01 SOÑADORES O peche do Cine Soñadores

Transcription

1 01 SOÑADORES 8 O peche do Cine Soñadores Cando entrou nas oficinas, comprobou que os xornais non esaxeraban nada ao falaren das cifras de parados, pois había unha fileira de xente que chegaba ata a porta. Colocouse ao final da ringleira e dispúxose a agardar. Entretivo a espera observando os rostros de tantas persoas como alí había. Mulleres, a maioría unhas mozas, e homes de todas as idades. Uns lían o xornal, outros conversaban, a muller que tiña diante pelexaba cun encrucillado... Así foi pasando o tempo, ata que chegou a súa quenda. Atendeuno unha muller nova, Diana, que o recibiu cun sorriso rutineiro, como de plástico barato. Non chegaba aos trinta anos, ben podería ser a súa filla. Seguramente fora á universidade, aprobara unha oposición, cobraría un salario decente... Como ía entender o seu drama unha persoa así? Tras lle explicar Damián a relación que o ligara con Prudesa Filmes, a muller axudoulle a cubrir un extenso formulario que o mantivo ocupado unha chea de tempo, porque en moitas preguntas non sabía ben que responder. Cando por fin o rematou, Diana revisouno con curiosidade. Ano de nacemento, 1954? Está vostede seguro? preguntou, con expresión de abraio. E logo non ía estar! contestou Damián, incomodado. Teño cincuenta e tres anos, así que faga vostede a conta. Cincuenta e tres anos! Pois, con esa idade... Que lle pasa á miña idade? Está por ver que outros máis novos cheguen a ela! Non me mal interprete, non era a miña intención ofendelo contemporizou a muller. É que, con eses anos, vai ser moi difícil atopar unha oferta na que encaixe vostede. Agora as empresas prefírenlle xente nova! E logo que teñen contra os maiores? Pois unha chea de cousas: que enferman máis, que teñen obrigas familiares, que aínda cren no dereito a unha xornada de oito horas, que non están ao día na informática, que protestan se hai que facer horas extras, que xa andan cun pé na xubilación... Damián calou, non gañaba nada indignándose con aquela impertinente. Aceptaba quizais que non houbese prazas vacantes nos outros cines da cidade, pero estaba afeito a traballar con máquinas, sempre se lle deran ben. Tiña que haber empregos de sobra para unha persoa coa súa experiencia. Veremos que se pode facer. Vostede di aquí que a súa ocupación anterior era Operador de cabina de proxección, pero non sei en que apartado colocalo. En que consistía exactamente o seu traballo? preguntou Diana. Eu era o responsable da proxección das películas no Cine Soñadores. Seguro que ten estado nel máis dunha vez. Non crea, non lle son moito de cine respondeu a muller. Despois, consultou durante un tempo a pantalla do ordenador e engadiu : De cines non hai nada, nin creo que haxa máis adiante. Levo aquí máis de tres anos e é a primeira vez que escoito nomear a súa profesión. Non ten vostede outras habilidades? Como que? Non sei, algo que se asemelle máis ao que se pide aquí. Se quere, léolle as ofertas que entraron estes días: ensamblador de mobles, manipulador de descargas de peixe, programador de sistemas de rego, experto na danza do ventre, coidador de bonsais, distribuidor de publicidade, montador de vidros, domador de leóns, especialista en relaxación metamórfica, perruqueiro para salón de beleza canino, calibrador de kiwis, limpacristais profesionais, experto en finanzas creativas, técnico podólogo, pallaso para festas in-

2 01 fantís, cociñeiro, experto na colocación vertical de ladrillos, domador de pulgas, analista de sistemas informáticos, adiviñador do Tarot, guía do Camiño de Santiago, catador de augardentes, especialista en desprazamento de mercadorías, tradutor de chinés mandarín, debuxante de soños por encarga, manipulador de castañas... Pare, pare, chégalle ben! Eu non sei nada de todo iso Damián sentíase desconcertado; non daba seguido a lectura da muller e comezaba a notar unha dor xorda nas tempas. SE CHE GUSTOU... Agustín Fernández Paz. Fantasmas de luz, (2011) Se che interesou o texto e es amante do cine, non deixes de ler Fantasmas de luz (2011). Só apta para cinéfilas e seguidores de Agustín Fernández Paz! Porque as súas páxinas son un verdadeiro mapa das películas que marcaron o autor. Atréveste a percorrelo? E xa que comezamos o curso falando de emprego e filmes, imos lembrar algunhas cintas interesantes sobre esta cuestión. Para pórte na pel das persoas en paro, atrévete coa xenial Os luns ao sol (2001) de Fernando León, ambientada nos despedimentos vividos no sector estaleiro; ou coñece a traxicómica Full Monty (1997) de Peter Cattaneo, onde todo vale para conseguir cartos, ou a clásica The Grapes of Wrath ('As uvas da ira') (1940) de Jonh Ford, baseada na novela homónima de Arthur Miller, e ambientada na Norteamérica da Gran Depresión. Despois, asiste a algunhas das entrevistas de traballo máis disparatadas, con Woody Allen en Take the Money and Run ('Colle o diñeiro e corre') (1969), pero non esquezas que moitas persoas viven situacións laborais precarias, como algunhas das que mostra Azuloscurocasinegro (2006) de Daniel Sánchez-Arévalo. MERGULLÁMONOS NO TEXTO 1. En que oficinas se produce a escena? Que vai facer alí o protagonista? Como é recibido? 2. De que se estraña a traballadora? Por que di que as empresas prefiren contratar xente nova? É realista a súa explicación? Argumenta a resposta. 3. A que se dedicaba o protagonista? Onde desenvolvía o seu traballo? Hai opcións para el na oficina de emprego? Que tipo de ocupación pensa que podería desenvolver? 4. Como é a relación que se establece entre os dous personaxes? Hai empatía ou afinidade entre eles? En que partes da narración se pode percibir? 5. Agora escribes ti. Diana ofrécelle a Damián empregos moi especiais. Elixe un dos máis insólitos e escribe un texto en que expliques que actividades ten que levar a cabo unha persoa que se dedique a iso, onde e canto traballa, a quen atende ou algunha situación insólita vivida grazas a esa ocupación tan singular. A PARTIR DO TEXTO 6. Diana dá a entender que algúns dereitos laborais se están perdendo, cales? Pescuda, cales son os principais dereitos e deberes dos traballadores e traballadoras? Documentádevos e debatede: por que é importante defender estes dereitos? Cal é a situación actual do mercado laboral? Facilita que se cumpran estes? Considerades que unha mellor formación permite ter traballo máis facilmente? Por que? 9

3 01 TRABALLAMOS COA LINGUA Modelo textual: os documentos da vida cotiá. O contrato laboral A formación dun individuo é unha especie de carné de identidade que o presenta e acompaña en todas as súas facetas, dende as máis singulares ata as máis cotiás. Segundo cales sexan as súas competencias e a destreza que posúa en cada unha delas, vai poder desenvolverse dunha maneira diferente ante todo tipo de situacións. Ao longo do período da Educación Secundaria Obrigatoria, o alumnado enfróntase a diferentes modelos textuais na busca de fomentar as habilidades comprensora e produtora que lle axudarán ao longo da súa vida profesional e persoal; aínda que moitas veces se percibe que o que se está a aprender ten pouca conexión coas necesidades reais. Esta é unha apreciación errada. As desigualdades, os abusos e os atropelos normalmente exércense dunha forma absolutamente legal: o individuo oprimido asina documentos (contratos con compañías telefónicas, de rede, hipotecas, laborais...) que non revisa nin entende por completo. Esta situación é moito máis común do que se podería esperar nunha sociedade na que o analfabetismo representa unha porcentaxe residual. A cuestión é que hoxe non chega con saber ler e escribir: é necesario entender e descifrar completamente e dunha forma eficaz a información que se nos presenta. 1. Na crise económica iniciada nos finais da primeira década do século XXI, unha gran parte da clase traballadora era escrava dun contrato hipotecario que non podía manter. Responde: Para que se pedían as hipotecas? A quen llelas pedían os cidadáns? Que é o euríbor? Unha hipoteca debe ser asinada por un notario? Que é unha revisión de hipoteca? Que é o tipo de interese fixo? Consideras que a maioría dos que asinaron unha hipoteca entenderon o contrato? Argumenta a túa resposta. Investiga que é o analfabetismo funcional. Consideras que é unha situación común na actualidade? Consideras que a maioría da túa xeración o padece? Argumenta as túas respostas. O contrato laboral O contrato laboral é un documento que asinan unha empresa e unha persoa traballadora para rexistrar unha relación laboral; debe presentarse ao organismo regulador correspondente. Por conseguinte, é un texto con valor legal. 10

4 TRABALLAMOS COA LINGUA 01 Nel establécense unha serie de obrigas e dereitos para ambas as dúas partes. A empresa comprométese a cumprir unhas determinadas condicións económicas, de cotización, profesionais, horarias, etc.; mentres que o segundo pasa a ter que prestar uns determinados servizos atendendo ás normas que aparecen no documento contractual. Esas premisas ou obrigas mutuas configuran, á súa vez, os dereitos de cada unha das partes. Mais nun contrato, como en todo documento administrativo, non só se inclúe a información fundamental e, incluso, esta tampouco adoita aparecer dun modo claro. Por conseguinte, é necesario que a persoa asinante revise, cando menos, unha serie de cuestións fundamentais antes de subscribir un contrato: Cuestións que se deben revisar Todos os datos, tanto da empresa coma do contratado, deben ser correctos. Comprobar o tipo de contrato. Fixarnos en se se determina un período de proba ou non. Corroborar que se especifica o convenio que regula as regras do contrato. Observar a categoría ou grupo profesional en que inclúen o traballador. Para que? No caso da primeira débese especificar se é unha sociedade limitada, anónima ou outro tipo de entidade xurídica, e debe estar representada en calquera caso por unha persoa individual cuxos datos tamén deben aparecer rexistrados no documento; se estes fosen falsos, poderiamos estar asinando un contrato irreal e, polo tanto, se, por exemplo, non cotizasen por nós, non habería a quen denunciar. Se son os nosos datos os incorrectos, imos ter dificultades para presentar o contrato como un mérito no noso currículo para concorrer a outro posto de traballo, etc. Debemos ter claro se é a tempo completo ou parcial; temporal ou indefinido; en prácticas ou profesional; se esixen mobilidade ou non... A existencia dun período de proba é legal, pero por un tempo determinado. En cada convenio sectorial estipúlase a súa duración. O convenio será o que regula moitos dos principios do contrato que non se especifican nel. En función da categoría, haberá unha diferente cotización, unha diferente retribución, etc. Asegurar que o soldo, os complementos, a distribución da xornada laboral, os descansos e as vacacións que se estipulan se axustan aos citados convenios, categorías profesionais e ao pactado polas partes. Debemos ter unha copia do noso contrato, polo que hai que pedirlla á empresa. 11

5 01 TRABALLAMOS COA LINGUA A nosa copia do contrato debe vir debidamente selada polo organismo oficial correspondente: a oficina de emprego. Tamén é importante acudir á Seguridade Social para comprobar que se foi dado de alta efectivamente. Non é o primeiro caso dunha persoa que asina un contrato e logo atópase con que nunca cotizaron por ela. 2. Une cada un destes conceptos coa súa definición. Relación laboral Valor legal Cotización Sociedade limitada Convenio de traballo Tipo peculiar de contrato acordado entre un ou varios sindicatos e un ou varios empregadores (ou asociación patronal) que regula as regras mínimas de calquera contrato laboral ou do dunha área de traballo. Vínculo establecido entre a persoa traballadora e a empregadora, patronal ou persoa empresaria no proceso produtivo. Dúas ou máis persoas concretas que se xuntan para formar unha empresa. Con recoñecemento oficial. Contías que os traballadores deben ingresar na Facenda do Estado en concepto de achega á Seguridade Social. 3. No texto teórico aparecen especificadas seis categorías para os contratos. Defíneas coas túas propias palabras. A tempo parcial A tempo completo Temporal Indefinido De prácticas Profesional Que diferenzas fundamentais cres que hai entre cada unha deles? O contrato asinado adoita presentar varias destas clasificacións; que combinatoria che parece ideal? Por que? 4. Cando unha empresa necesita prescindir dunha persoa traballadora antes da finalización do seu contrato, está na obriga de ofrecerlle unha indemnización. Nos últimos tempos esta está posta en dúbida pola patronal porque afirma que é inasumible para o empresario. a. Que é unha indemnización por despedimento? b. Quen é a patronal? c. Segundo a túa opinión, debe desaparecer a indemnización? Argumenta a túa resposta. 12

6 TRABALLAMOS COA LINGUA Le atentamente o seguinte fragmento dun contrato. Aparecen todos os datos precisos? Especifica se algún está ausente. Dna. Maruxa Outeiro Caldas con NIF/NIE N, en calidade de representante de Unión Total S.L., 5. Reflexiona: a. Un contrato verbal ten validez legal? Explícao. b. Se a persoa contratadora non deu de alta a persoa traballadora na Seguridade Social, esta ten dereito á axuda por desemprego? c. É legal que unha empresa que decide recolocarse noutro Estado ou territorio obrigue os seus traballadores a moverse con ela se queren manter o emprego? d. Que é un Expediente de Regulación de Emprego (ERE)? DECLARAN Que reúnen os requisitos esixidos para a celebración do presente contrato e, en consecuencia, acordan formalizalo de acordo coas seguintes CLÁUSULAS: PRIMEIRA: A persoa contratada prestará os seus servizos como subdirectora, incluído no grupo profesional / categoría Administración / Responsable de acordo co sistema de clasificación vixente na empresa. SEGUNDA: A xornada de traballo será de: A tempo completo prevista no Convenio Colectivo de aplicación. A distribución do tempo de traballo será de luns a venres de 08h a 16h. TERCEIRA: A duración do presente contrato estenderase dende o 24 de febreiro de 2014, ata o 24 de febreiro de 2015; cun período de proba de 15 días. CUARTA: O traballador percibirá unha retribución total de euros brutos que se distribúen nos seguintes conceptos salariais: 14 pagamentos ao ano. No suposto do contrato para substituír a traballadores en formación por traballadores beneficiarios de prestacións por desemprego, o traballador desempregado contratado percibirá a prestación contributiva ou o subsidio por desemprego a que teña dereito polo 50% da contía durante a vixencia do contrato, co límite máximo do dobre do período pendente de percibir da prestación ou do subsidio. QUINTA: Á finalización do contrato o traballador terá dereito a recibir unha indemnización de contía equivalente á parte proporcional da cantidade que resultaría de aboar oito días de salario por cada ano de servizo, ou a establecida, no seu caso, na normativa específica que sexa de aplicación. SEXTA: O presente contrato regularase polo disposto na lexislación vixente que resulte de aplicación e, particularmente, polos artigos 12 e 15 do Estatuto dos Traballadores, pola Lei 12/2001, do 9 de xullo (BOE do 10 de xullo), e Real Decreto 2.720/1998 do 18 de decembro (BOEt do 8 de xaneiro), e no seu caso polo establecido na Disposición adicional novena e transitoria sexta da Lei 45/2002, do 12 de decembro (BOE do 13 de decembro). Así mesmo será de aplicación o disposto no Convenio Colectivo do sector de Servizos. 13

7 01 TRABALLAMOS COA LINGUA Funcionamento da lingua: as propiedades textuais. A adecuación, o enfoque do tema e formas de expresión da subxectividade Para a composición dun texto débense ter en conta as propiedades textuais: adecuación: a escolla do estilo ou rexistro de lingua non é libre, senón que debe basearse no cumprimento das normas relacionadas co emisor, o receptor, o tema e a situación; a adecuación determina a constitución dun texto en diversos aspectos: tipo de léxico escollido, forma de tratamento ao receptor, etc. gramaticalidade: regula o cumprimento das regras ortográficas, morfolóxicas e sintácticas do idioma en que un texto está escrito. coherencia: un texto debe centrarse nun só tema, de forma que as diversas ideas vertidas nel teñen que contribuír a crear unha idea global. cohesión: as diversas secuencias que constrúen un texto deben estar relacionadas entre si. Se un texto se adecúa ao destinatario, estamos ante un texto apropiado; en relación co tema, adecuado ou inadecuado; e con respecto á situación, oportuno ou inoportuno. A lingua non é un bloque homoxéneo, senón un conxunto de variedades. A ferramenta fundamental para que un texto sexa adecuado é a escolla xusta do rexistro de lingua segundo o destinatario, tema, situación, etc. Os idiomas presentan: rexistro formal: o emisor selecciona léxico culto e pouco común; a forma de tratamento cara ao outro é a de afastamento (vostede); óptase pola precisión expositiva. rexistro coloquial ou informal: caracterízase pola falta de planificación, xa que é o propio dos contextos familiares ou de proximidade entre os participantes do acto comunicativo; faise uso dunha escolla de léxico común e próximo para unha gran maioría. Ademais, hai uns modos de expresarse propios a determinados grupos humanos (xergas) ou profesionais ou de ramas de saber (tecnolecto). 1. Explica coas túas palabras os seguintes conceptos: xerga tecnolecto adecuación receptor situación 14

8 TRABALLAMOS COA LINGUA Cubre o seguinte cadro: Situación comunicativa Rexistro formal Rexistro coloquial Festa de casamento do teu tío X Cerimonia de lectura da tese de doutoramento Exame de conducir Redacción na que expós a túa opinión con respecto aos casamentos entre persoas do mesmo sexo Debate na aula sobre a legalización das drogas Exame da túa materia de Historia 3. Adscribe as seguintes expresións a un rexistro concreto: Expresión Rexistro formal Rexistro coloquial psicosomática 5. Procura identificar os seguintes tecnicismos con cadanseu campo de acción. gastrite suspenso psicópata tubo de cinco polgadas bóveda de canón marxismo logaritmo neperiano perspectiva aérea Exemplo: "gastrite" é propio do campo da medicina. viúvas de edición paso de todo ruptura de ligamentos metacarpianos ollo grolo contrato por enchufismo 4. Imaxina que esta mañá a túa mellor amiga se refire a ti en todo o momento como 'vostede, a miña meritoria compañeira'. Sería adecuado ese tratamento? Que efectos ten sobre ti? Pensa nunha situación inversa, onde a persoa emisora non se debería referir a ti cunha excesiva familiaridade. 15

9 01 TRABALLAMOS COA LINGUA Enfoque do tema e formas de expresión da subxectividade Á hora de presentar unha información, pódese optar por dous puntos de vista: Obxectividade: exposición neutra e sen valoracións dun feito ou realidade. Subxectividade: desenvolvemento dunha idea, dun feito ou dunha realidade dende unha perspectiva persoal, incluíndo opinións ou valores individuais. A escolla dun ou doutro enfoque vai influír: na credibilidade sobre o exposto (sempre será máis verosímil unha exposición obxectiva), na implicación da autoría do texto sobre o propio contido e na cantidade de información que se pode engadir. 6. Indica en cales destes tipos textuais é adecuado un enfoque subxectivo. Argumenta as túas escollas. unha noticia unha novela un programa científico-técnico da televisión unha revista de moda A obxectividade é a situación menos común nas comunicacións humanas: a propia escolla do tema ou asunto que se vai tratar é xa un produto subxectivo, sexa da persoa que o compón, sexa de quen o encarga facer (por exemplo, o equipo directivo dun medio de comunicación que escolle as noticias que se van tratar nese día). 16

10 TRABALLAMOS COA LINGUA 01 A expresión da subxectividade pode darse a través de diferentes fórmulas: opinión: a introdución de opinións propias é a marca máis clara de subxectividade. valoración: non presentar un feito dende unha perspectiva neutra, senón a través dun valor de xuízo é un trazo de subxectividade. certeza: as certezas ou crenzas persoais adoitan translucirse nos documentos que creamos. escolla de citas: cando non se reproduce unha entrevista ou referencia completa, senón que se fai unha escolla persoal do dito ou escrito por outro a través do formato da cita é unha forma de subxectividade. Os instrumentos dos que dispomos para expresar a subxectividade son: Modalidade oracional: a desiderativa ou dubitativa son as modalidades máis evidentes para expresar a subxectividade. Os adxectivos: se son modalizadores ou valorativos (excelente exemplo, magnífica oportunidade, insoportable actuación) son marcas de subxectividade. Complementos do nome con valor modalizador (a lei da vergonza). Adverbios ou locucións adverbiais que indican certeza (evidentemente, certamente, por suposto, indubidablemente, efectivamente), dúbida ou posibilidade (posiblemente, talvez, aproximadamente, quizais), ou expresan xuízos de valor (afortunadamente, necesariamente, lamentablemente, por sorte, por desgraza). O verbo se se usa en subxuntivo (modo da subxectividade, probabilidade, incerteza, dúbida); formas léxicas de dúbida ou descoñecemento (dubidar, ignorar), de entendemento (saber, pensar, crer, comprender), de desexo, temor ou emoción (querer, desexar, temer, alegrarse, lamentar); perífrases de probabilidade (deber (de) + infinitivo). Sufixos valorativos, coma os diminutivos ou aumentativos. Uso de marcas tipográficas (letra negra e cursiva) ou signos de puntuación como os puntos suspensivos. 7. Localiza as marcas de subxectividade do seguinte texto: A batalla política polas autovías comezou no ano 1986 cando o Congreso aprobou o Plan Xeral de Estradas , prevendo a construción dunha rede de vías rápidas que comunicaría a todos os territorios do Estado, excepto Galicia. Na exposición de motivos do Plan xustificábase a non inclusión na rede de autovías dos territorios, as cordais e serras peninsulares e Galicia en xeral. Manuel Monge, diante deste feito, que contemplaba a construción de km de autovías en todo o Estado e só 30 km en Galicia, decidiu escribir esta crónica dun longo proceso de reivindicación colectiva e social de infraestruturas de comunicación para unir Galicia con Europa. Dende aquela, a sociedade galega asistiu ao anuncio de sucesivos aprazamentos na execución das obras das autovías galegas que malograron as expectativas da súa rápida finalización. Moitos cidadáns reaccionaron criticamente ante a excesiva pasividade da Administración Galega e o Goberno Central, máis aínda cando se cualificou como unha excelente noticia o remate das autovías para o ano 2001, despois de que se asinase un convenio entre o MOPU e a COTOP que fixaba a súa finalización en Manuel Monge reconstrúe neste documentado libro todo o debate político sobre a construción das autovías, faise eco da frustración da opinión pública causada polos reiterados atrasos e autoxustificacións das Administracións, e ofrécelles aos lectores as claves para entender a construción das autovías galegas como a crónica dunha farsa pero tamén como un compromiso cidadán irrenunciable e inaprazable por máis tempo. O libro, que recolle abundante información gráfica e documental, finaliza analizando as contribucións da Unión Europea ao financiamento das autovías (con especial atención á distribución dos Fondos Estruturais e de Cohesión que recibe Galicia da Unión Europea), e as perspectivas do desenvolvemento do tren de alta velocidade que mellore as comunicacións de Galicia, co resto do Estado, con Portugal e con Europa. Autovías galegas: crónica dunha farsa ( 17

11 01 TRABALLAMOS COA LINGUA ORALIDADE Pista 1 1 Escoita estes fragmentos dun programa de Radio Cerna (Adega) sobre os retos da agricultura do século XXI fronte ao cambio climático e contesta as seguintes preguntas. a. En que sector económico estratéxico en Galicia se centra o texto? b. Por que di a locutora que o sector do que fala é un eido fundamental? c. En que tipo de países di Xacobe Feijoo que se concentra a maior produción agrícola forestal? d. Que relación se establece no texto entre crecemento poboacional, agricultura e quecemento global? e. En que tres piares se asenta a solución, segundo Xacobe Feijoo, para o problema que vimos na pregunta anterior? Avaiñando as palabras: Non é correcto usar *sen embargo, no entanto si que podemos utilizar en cambio, porén, etc. Os obxectivos principais do texto expositivo son informar e difundir coñecementos. Esta tipoloxía textual ten algunhas características específicas que xa se foron vendo nos cursos anteriores. Lembra que para facer unha exposición debes manexar un rexistro formal de lingua e que cómpre presentar as ideas ben organizadas e de xeito claro e obxectivo. Para configurar o esqueleto do texto recorda que non deben faltar a introdución, o desenvolvemento nin a conclusión. orientacións Pista 2 2 Observade as características do texto expositivo neste fragmento que ides escoitar dun capítulo do programa Conexións e comentade en parellas estas cuestións: Partes do texto e xerarquización das ideas. Rexistro de lingua empregado. Obxectividade vs. subxectividade. Persoas destinatarias (texto divulgativo vs. texto especializado). Tratade de citar exemplos do texto para defender as vosas respostas ao compartilas co resto do grupo. orientacións 3 Tendo en conta as conclusións da actividade anterior, elaborade un esquema para despois reproducir en voz alta un texto expositivo sobre un tema que elixades. Podedes botar man das TIC para vos documentar e tamén para elaborar unha presentación (Power Point, Impress, Keynote ) e mesmo integrar imaxes e outro tipo de arquivos. orientacións 4 Ao rematardes a actividade anterior facede unha pequena análise das partes que ten o voso texto, das ideas principais e secundarias e a súa distribución no documento, do tipo de léxico empregado, etc. A meirande parte desta información débese ver reflectida no esquema previo. 18

12 TRABALLAMOS COA LINGUA 01 5 Elabora un pequeno vocabulario de vinte termos relacionados coa agricultura e pono en común cos compañeiros e coas compañeiras. consello Se tes algunha dúbida sobre a corrección dunha palabra, consulta o dicionario! Pista 3 6 A continuación vas escoitar contextualizadas as seguintes expresións fraseolóxicas, que teñen a súa motivación na agricultura. Valéndote da intuición e dos exemplos, trata de lles adxudicar cadanseu significado. a. Arar no mar Expresión b. Ser coma un arado c. Sachar en alguén d. Gardar o rego e. Vir ao rego f. Ser viño doutra cepa g. Estar nas verzas h. Ser fabas contadas i. Mesturar fabas con castañas l. Ser coma un allo Na listaxe non poden faltar accións relacionadas co traballo da terra, apeiros de labranza, nomes de árbores froiteiras, nomes de hortalizas e legumes, etc. Significado Pista 4 7 Neste audio inclúense varios fragmentos de noticias sobre a agricultura ecolóxica. Úneos de dous en dous para recompoñer a información e ponlle un título a cada nova. A seguir terás que facer un breve resumo do contido informativo. Noticias 1ª parte 2ª parte Título a. b. c. orientacións d. Debes coller apuntamentos breves para lembrar a grandes trazos de que se fala en cada fragmento. Pista 5 8 Escoitade este anaco do programa Ben falado e organizade un pequeno debate sobre a pertinencia de recoller ou non a microtoponimia. orientacións Debe ser un traballo prioritario? Cómpre facer un investimento moi grande? É difícil conseguir informantes óptimos? 19

13 01 20 A LINGUA E NÓS A lingua galega. Orixe e evolución (séculos IX-XIX) 1. Historia da lingua galega A lingua galega actual deriva do latín, concretamente, dos dialectos do latín falado que se difundiron no noroeste da Península ibérica a partir da conquista romana deste territorio (século I). A evolución do latín falado na Gallaecia ata o galego de hoxe produciuse de maneira lenta e progresiva, sen rupturas bruscas. Por iso, non é doado marcar un límite cronolóxico exacto que indique cando o latín se converteu en galego. A historia do galego comeza cando esta nova lingua empezou a escribirse, contra o final do século XII. Ata ese momento, podemos falar dunha prehistoria do galego, a partir de aí comeza a súa verdadeira historia. Na prehistoria do galego podemos distinguir as seguintes etapas: 1. Latinización (séculos I-V). Nesta etapa, o latín difúndese no territorio da Gallaecia, e substitúe os idiomas que previamente se falaban alí. 2. Formación do romance galego (séculos VI-IX). Despois da caída do Imperio romano (século V) e posteriormente coa invasión musulmá (século VII), o latín falado na Gallaecia evoluciona de xeito propio e independente. Vaise configurando o romance galego. 3. Galego preliterario (séculos X-XII). O romance galego vai definindo as súas características fundamentais como lingua falada, pero a lingua escrita continúa apegada ao vello latín. 2. Etapas da historia da lingua galega. Da Idade Media aos nosos días Unha vez que comezan a aparecer textos escritos en galego, a finais do século XII ou comezos do XIII, comeza o período propiamente histórico da lingua. Á hora de sinalar as etapas de evolución do galego, temos que ter en conta que non se dan cortes claros, senón unha liña de continuidade. Considerando os distintos contextos históricos, sociais e culturais en que se desenvolveu a lingua, podemos distinguir as seguintes etapas: 1.- Época medieval (séculos XIII-XV) 2.- Séculos Escuros (séculos XVI-XVIII) 3.- Rexurdimento (século XIX) 4.- Século XX: - Modernización ( ) - Represión e resistencia ( ) - Reivindicación e oficialización (1975 ata a actualidade) 3. A época medieval Dende o século XIII ao XV, o galego experimentou un gran desenvolvemento. Era a lingua falada por todas as clases sociais, usábase por escrito en todo tipo de documentos e gozaba dun notable cultivo literario. Os testamentos ou contratos feitos por notarios, os estatutos e acordos dos gremios de artesáns, as actas dos concellos e das catedrais, eran recollidos en documentos escritos en galego. O século XIII foi a etapa de esplendor da lírica medieval galego-portuguesa, cultivada mesmo por reis como Afonso X de Castela ou Don Denís de Portugal. O século XIV foi o momento da prosa narrativa: en galego escribíronse crónicas históricas e vidas de santos, e traducíronse ao galego varios dos relatos máis famosos da literatura europea do momento. O cultivo literario continuou no século XV, aínda que xa en decadencia. De todos os xeitos, o latín continuou a ser durante toda a Idade Media a lingua principal da cultura escrita, especialmente da Igrexa, non só en Galicia, senón en toda a Europa occidental. Non hai que esquecer que o latín foi a lingua común de cultura e comunicación (non só da Igrexa) de boa parte de Europa ata o século XVIII.

14 A LINGUA E NÓS Os Séculos Escuros Despois do período medieval, tanto o portugués como o castelán seguen a gañar terreo como linguas cultivadas, mentres o galego queda reducido a lingua falada, practicamente sen cultivo escrito, e cada vez con menos prestixio social. Por iso, o período que comprende os séculos XVI a XVIII é coñecido como Séculos Escuros. Este período caracterízase pola marxinación social e cultural que sofre o idioma galego e pola ausencia case total de literatura escrita na nosa lingua. A situación da lingua vén motivada pola subordinación política e cultural de Galicia a Castela, e a progresiva imposición do castelán como lingua da administración, da escrita e das clases superiores. Con todo, no século XVIII van aparecer algunhas voces en defensa da nosa lingua e a nosa cultura. No século XVIII produciuse unha enorme transformación no mundo das ideas e da cultura que coñecemos habitualmente como Ilustración ou Século das Luces, que implica o triunfo do racionalismo, que propugna a observación atenta dos feitos da natureza e da sociedade e mais a procura dun coñecemento útil para a mellora das condicións de vida. En Galicia, a Ilustración significou a aparición de eruditos empeñados en analizar e buscar remedio á situación de atraso e marxinación en que vivía o país. Destacan as figuras de Benito Jerónimo Feijoo, o seu colaborador Martín Sarmiento e de Xosé Cornide, pero tamén asociacións preocupadas pola educación e pola defensa da lingua como as Sociedades Económicas de Amigos del País ou a Academia de Agricultura del Reino de Galicia. No tocante ao estudo e reivindicación do galego, a figura máis importante é a de Martín Sarmiento. Este frade erudito estudou tanto o galego medieval nos documentos dos arquivos, coma o galego popular falado nas distintas comarcas de Galicia. Dedicou numerosos escritos ao noso idioma, especialmente á súa historia e ao seu vocabulario, e reivindicou a súa dignificación social, cultivo literario, e emprego normalizado na escola e na igrexa. Desta maneira, sentou as bases do Rexurdimento. 5. O século XIX. O Rexurdimento O século XIX asiste á recuperación literaria do galego. Esa recuperación iniciouse timidamente en textos de debate e propaganda política de principios do XIX, despois continuou co cultivo da poesía, que deu grandes obras, e chegou ao teatro e aos primeiros ensaios de narrativa. Os autores máis destacados deste século son Rosalía de Castro, Curros Enríquez e Eduardo Pondal. O galego segue sendo a lingua oral da maioría da poboación, mais consolídase a castelanización das clases superiores das cidades. A gran maioría da xente, sobre todo das vilas e aldeas, fala unicamente galego, aínda que case ninguén sabe lelo e escribilo. O Estado centralizado segue insistindo no seu proceso uniformizador, de impulso do castelán en todo o Estado, e o galego queda excluído da escola. Segundo avanzou o século produciuse un lento avance do uso escrito do galego, limitado á literatura e algúns xornais, mais a lingua escrita por excelencia segue sendo o castelán. Este tamén é o idioma exclusivo dos usos formais (actos públicos, ambientes finos e educados), mentres que o galego queda confinado aos usos informais: é a lingua falada na familia, cos veciños, as amizades e no traballo. ACTIVIDADES 1. A nosa lingua procede do latín. Cita outras 6 linguas que tamén procedan desta. 2. O período comprendido entre os séculos X e XII coñécese como galego preliterario. Neste momento o galego era a lingua falada, pero era tamén a lingua escrita? Por que? 3. A Idade Media comprende varios séculos. Foi igual a situación da lingua en cada un deses séculos? 4. Os Séculos Escuros abranguen 3 séculos: XVI, XVII e XVIII. Cales son as diferenzas entre estes séculos, no que á lingua se refire? 5. Supuxo o século XIX un gran cambio para a nosa lingua? Por que? 6. Cita as principais obras de Rosalía de Castro, escritora durante o Rexurdimento da lingua e a literatura galega no século XIX. 7. Cita as principais obras de Curros Enríquez, escritor durante o Rexurdimento da lingua e a literatura galega no século XIX. 8. Cita as principais obras de Eduardo Pondal, escritor durante o Rexurdimento da lingua e a literatura galega no século XIX. 9. Este ano vas estudar a situación da lingua galega no século XX. Que sabes desta etapa? Como a podemos dividir? 21

15 01 LITERATURA A literatura galega do século XX e XXI: significado e contexto O camiño andado pola literatura galega dende os comezos do século XX ata aos nosos días constitúe unha etapa crucial na que se produciu a súa consolidación e normalización definitiva. A literatura galega, que tivera un comezo brillante na Idade Media (a partir de finais do século XII) e que esmorecera durante os Séculos Escuros (séculos XVI, XVII e XVIII), rexurdiu novamente durante o século XIX como consecuencia do contexto romántico predominante nesta época, que trouxo consigo unha revalorización das distintas culturas e pobos de Europa. O século XIX foi, daquela, un momento decisivo dende o punto de vista cultural. Durante as últimas décadas desta centuria déronse os primeiros pasos no ámbito da narrativa e o teatro; mais as grandes figuras e as obras máis destacadas concéntranse no xénero poético. Será, pois, no século XX cando se avance decisivamente en todos os xéneros (incluído o ensaio), un feito do que no século XIX non poden detectarse máis ca algúns precedentes. Fondo histórico e etapas da literatura galega dende comezos do século XX O período que transcorre entre os comezos do século XX e a actualidade está profundamente marcado por feitos históricos que condicionaron o decurso político, cultural e literario de Galicia, especialmente pola Guerra Civil ( ) e a ditadura franquista que se estendeu dende o final desta ata Durante as primeiras décadas do século déronse pasos moi importantes para a lingua, a cultura e a literatura galegas. Creáronse as Irmandades da Fala (1916), o Seminario de Estudos Galegos (1923) e a revista Nós. Literariamente, é un momento especialmente importante no que aparecen figuras como Ramón Cabanillas e Antonio Noriega Varela, no que se introducen as vangardas no noso ámbito literario da man de escritores como Manuel Antonio, Luis Amado Carballo e Álvaro Cunqueiro e no que se asentan a novela e o ensaio grazas aos homes da Xeración Nós (Ramón Otero Pedrayo, Vicente Risco, Florentino López Cuevillas, Rafael Dieste, Castelao). A Guerra Civil truncou radicalmente esta etapa tan positiva e de tanta efervescencia cultural. As persoas que destacaran na defensa de Galicia, na política ou na cultura, foron silenciadas: algunhas, a través do fusilamento ou o asasinato; outras, por vérense obrigadas a exiliarse ou a renunciar ao uso da lingua nos seus escritos. Escritores como Alexandre Bóveda ou editores como Ánxel Casal foron xa fusilados durante a guerra; Castelao tivo que exiliarse; outros, como Ramón Otero Pedrayo ou Vicente Risco, ficaron en Galicia, mais a súa produción literaria e o seu activismo cultural tamén sufriron, de distintos xeitos, os efectos da Guerra Civil. Os primeiros anos do franquismo foron un momento de esmorecemento e baleiro cultural que lembra os Séculos Escuros, porque, tanto nun caso coma noutro, foron as circunstancias sociopolíticas, a represión e a posta en marcha dun proxecto intencionalmente dirixido a ocasio- 22

16 LITERATURA 01 nar un esmorecemento cultural os que provocaron o baleiro da produción literaria. Con todo, nos anos corenta, a chama da nosa cultura seguiu acesa grazas ao labor dos exiliados, entre os que destacan figuras tan senlleiras como Castelao ou Luís Seoane, e Bos Aires converteuse na nosa capital cultural. Só a partir do comezo da década de 1950 empezou a recuperarse o discurso literario galego; e 1950 é unha data que se considera emblemática pola creación da Editorial Galaxia. A partir deste momento, aínda en pleno franquismo, iniciouse en Galicia unha empresa de recuperación cultural como resistencia ao réxime ditatorial, toda vez que se sentía que a acción política non era viable. Este proceso de recuperación cultural recibiu un pulo decisivo coa chegada da democracia en 1975, a aprobación dun novo Estatuto de Autonomía que viña a substituír o xa aprobado en 1936 e paralizado polo golpe de estado e a conseguinte creación de institucións autonómicas. Nas últimas décadas, a literatura galega coñeceu unha serie de fenómenos que supoñen a súa consolidación definitiva: o aumento considerable do número de publicacións, a incorporación decisiva das novelas de xénero, a irrupción, con enorme forza, da muller como creadora en todas as modalidades literarias, a proliferación de traducións de clásicos e obras contemporáneas da literatura universal e a diversificación temática e formal, incrementando o repertorio tradicional da literatura galega con outros temas e motivos que tradicionalmente estiveran ausentes, que supuxeron unha mudanza radical no noso panorama literario. Principais etapas da literatura galega dos séculos XX e XXI Literatura de preguerra ( ) Literatura de posguerra ( ) Literatura actual (dende 1975) Sabías que...?... Galicia é considerada unha comunidade histórica grazas a que en 1936, pouco antes de que comezase a Guerra Civil, sendo Castelao deputado, se aprobou o Estatuto de Autonomía?... a Guerra Civil é un tema moi importante na literatura galega, sobre todo nos últimos anos, na obra de autores xa consagrados, como Manuel Rivas (O lapis do carpinteiro), e tamén máis novos como Inma López Silva (Memoria de cidades sen luz)?... a biblioteca pública de Santiago de Compostela leva por nome Ánxel Casal, na honra deste editor, que foi tamén alcalde de Santiago, asasinado durante a Guerra Civil? ACTIVIDADES 1. Ordena cronoloxicamente as etapas da literatura galega: Literatura de posguerra Idade Media Rexurdimento Literatura de preguerra Séculos Escuros Literatura actual 2. Na literatura galega houbo, historicamente, unha tendencia a alternar etapas de vizosa produción con outras de esmorecemento ou baleiro por mor de circunstancias políticas e sociais. Clasifica as etapas do exercicio anterior en dúas columnas segundo sexan fases de intensa produción ou, pola contra, fases de involución cultural. 23

17 01 O FAIADO DAS LETRAS Texto 1 QUE TE DIJE YO? Que te dije, Irenita? Que te dije? No te dije que te ibas a manchar el vestido? No te lo dije? No te dije que si lo ponías hoy lo ibas a manchar? Pues ahora prepárate porque cuando lleguemos a casa vas a llevar unas buenas chaparretas. Vouche quentar ben quente. Recoña, que xa está ben. Que te dije yo, eh, que te dije? Non servides máis que para darme traballo. Que pensas, que vas poder comigo? Pues estás muy equivocada, mujeriña. Muy equivocada si piensas que vas a hacer lo que te pete, que entre tú y tu padre parece que queréis acabarme con la salú. Que te dije yo, eh, que te dije? Ya me tenéis aborrecida. Pues ahora te sientas aquí quieta a mi lado. E pobre de ti como te movas! El vestido nuevo... Mira como lo pusiste, pareces un lagoeiro toda sucia. Que te dije yo, eh, que te dije? Tan arregladita que te traía yo y mira como te pusiste. Hecha una guarra. Demo de nena. Recoña. Texto 2 Secuencia A Ás oito da mañá comezo a facer tortillas. Fágoas todo o día, con e sen cebola, soas ou acompañadas de leituga e tomate, ás veces con chourizo, moito en bocadillo, sobre todo ás dez ou ás once, tortillas dos andamios para os obreiros que berran e traen as mans sucias. Cómenas con cervexa, os días grises, sentados tras a barra. CONDUTOR Son condutor, xa sabes, conduzo o meu coche, driving my car, driving my car, honey, vou pola estrada, this is my road, a miña viaxe, this is my travel, e paso zoando, babie, driving my car, zoandooo. Hai brétema na estrada, smog on the road, unha brétema basta que case non deixa ver as luces dos outros coches e está a piques de facerse de noite e conducir faise cansado e gustaría de chegar a casa, at home, e prender a luz e o lume e sentar no meu sofá a ler o xornal e escoitar música na radio, in the radio, pero non teño casa nin sofá e só trato cos gatos e cos cans que atropelo e fican tirados porque son condutor e conduzo o meu coche, driving my car, driving my car. Fran Alonso. Tortillas para os obreiros (1996) Suso de Toro. Tic-tac (1993) 24

18 O FAIADO DAS LETRAS 01 Texto 3 Seguía a chover a cachón cando Leo Caldas regresou á comisaría. Pediulle ao seu axudante que o achegase ao edificio do concello, e Estévez esperou co motor en marcha mentres o inspector deixaba na policía municipal o rosario de queixas recollidas durante o programa de radio. Despois foron ver o forense á UIDC. Mira se está aí ordenou Caldas, á vez que botaba unha nova ollada ao teléfono móbil. Rafael Estévez abriu bruscamente a porta, volveuse cara ao corredor e gritou: Si, xefe, aquí está. Carallo, Estévez sobresaltouse Guzmán Barrio, que recuperaba horas de sono recostado nun sofá. Sempre abre así as portas? Non, as máis das veces bótaas abaixo cunha patada contestou Caldas, asomando a cabeza detrás do seu axudante. Tiña unha chamada túa. É polo do home que apareceu esta mañá en Panxón explicou o médico. Estás ao tanto? Caldas díxolle que si con outra pregunta: Acabaches o exame? O forense levantouse do sofá, estricouse con disimulo e saíu ao corredor. Se queredes ver o cadáver... ofreceu. Hai un momento estábano cosendo para devolverllo á familia. Un traballo bonito murmurou Estévez. Polo menos, os nosos clientes non se queixan dixo o forense. Como outras veces, Estévez foi protestando ata a porta de vaivén da sala de autopsias. Non lle apetecía atoparse de novo co afogado que vira na praia, e aínda menos se os forenses lle engadiran unhas costuras. De calquera xeito, cando o inspector e o forense entraron, aspirou fondo e seguiunos. Onde vai o afogado? preguntou Guzmán Barrio aos dous auxiliares que levaban o corpo dunha muller, preparándoa para a autopsia. Na neveira, doutor. Quere que llo traia? ofreceuse un deles. Barrio dirixiuse cara a unha enorme porta metálica, tirou do pomo con forza e entrou na cámara de frío. Saíu aos poucos segundos empurrando unha padiola sobre a que descansaba un corpo envolto nunha funda plástica de cor gris. Despois achegouse a un estante e sacou dunha caixa de cartón un par de luvas de látex e dúas máscaras desbotables que ofreceu aos policías. Cando puxo os guantes, o forense abriu a funda dun tirón, que caeu a ambos os lados da padiola descubrindo o corpo espido do mariñeiro. Preséntovos a Xusto Castelo dixo. Eu xa o coñezo apuntou Estévez, manténdose en segundo plano, sen intención de se achegar á padiola. (...) A pesar de que Guzmán Barrio non a descartara, a posibilidade de que a morte de Xusto Castelo fose fortuíta era remota de máis. Leo Caldas non necesitaba esperar a que aparecese o barco para saber que se enfrontaban a un asasinato. ACTIVIDADES 1. Le os tres textos. A que período histórico da literatura galega pertencen? Argumenta a resposta. 2. Analiza os fragmentos de Tic-tac, cal é a significación de cada un deles? Como definirías os seus protagonistas? Esta obra de Suso de Toro pode ser cualificada de posmodernista, unha heteroxénea corrente literaria en que resaltan, entre outras características, a hibridación, a falta de linealidade, o poder da cultura popular e a desconfianza na linguaxe e nos grandes relatos. Sinala cales destes trazos aparecen no texto. 3. Describe como imaxinas o eu lírico da composición de Fran Alonso. A que gran tema da poesía se poderían adscribir estes versos? Por que? Dende o punto de vista formal, é un poema tradicional? Razoa a resposta centrándote en cuestións como a rima, a medida dos versos e a forma métrica empregada. 4. Que feitos se narran no texto de Domingo Villar? A que subxénero pertence a novela? Que elementos che permiten afirmalo? Na actualidade, na literatura galega hai unha gran variedade de textos deste mesmo subxénero, que tamén triunfa no cinema ou nas series televisivas. Indica tres obras literarias e tres fílmicas que se poidan adscribir a este. 5. Elixide un persoeiro e varias citas e consignas que vos inspiren de cada unha das épocas da literatura galega. Poñede todo en común na aula e escollede os que máis gusten ao grupo. Construíde entre todos, en cartolinas, a vosa propia liña do tempo de palabras e figuras da literatura galega. Non esquezades prestar especial atención á etapa actual. Domingo Villar. A praia dos afogados (2009) 25