural e o urbano, xa que as realidades defínense diferentes segundo os posibles tamaños poboacionais, diferenciando no caso galego entre as 7 grandes cidades galegas e o resto do territorio.

Barómetro de xénero e desigualdade 27 Así, os indicadores que buscan reflectir tales dinámicas resultan ser: - Fogares unipersoais. - Fogares monoparentais. - Fogares baixo o limiar da pobreza segundo o sexo do sustentador principal. - Fogares segundo o sustentador principal en función do hábitat de residencia. NOVAS TECNOLOXÍAS A introdución das novas tecnoloxías na vida cotiá é un feito, cada vez o uso destas é maior e afecta a dinámica do día a día. Así convén ter claro como é o uso que homes e mulleres fan delas, tratando de estudar se o acceso a elas dáse do mesmo xeito ou non, xa que a súa utilización ou non ten consecuencias distintas para as persoas, dun xeito relevante de cara ao mercado de traballo. Así neste bloque temático tratase de recompilar a extensión e emprego daquelas tecnoloxías máis comúns e máis estendidas: telefonía móbil, ordenadores e internet. Recollendo tamén o impacto da modalidade de consumo a través da rede, xa que nas estatísticas oficiais de desenvolvementos dos países contemplase como un indicador de desenvolvemento destes. Sendo, como xa se citou, a información recollida para tal propósito: - Persoas que utilizan o teléfono móbil. - Persoas que utilizan o ordenador. - Persoas que se conectaron a internet. - Persoas que realizaron algunha compra pola internet. - Persoas que teñen correo electrónico.

Barómetro de xénero e desigualdade 28 3.3 Índice de feminización Para poder facer uso destas observacións do xeito máis óptimo posible, nun primeiro paso converteranse todos os indicadores sinxelos en indicadores relativos, que dean conta da situación das mulleres en función do conxunto da poboación, segundo a seguinte fórmula matemática: Indicador = (Mulleres- Poboación Total)*100/ Poboación Total Este índice de feminización utilizado para o Barómetro de Xénero de Galicia é o mesmo que o utilizado polos autores do Barómetro Social de España na materia de xénero, para, como se comentou anteriormente, poder realizar as comparacións nos casos que procedan co caso de España e por consideralo axeitado de acordo a información recollida aquí. Así nun segundo paso, que será tratado con profundidade no seguinte epígrafe, terase que normalizar os datos para evitar sesgos debidos a que os indicadores sinxelos veñan dados en diferentes escalas de valores a través da normalización por mínimos. Unha vez realizadas estas consideracións, definirase o novo indicador normalizado que servirá de base para o cálculo do indicador sintético de cada área e, despois, do conxunto das áreas que pretender definir a realidade dos xéneros e dar conta da súa evolución ao longo do tempo a través dunha soa cifra. Todo o referido exponse nun documento que se adxunta a parte, onde figuran tanto os datos desagregados por sexo, como os índices mencionados así como unhas gráficas que resumen dun xeito áxil a evolución de cada un dos indicadores que definen os ámbitos temáticos analizados, cunha breve fundamentación e contextualización das áreas estudadas ao principio das mesmas. A organización que presentan foi pensada de cara á accesibilidade, axilidade e dinamismo da información.

Barómetro de xénero e desigualdade 29

Barómetro de xénero e desigualdade 30 4. INDICADORES SINTÉTICOS Neste barómetro de xénero para Galicia elaboráronse oito indicadores sintéticos, dos cales sete corresponden as áreas temáticas consideradas e son obtidos a partir dos índices incluídos en cada área. A partir deles construíuse un indicador xeral de igualdade de xénero. O procedemento empregado na obtención dos indicadores sintéticos para cada unha das dimensións manexadas neste traballo parte da normalización dos índices individuais anteriormente obtidos para as variables que constitúen cada área, de modo que todos eles exprésanse nunha escala común de 0 a 10. Optouse por este criterio por motivos de comparabilidade coas cifras do Barómetro Social de España, pero considérase conveniente que en futuras investigacións se leven a cabo probas con métodos alternativos de estandarización. A normalización trátase dunha solución posible ao problema da heteroxeneidade de medida, problema relacionado coa aparición de posibles sesgos debidos a que os indicadores simples veñan expresados en distintas unidades. A normalización levouse a cabo mediante un procedemento de interpolación denominado normalización por mínimos, consistente en aplicar a seguinte expresión: ~ Vi Vi = V * V V Onde: V ~ * i é o valor normalizado, V i é o valor actual da serie, V é o peor valor da serie e V * é o mellor valor da serie. Así, o peor valor terá asignado o valor 0 e o mellor valor o 10. * * 10 O feito de traballar con índices homoxeneizados deste xeito, é dicir cun campo de variación entre 0 e 10, non permite reflectir se os datos de base son positivos ou negativos. Polo tanto, trátase de indicadores que miden unicamente a desigualdade entre homes e mulleres, non a posición relativa de cada xénero. Esta información poderíamos obtela consultando os índices sen normalizar.

Barómetro de xénero e desigualdade 31 No seguinte paso, consistente en agregar os indicadores normalizados para cada unha das agrupacións, é necesario abordar o tema das ponderacións. Dado que cada un dos índices ten unha importancia diferente no índice agregado, as ponderacións serán proporcionais á súa participación. Na nosa investigación, para a determinación das ponderacións leváronse a cabo probas alternativas con diferentes metodoloxías, poñéndose de manifesto unha non moi importante diferenza entre estas. Finalmente, decidiuse que a metodoloxía a aplicar na obtención destes pesos sexa a baseada no método de compoñentes principais dada a súa maior coherencia intrínseca. Este método, que permite detectar as correlacións existentes entre as variables e a macromagnitude, no noso caso detectarás as correlacións entre os índices normalizados recollidos nunha dimensión e a propia dimensión en si mesma. Estas correlacións son resumidas en factores que proporcionan unha varianza común e facilitan o peso co que intervén cada un dos índices no agregado. A partir da matriz de correlacións obtense a matriz de compoñentes, cuxos coeficientes reciben o nome de pesos, ponderacións ou saturacións factoriais e recollen as correlacións entre os índices normalizados e cada factor. Nós imos considerar para cada área temática unha única compoñente, que será función lineal dos índices normalizados que a integran. Un simple cambio de escala deste coeficientes, facendo a súa suma igual a 10, proporciónanos as ponderacións (w i ) empregadas no cálculo dos indicadores agregados (A i ), obtidos como media aritmética ponderada dos indicadores normalizados: A i = i i ~ V w i w i i

Barómetro de xénero e desigualdade 32 O procedemento seguido na obtención do indicador sintético de igualdade é similar ao xa explicado coa diferenza de que neste caso os valores que se agregan son os sete índices sintéticos que acabamos de calcular, outorgando a cada uno deles unha ponderación determinada proporcionada novamente polo análises de compoñentes principais. Presentamos a continuación os resultados obtidos para cada unha das dimensións estudadas neste traballo: Formación, Actividade, Renda, Protección Social, Saúde, Fogares e Novas Tecnolóxicas, así como os correspondentes ao índice de igualdade. A modo de resumo realizouse a representación gráfica dos índices agregados acompañados dos correspondentes índices normalizados que integran cada unha das áreas temáticas. De igual modo represéntase o índice de igualdade e os índices das dimensións que o compoñen, o cal non só ofrece información sobre a tendencia xeral do agregado, senón que tamén reflicte cáles foron as dimensións que máis influíron na súa evolución temporal. I- Formación: Correlacións analfabeta abandoaroncedo escola nonrepetironcurs o cursandogarantí asocial FP analf abet a Abandoar oncedoes cola nonrepet ironcurs o cursand ogarant íasocial FP estud ossup eriore s licencedi plom enxeñeri as Correlación de Pearson 1 -,740,691,725,293 -,303,597 -,368 Sig. (bilateral),057,085,065,523,466,157,417 N 8 7 7 7 7 8 7 7 Correlación de Pearson -,740 1 -,813(*) -,530 -,227,564 -,596,483 Sig. (bilateral),057,026,221,625,187,158,272 N 7 7 7 7 7 7 7 7 Correlación de Pearson,691 -,813(*) 1,485,600 -,068,936(**) -,672 Sig. (bilateral),085,026,270,155,885,002,098 N 7 7 7 7 7 7 7 7 Correlación de Pearson,725 -,530,485 1,597 -,478,549,224 Sig. (bilateral),065,221,270,157,278,202,630 N 7 7 7 7 7 7 7 7 Correlación de Pearson,293 -,227,600,597 1,056,798(*) -,037

Barómetro de xénero e desigualdade 33 estudossuperiore s licencediplom enxeñerias analf abet a Abandoar oncedoes cola nonrepet ironcurs o cursand ogarant íasocial FP estud ossup eriore s licencedi plom enxeñeri as Sig. (bilateral),523,625,155,157,905,031,937 N 7 7 7 7 7 7 7 7 Correlación de Pearson -,303,564 -,068 -,478,056 1,101 -,365 Sig. (bilateral),466,187,885,278,905,830,421 N 8 7 7 7 7 8 7 7 Correlación de Pearson,597 -,596,936(**),549,798(*),101 1 -,507 Sig. (bilateral),157,158,002,202,031,830,245 N 7 7 7 7 7 7 7 7 Correlación de Pearson -,368,483 -,672,224 -,037 -,365 -,507 1 Sig. (bilateral),417,272,098,630,937,421,245 N 7 7 7 7 7 7 7 7 * A correlación é significante ao nivel 0,05 (bilateral). ** A correlación é significativa ao nivel 0,01 (bilateral). Matriz de compoñentes(a) Compoñente 1 analfabeta,828 abandoaroncedoescola -,843 nonrepetironcurso,952 cursandogarantíasocial,718 FP,647 estudossuperiores -,234 licencediplom,904 enxeñerias -,476 1 compoñentes extraídos Ponderacións analfabeta 1,48 abandoaroncedoescola 1,51 nonrepetironcurso 1,70 cursandogarantíasocial 1,28 FP 1,16 estudossuperiores 0,42 licencediplom 1,61 enxeñerias 0,85 Índice sintético de formación 2000 2,36 2001 4,24 2002 5,36 2003 7,26 2004 5,91 2005 6,31 2006 7,12 2007 6,15

Barómetro de xénero e desigualdade 34 12 ÍNDICE SINTÉTICO DE FORMACIÓN 10 8 6 4 2 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Poboación de 16 e máis anos analfabeta Persoas que abandoaron cedo a escola Poboación que non repetiu curso ao chegar os 15 anos Persoas cursando Programas de Garantía Social Poboación cursando Ciclos Formativos de Formación Profesional: Grao Medio e Superior Poboación de 16 e máis anos con estudos superiores Poboación cursando estudos universitarios licenciatura e diplomatura Poboación cursando estudos universitarios de arquitectura e enxeñería técnica e superior Indicador sintético de formación II. Actividade: Correlacións pob activ a tem pora lida de xorn ada parc ial emp resa rios Correlación de Pearson Pobactiva tempor alidade xornada parcial empres arios funcio narios tecni cosc ientif ivos paro paro larg adur acio n labdofog ar dep utad os alcaldías 1,352,938(**),806(*),025,007,705,296 -,944(**),314,711(*) Sig. (bilateral),439,002,029,958,988,051,520,001,493,048 N 8 7 7 7 7 7 8 7 7 7 8 Correlación de Pearson,352 1,122 -,172,333,411,232,120 -,097 Sig. (bilateral),439,794,712,465,359,616,797,837,392,892 N 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 Correlación de Pearson -,387 -,064,938(**),122 1,795(*) -,051,017,513,436 -,912(**),239,937(**) Sig. (bilateral),002,794,033,914,971,239,329,004,606,002 N 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 Correlación de Pearson,806(*) -,172,795(*) 1,006 -,267,674,157 -,941(**),656,814(*) Sig. (bilateral),029,712,033,991,563,097,736,002,110,026 N 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7

Barómetro de xénero e desigualdade 35 func iona rios tecn icos cien tifivo s paro paro larg adur acio n labd ofog ar dep utad os alcal días Correlación de Pearson Pobactiva tempor alidade xornada parcial empres arios funcio narios tecni cosc ientif ivos paro paro larg adur acio n labdofog ar,025,333 -,051,006 1,696,663,318,027 dep utad os -,508 alcaldías Sig. (bilateral),958,465,914,991,083,104,488,954,245,444 N 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 Correlación de Pearson,007,411,017 -,267,696 1,216,091,157 Sig. (bilateral),988,359,971,563,083,641,847,737,060,563 N 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 Correlación de Pearson,705,232,513,674,663,216 1,385 -,617,080,727(*) Sig. (bilateral),051,616,239,097,104,641,394,140,864,041 N 8 7 7 7 7 7 8 7 7 7 8 Correlación de Pearson,296,120,436,157,318,091,385 1 -,216 Sig. (bilateral),520,797,329,736,488,847,394,642,324,560 N 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 Correlación de Pearson -,944(**) -,097 -,912(**) -,941(**),027,157 -,617 -,216 1 -,735 -,440 -,536 -,349 -,267,268 -,885(**) Sig. (bilateral),001,837,004,002,954,737,140,642,215,008 N 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 Correlación de Pearson,314 -,387,239,656 -,508 -,735,080 -,440 -,536 1,471 Sig. (bilateral),493,392,606,110,245,060,864,324,215,286 N 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 Correlación -,711(*) -,064,937(**),814(*) -,349 de Pearson,267,727(*),268 -,885(**),471 1 Sig. (bilateral),048,892,002,026,444,563,041,560,008,286 N 8 7 7 7 7 7 8 7 7 7 8 * A correlación é significante ao nivel 0,05 (bilateral). ** A correlación é significativa ao nivel 0,01 (bilateral).

Barómetro de xénero e desigualdade 36 Matriz de compoñentes(a) Compoñente Pobactiva,943 temporalidade,048 xornadaparcial,932 empresarios,944 funcionarios -,054 tecnicoscientifivos -,200 Paro,638 parolargaduracion,301 labdofogar -,986 deputados,509 alcaldías,924 a 1 compoñentes extraídos 1 Ponderacións pobactiva 1,46 temporalidade 0,07 xornadaparcial 1,44 empresarios 1,46 funcionarios 0,08 tecnicoscientifivos 0,31 paro 0,98 parolargaduracion 0,46 labdofogar 1,52 deputados 0,79 alcaldías 1,43 Índice sintético de actividade 2000 1,95 2001 1,03 2002 1,17 2003 2,56 2004 3,85 2005 5,08 2006 5,42 2007 5,86 12 ÍNDICE SINTÉTICO DE ACTIVIDADE 10 8 6 4 2 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Taxa de actividade da poboación. Taxa de temporalidade no emprego Poboación ocupada con xornada a tempo parcial. Empresarios/as con asalariados/as. Ocupados/as na dirección de empresas e da Administración Pública. Ocupados/as como técnicos/as e profesionais cientificos/as e intelectuais. Taxa de paro. Taxa de paro de longa duración. Persoas inactivas que realizan labores do fogar. Deputados/as nos Parlamentos Autonómicos. Alcadías. Indicador sintético de actividade

Barómetro de xénero e desigualdade 37 III. Renda Correlacións Ingresotraball pensions prestacions riscopobreza Ingresotraball pensions prestacions riscopobreza Correlación de Pearson 1 -,350,030 -,290 Sig. (bilateral),442,955,528 N 7 7 6 7 Correlación de Pearson -,350 1,643,443 Sig. (bilateral),442,169,319 N 7 7 6 7 Correlación de Pearson,030,643 1,647 Sig. (bilateral),955,169,165 N 6 6 6 6 Correlación de Pearson -,290,443,647 1 Sig. (bilateral),528,319,165 N 7 7 6 7 Matriz de compoñentes(a) Compoñente 1 Ingresotraball -,077 pensions,803 prestacions,918 riscopobreza,788 a 1 compoñentes extraídos Ponderacións Ingresotraball 0,30 pensions 3,10 prestacions 3,55 riscopobreza 3,05 Índice sintético de renda 2000 9,86 2001 4,78 2002 2,54 2003 3,91 2004 5,04 2005 1,80 2006 1,30

Barómetro de xénero e desigualdade 38 ÍNDICE SINTÉTICO DE RENDA 12 10 8 6 4 2 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Importe medio anual dos ingresos procedentes do traballo. Importe medio anual dos ingresos procedentes das pensións. Ingreso medio anual dos ingresos procedentes de prestacións Taxa de risco de pobreza Indicador sintético de renta IV. Protección Social: Correlacións pensionistascontributivos maternidadepaternidade denuncias Pensionistascontributivos maternidade paternidade denuncias Correlación de Pearson 1 -,993,037 Sig. (bilateral),075,952 N 5 3 5 Correlación de Pearson -,993 1,888 Sig. (bilateral),075,112 N 3 4 4 Correlación de Pearson,037,888 1 Sig. (bilateral),952,112 N 5 4 6 Matriz de compoñentes(a) Compoñente pensionistascontributivos -,990 maternidadepaternidade,967 denuncias,906 a 1 compoñentes extraídos 1 Ponderacións pensionistascontributivos 3,46 maternidadepaternidade 3,38 denuncias 3,16

Barómetro de xénero e desigualdade 39 Índice sintético de protección social 2002 2,15 2003 2,35 2004 5,23 2005 5,57 2006 5,53 2007 10,00 ÍNDICE SINTÉTICO DE PROTECCIÓN SOCIAL 12 10 8 6 4 2 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Pensionistas contributivos. Permisos de maternidade e paternidade. Denuncias por malos tratos producidos por parella ou exparella.(1) Indicador sintético de protección social V. Saúde: Correlacións esperanzav ida fumadores alcohólicos cannabis esp eran zavi da fumador es alcoh ólico s cannabi s cocaína tranquiliz antes accid ente s cardiova sculares trans torno sme ntale s Correlación de Pearson 1,449,723,888 -,820,385 -,058 -,444,523 Sig. (bilateral),551,277,112,180,615,901,318,229 N 7 4 4 4 4 4 7 7 7 Correlación de Pearson,449 1,922,745 -,686,997(**),540 -,662,562 Sig. (bilateral),551,078,255,314,003,460,338,438 N 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Correlación de Pearson,723,922 1,857 -,752,900,251 -,870,797 Sig. (bilateral),277,078,143,248,100,749,130,203 N 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Correlación de Pearson,888,745,857 1 -,977(*),692 -,155 -,956(*),530 Sig.,112,255,143,023,308,845,044,470

Barómetro de xénero e desigualdade 40 cocaína tranquilizan tes accidentes cardiovasc ulares transtornos mentales (bilateral) esp eran zavi da fumador es alcoh ólico s cannabi s cocaína tranquiliz antes accid ente s cardiova sculares trans torno sme ntale s N 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Correlación - de Pearson,820 -,686 -,752 -,977(*) 1 -,632,189,882 -,339 Sig. (bilateral),180,314,248,023,368,811,118,661 N 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Correlación de Pearson,385,997(**),900,692 -,632 1,601 -,607,546 Sig. (bilateral),615,003,100,308,368,399,393,454 N 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Correlación - de Pearson,058,540,251 -,155,189,601 1,319 -,280 Sig. (bilateral),901,460,749,845,811,399,485,543 N 7 4 4 4 4 4 7 7 7 Correlación - de Pearson,444 -,662 -,870 -,956(*),882 -,607,319 1 -,606 Sig. (bilateral),318,338,130,044,118,393,485,149 N 7 4 4 4 4 4 7 7 7 Correlación de Pearson,523,562,797,530 -,339,546 -,280 -,606 1 Sig. (bilateral),229,438,203,470,661,454,543,149 N 7 4 4 4 4 4 7 7 7 * A correlación é significante ao nivel 0,05 (bilateral). ** A correlación é significativa ao nivel 0,01 (bilateral). Matriz de compoñentes(a) Compoñente esperanzavida,838 fumadores,864 alcohólicos,973 cannabis,952 cocaína -,876 tranquilizantes,826 accidentes,057 cardiovasculares -,950 transtornosmentales,724 a 1 compoñentes extraídos 1 Ponderacións esperanzavida 1,19 fumadores 1,22 alcohólicos 1,38 cannabis 1,35 cocaína 1,24 tranquilizantes 1,17 accidentes 0,08 cardiovasculares 1,35 transtornosmentales 1,03

Barómetro de xénero e desigualdade 41 Índice sintético de saúde 2000 3,16 2001 5,12 2002 2,90 2003 7,86 2004 5,25 2005 5,86 2006 7,14 ÍNDICE SINTÉTICO DE SAÚDE 12 10 8 6 4 2 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Esperanza de vida ao nacer. Bebedores de alcol a diário ou case a diário. Consumo de cocaína nos últimos seis meses. Defuncións por accidente de tráfico de vehículos de motor. Defuncións por transtornos mentais e do comportamento. Fumadores/as diários/as de tabaco. Consumo de cannabis nos últimos seis meses. Consumo de tranquilizantes nos últimos seis meses. Defuncións por enfermidades cardiovasculares. Indicador sintético de saúde VI: Fogares: unipersoais monoparentais pobrezasustentad or unipersoais Correlacións monoparentais pobrezasust entador hábitat Correlación de Pearson 1,588,425 -,798 Sig. (bilateral),165,401,057 N 7 7 6 6 Correlación de Pearson,588 1,396 -,775 Sig. (bilateral),165,437,070 N 7 7 6 6 Correlación de Pearson,425,396 1 -,097 Sig. (bilateral),401,437,855 N 6 6 6 6 hábitat Correlación de -,798 -,775 -,097 1

Barómetro de xénero e desigualdade 42 Pearson unipersoais monoparentais pobrezasust entador Sig. (bilateral),057,070,855 hábitat N 6 6 6 6 Matriz de compoñentes(a) Compoñente unipersoais,973 monoparentais,961 pobrezasustentador,478 hábitat -,856 a 1 compoñentes extraídos 1 Ponderacións unipersoais 2,98 monoparentais 2,94 pobrezasustentador 1,46 hábitat 2,62 Índice sintético de fogares 2001 7,51 2002 4,25 2003 6,05 2004 2,51 2005 4,10 2006 2,44 2007 5,29 ÍNDICE SINTÉTICO DE FOGARES 12 10 8 6 4 2 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Fogares unipersoais Fogares monoparentais Fogares baixo o limiar de pobreza segundo o sexo do substentador principal Fogares segundo substendor principal en función do hábitat de residencia Indicador sintético de fogares

Barómetro de xénero e desigualdade 43 VII. Novas tecnolóxicas móbil computador internet comprainternet correoelectronic o Correlacións móbil computador internet compraint ernet correoelectronico Correlación de Pearson 1,815(*),902(*),901(*),911(*) Sig. (bilateral),048,014,014,031 N 6 6 6 6 5 Correlación de Pearson,815(*) 1,906(*),785,942(*) Sig. (bilateral),048,013,064,017 N 6 6 6 6 5 Correlación de Pearson,902(*),906(*) 1,852(*),945(*) Sig. (bilateral),014,013,031,015 N 6 6 6 6 5 Correlación de Pearson,901(*),785,852(*) 1,815 Sig. (bilateral),014,064,031,093 N 6 6 6 6 5 Correlación de Pearson,911(*),942(*),945(*),815 1 Sig. (bilateral),031,017,015,093 N 5 5 5 5 5 * A correlación é significante ao nivel 0,05 (bilateral). Matriz de compoñentes(a) Compoñente móbil,936 computador,900 internet,949 comprainternet,875 correoelectronico,992 a 1 compoñentes extraídos 1 Ponderacións móbil 2,01 computador 1,94 internet 2,04 comprainternet 1,88 correoelectronico 2,13 Índice sintético de novas tecnolóxicas 2002 0,00 2003 5,46 2004 3,81 2005 6,93 2006 8,44 2007 10,00

Barómetro de xénero e desigualdade 44 ÍNDICE SINTÉTICO DE NOVAS TECNOLÓXICAS 12 10 8 6 4 2 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Persoas que utilizan o teléfono móbil. Persoas que se conectaron a internet. Persoas que teñen correo electrónico Persoas que utilizaron o ordenador Persoas que realizaron algunha compra pola internet Indicador sintético de novas tecnolóxicas VIII. Índice de igualdade: Formación Actividade Renda ProtecciónS ocial Saúde Fogares NovasTecnol óxicas Correlacións Formación Actividade Renda Protecció nsocial Saúde Fogares NovasTec nolóxicas Correlación de Pearson 1,580 -,835(*) -,030,789(*) -,466,576 Sig. (bilateral),132,019,956,035,292,232 N 8 8 7 6 7 7 6 Correlación de Pearson,580 1 -,488,863(*),572 -,529,919(**) Sig. (bilateral),132,267,027,180,223,010 N 8 8 7 6 7 7 6 Correlación de Pearson -,835(*) -,488 1 -,236 -,488,436 -,395 Sig. (bilateral),019,267,702,266,388,511 N 7 7 7 5 7 6 5 Correlación de Pearson -,030,863(*) -,236 1,255 -,043,787 Sig. (bilateral),956,027,702,679,935,063 N 6 6 5 6 5 6 6 Correlación de Pearson,789(*),572 -,488,255 1,010,835 Sig. (bilateral),035,180,266,679,986,078 N 7 7 7 5 7 6 5 Correlación de Pearson -,466 -,529,436 -,043,010 1,087 Sig. (bilateral),292,223,388,935,986,869 N 7 7 6 6 6 7 6 Correlación de Pearson Sig. (bilateral),576,919(**) -,395,787,835,087 1,232,010,511,063,078,869

Barómetro de xénero e desigualdade 45 Formación Actividade Renda Protecció nsocial Saúde Fogares NovasTec nolóxicas N 6 6 5 6 5 6 6 * A correlación é significante ao nivel 0,05 (bilateral). ** A correlación é significativa ao nivel 0,01 (bilateral). Matriz de compoñentes(a) Compoñente 1 Formación,732 Actividade,945 Renda -,393 ProtecciónSocial,774 Saúde,762 Fogares -,358 NovasTecnolóxicas,985 a 1 compoñentes extraídos Ponderacións Formación 1,48 Actividade 1,91 Renda 0,79 ProtecciónSocial 1,56 Saúde 1,54 Fogares 0,72 NovasTecnolóxicas 1,99 Índice sintético de desigualdade de xénero 2000 3,48 2001 2,81 2002 2,19 2003 4,08 2004 4,58 2005 4,92 2006 6,01 2007 5,63 ÍNDICE SINTÉTICO DE IGUALDADE 12 10 8 6 4 2 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Formación Renda Saúde Novas Tecnolóxicas Actividade Protección Social Fogares Indicador sintético de igualdade

Barómetro de xénero e desigualdade 46 5. COMPORTAMENTOS POR SEXO ANTE O TRABALLO A TEMPO PARCIAL 5.1 Introdución O aumento do traballo a tempo parcial foi cambiando amplamente nos distintos países da Unión Europea, aínda que tivo como característica común ser un fenómeno case exclusivamente feminino. Continuamente lemos na prensa noticias como as seguintes: En Galicia o número de mulleres que traballa a xornada parcial é para o ano 2007 de 90.074 o que supón o 17% da poboación feminina ocupada galega fronte aos homes que son 26.555 un 4% dos homes ocupados no mesmo ano.

Barómetro de xénero e desigualdade 47 Se, se consideran o número de ocupados a tempo parcial en 1996 (60.795) e no 2007 (122.200), é certo que en 10 anos se duplicou este colectivo. Non sabemos se é un luxo ou unha necesidade como pon no titular anterior pero o que está claro é que o traballo a tempo parcial aumenta. Se nos fixamos na taxa de variación media dende 1996 ata os nosos días esta xornada foi aumentando supoñendo un crecemento do 6.42% na actualidade. O titular que precede afirma que os españois prefiren a xornada parcial, respecto a este punto podemos dicir que en ambos os dous sexos foi aumentando este