RECURSOS PARA O TRABALLO COS VOLUNTARIOS E VOLUNTARIAS NUNHA ENTIDADE DE VOLUNTARIADO. Módulo IV Traballando por proxectos
|
|
- Dwayne Craig
- 5 years ago
- Views:
Transcription
1 RECURSOS PARA O TRABALLO COS VOLUNTARIOS E VOLUNTARIAS NUNHA ENTIDADE DE VOLUNTARIADO Módulo IV Traballando por proxectos 1
2 2016. Xunta de Galicia. Curso en liña Recursos para o traballo coas persoas voluntarias nunha entidade de acción voluntaria Este curso foi organizado no ano 2016 pola Subdirección Xeral de Voluntariado e Participación, e elaborado e titorizado por Jorge Fente Balsa e Juan Redondo Abelenda, para a impartición deste curso a través da plataforma de teleformación de voluntariadogalego.org, formación a cuxo fomento se refiren os artigos 25 e 26 da Lei 10/2011, do 28 de novembro, de acción voluntaria. Esta obra distribúese cunha licenza Atribución-CompartirIgual 4.0 España de Creative Commons. Para ver unha copia da licenza prema na icona anterior. 2
3 Índice: O proxecto é un proceso que medra na participación...4 Recursos para elaborar o proxecto en diálogo...13 Claves para facilitar o desenvolvemento colaborativo do proxecto...31 Algunhas referencias bibliográfica
4 O proxecto é un proceso que medra na participación 4
5 Por que falar de proxecto? A acción voluntaria opera, en maior ou menor medida, no marco dunha planificación; o xeito e a dimensión coa que se plasma varía, obviamente, en cada entidade. No plano máis operativo, cando menos, debe realizrase no marco dun programa ou proxecto de intervención. 5
6 Unha lembranza, que é un proxecto? Un proxecto (do latín proiectus) é unha planificación que consiste nun conxunto de actividades que se atopan interrelacionadas e coordinadas (...) A razón dun proxecto é acadar as metas específicas dentro dos límites que impoñen un orzamento, calidades establecidas previamente e un lapso de tempo previamente definido. A xestión de proxectos é a aplicación de coñecementos, habilidades, ferramentas e técnicas ás actividades dun proxecto para satisfacer os requisitos do proxecto. En< (29/06/2016) Poderiamos definir un proxecto como o traxecto que percorremos desde que queremos levar á práctica unha idea ata que a damos por rematada. Normalmente plásmase en papel para que todos teñamos unha referencia desta idea. Sería como o mapa de carreteras que nos indica como chegar ó noso destino. Aínda que o plano non nos leva en sí mesmo, é indispensable contar con un se queremos chegar a un sitio que non coñecemos. Podémolo ensinar a outros que nos indican mellores camiños, atallos, problemas, etc. Realizar un proxecto axúdanos a planificar, a pensar no que imos realizar e en como nos plantexamos acadar esa idea que temos. Porque temos claro o que queremos facer, verdade? En< (29/06/2016) 6
7 Ás veces pregúntanme que por que traballar con proxectos de acción social, hoxe en día a resposta é doada, fanse máis visibles as necesidades dos beneficiarios do proxecto, tense una maior integración das funcións de cada participante do mesmo, mellórase a xestión das tarefas, sobre todo das complexas na que interveñen distintos membros do equipo e distintas funcións. Ó traballar con proxectos achégase unha visión horizontal fronte á visión vertical da organización coa que o desenvolvemos e obríganos a unha estrita utilización de técnicas de xestión para planificar, organizar e controlar o proxecto. Son moitas as definicións de proxecto, pero unha das que máis me comprace é a de entender por proxecto a tarefa innovadora que ten un obxectivo definido e que debe ser realizada nun tempo, nunha zona delimitada e para un grupo determinado de beneficiarios, todo iso encamiñado a solucionar problemas ou mellorar situacións. De aí que o que mellor defina a un proxecto e o diferencie doutro son as motivacións, as intencións, os fins, os obxetivos, as metas e as directrices que o forman e o unifican como un plan organizado de actuación. Miguel Castillo, en <29/06/2016> 7
8 Se preguntaramos ás asociacións para que elaboran os seus proxectos?, probablemente moitas teríannos contestado: para conseguir subvencións, para obter pasta. O mundo ao revés: hai asociacións que non pensan que facer, que proxectos realizar, que actividades levar a cabo, ata que xorde a posibilidade dunha subvención. Semellaría que o obxectivo fundamental desas asociacións fora acadar subvencións, e xa pensarán despois en que as gastan. Pois non, non é iso. Un proxecto é un plan de acción. Os proxectos son necesarios para prever e concretar as actividades coas que pretendemos acadar os obxectivos da nosa asociación. O proxecto é como un mapa da ruta que imos seguir para acadar a nosa meta, o noso obxectivo. Sérvenos para non perdernos, e para que todas as persoas implicadas sigamos o mesmo camiño, para saber as etapas que imos cubrindo, para buscar novos sendeiros cando o que seguimos non é o correcto, para ter a seguridade de que xa chegamos ó noso destino. É dicir, que os proxectos prepáranse e elabóranse porque, se non o fixeramos, a nosa acción sería unha pura improvisación, confusa, e cada quen actuaría pola súa conta, ó seu aire, sen rumbo nin método. E elaboramos os proxectos, por riba de calquera outra razón, para levarlos a cabo, para realizalos, para facelos realidade. Carlos Paradas & Fernando De La Riva, Los proyectos: cómo convertir su idea en acción sin liarse como la pata de un romano, en: En< os_crac.pdf>(17/06/2016) 8
9 Polo tanto, o proxecto e o equipo de voluntarios e voluntarias son dous elementos interconectados. Unha organización, ou un proxecto concreto, de voluntariado basea a súa actuación nun grupo de persoas que realizan un traballo conxunto a prol duns obxectivos comúns. Na medida na que estas persoas participan e colaboran con outras, podemos formular dúas reflexións: A participación e o traballo do voluntariado tende a enmarcarse nalgún tipo de relación de grupo, que pode estar máis ou menos desenvolvida como equipo. A participación e o traballo do equipo de voluntariado debe ser coordinada. Esta é unha función central do proxecto: recoller que se vai facer, para conseguir que e de que xeito nunha referencia compartida por todas as persoas que compoñen o equipo. A partir desta reflexión podemos facer outra: O proxecto constitúe a guía do equipo de voluntariado. Os seus obxectivos, e a organización de accións para conseguilos, daránlle forma ao equipo. As súas esixencias, e as casuísticas que vaian xurdindo no seu desenvolvemento, condicionarán claramente como se construirá o equipo. Polo tanto, canto máis implicado estea o equipo nas metas e no programa de traballo que se formula no proxecto, maior será a enerxía coa que as persiga. Do 9
10 mesmo xeito, canto mais coordinados sexan os esforzos que realiza, maiores serán as garantías de que esta enerxía produza resultados. Polo tanto, o proxecto constitúe, en si mesmo, un instrumento metodolóxico aplicable á construción do equipo de voluntariado. Concretando, a implicación do equipo no proxecto é favorecida pola súa participación activa; tanto na súa execución operativa, como na súa elaboración inicial, no seu seguimento periódico para a mellora e na súa avaliación final. Proxecto e traballo en equipo son, polo tanto, dous elementos que marcan o traballo do voluntariado dun xeito interdependente. Así, por exemplo, determinados proxectos requiren dunha capacidade de traballo en equipo máis esixente que outros. Do mesmo xeito, o grao de desenvolvemento (capacidades, habilidades, formación, etc.) dun equipo de voluntarios e voluntarias marca a súa capacidade para abordar, ou non, determinados proxectos. 10
11 De que xeito pode o proxecto participar na construción do equipo de voluntariado? A integración máis efectiva do equipo de voluntariado require dunha idea forza que consiga aglutinar os intereses e a enerxía das persoas que o forman. Non se trata de metafísica. Esta idea forza move o equipo (marca un horizonte que se quere acadar; as metas da súa acción), ao tempo que o guía respecto do xeito en que hai que moverse (marca unha organización compartida de tarefas e responsabilidades). Dependendo do nivel de madureza do grupo, esta idea forza pode concretarase: Nun proxecto de actividade específica: a realización dunha actividade é un obxectivo concreto e facilmente asequible; polo que constitúe en si mesma un pequeno proxecto cohesionador que pode facilitar a posta en marcha dun grupo, por exemplo, recén creado (sen que teña que afrontar grandes complexidades). A avaliación dos seus resultados poderá permitir que o grupo se anime a identificar novos retos ou ideas forza cara aos que moverse. Nun proxecto máis ambicioso: cando o equipo teña a capacidade necesaria, o elemento cohesionador pode ser o feito de abordar un proxecto de intervención con entidade (que aglutine varias actividades cara á consecución duns obxectivos). En calquera dos dous casos, a participación é o nexo que pode conectar ao equipo co proxecto: 11
12 A importancia de implicar ás persons que forman a asociación, a todas as que poidamos, a outras persoas colaboradoras, ás destinatarias, etc., a importancia de facer elaborar e levar a cabo os proxectos 'en equipo'. Moitas veces, en moitas asociacións, son só unha ou dúas persoas as que elaboran e xestionan os proxectos. As restantes permanecen á marxe, e só interveñen cando (...) hai que realizar as actividades previstas. Entón, adoita resultar moi difícil implicalas, porque elas non participaron na elaboración do proxecto, non o coñecen, non o entenden, non o sinten como seu, son man de obra para levar a cabo os proxectos de outras persoas, etc. O argumento máis común para xustificar esa baixa implicación é que soamente unha ou unhas poucas persoas saben elaborar proxectos. Pero, como a pescada que morde a cola, se non conseguimos implicar a outras é seguro que iso non cambiará nunca. Pensamos que é moi necesario implicar ó meirande número posible de persoas da asociación, para poder facer un proxecto mellor (...) que incorpore novas opinións e ideas. E esa participación, dende o primeiro momento, é tamén moi necesaria para facer un proxecto que sexa sentido como propio por aqueles que forman a asociación e os motive a participar nel, reforzando a súa cohesión interna. É dicir, trátase de implicar nalgún, en varios ou en todos os momentos da elaboración e execución do proxecto, a algunhas, moitas ou todas as persoas que compoñen a asociación ( TODAS non teñen que participar en TODO ), utilizando para iso fórmulas, técnicas, diversas e imaxinativas. Carlos Paradas & Fernando De La Riva, Los proyectos: cómo convertir su idea en acción sin liarse como la pata de un romano, en: En< (07/07/2016) 12
13 Recursos para elaborar o proxecto en diálogo 13
14 Traballar con tarxetas En que consiste: Mediante esta técnica pódese producir e organizar un conxunto amplo de ideas, sobre calquera tema, con bastante rapidez. A técnica, que resulta especialmente útil en grupos numerosos e con tempos de traballo escasos, require (dun dinamizador) que organice a súa aplicación. Francisco Heras Hernández. Entre tantos: guía práctica para dinamizar procesos participativos sobre problemas ambientales y sostenibilidad. GEA Pensando no desenvolvemento dun proxecto, esta técnica pode axudar a un grupo de persoas a compartir un diagnóstico ao respecto dunha situación ou realidade na que se pretende intervir; integrando, dun xeito sistemático, as perspectivas presentes, axudando a visualizar os focos prioritarios de atención ou interese e facilitando a identificación de prioritarios. Como se realiza: O equipo reúnese nun espazo no que poda distribuírse en círculo, ao redor dunha pizarra (ou, alternativamente, un panel de papel, unha parede...). A persoa que facilita a xuntanza reparte un número operativo de tarxetas a cada cada participante, polo xeral dúas ou tres, e explica que, en cada unha, deben anotar unha idea relacionada co tema que se está a tratar. Se o grupo é moi grande, este traballo pode ser realizado en parellas ou pequenos equipos de debate. Pasado o tempo asignado a este traballo inicial (sen ser moi longo, debe permitir unha reflexión efectiva), pásase a unha rolda na que cada persoa, ou equipo, vai presentando as súas achegas. Ao mesmo tempo, a persoa que facilita vai pegando as tarxetas na pizarra, agrupándoas, segundo as recibe, en grupos ou paquetes en función da súa afinidade; 14
15 validando, en cada caso, que a localización da tarxeta é aceptada pola persoa e o equipo. Ao remate da presentación, abrirase un tempo no que as persoas que o consideren poidan formular as preguntas ou comentarios que estimen necesarias ao respecto das tarxetas expostas. Para rematar, asignarase un título ou titular a cada un dos grupos ou paquetes de ideas conformados; este título resumirá a característica afín das ideas agrupadas no mesmo, permitindo unha visión sintética do conxunto de achegas recollidas. Observacións: É unha técnica áxil, que permite recoller un gran número de perspectivas e ideas, facilitando a súa integración e síntese, nun tempo moi operativo. Facilita, por esta mesma razón, a participación de todas as persoas, ao tempo que ordea o debate e contribúe á visualizar o encontro das súas ideas e visións. A partir de este traballo, o grupo poderá avanzar dun xeito máis focalizado na análise que está a realizar, pasar a unha fase de priorización daquelas ideas ou paquetes máis relevantes, a unha fase de formulación de propostas de acción, etc. 15
16 Panel para elaborar unha visión para o proxecto En que consiste: Seguindo a lóxica do diagrama de afinidade, esta técnica facilita que un grupo traballe na construción dunha visión compartida do que aspira a conseguir, ou promover, o proxecto que van desenvolver. Como se realiza: O grupo reúnese nunha sala. A persoa que dinamiza a xuntanza explica o obxectivo da tarefa: contrastar ideas e construír unha visión do que aspira a conseguir o proxecto, desde a posta en diálogo das expectativas, motivacións, experiencias, etc., presentes no equipo. Existe a posibilidade de que as persoas recibiran, anteriormente, un guieiro de reflexión; de xeito que que o traballo se apoie nesta reflexión individual, na revisión doutros proxectos e boas prácticas, etc. A partir de aquí, proponse que cada persoa pense en, por exemplo, tres valores, características e/ou elementos que debera, prioritariamente, incorporar esa situación á que se pretende chegar co proxecto; e que anote cada idea nunha tarxeta, en forma de titular (para que se vexa desde a distancia); poden facelo por escrito ou cun debuxo. Unha alternativa posible sería que cada persoa escolla tres imaxes (dun banco exposto á vista de todas) que representen as súas ideas forza. Se o número de persoas participantes o aconsella, este exercicio de reflexión individual pode ser realizado en parellas ou en pequenos grupos de traballo. Pasado un tempo de reflexión, a xuntanza continúa cunha quenda de intervencións por parte das persoas participantes (ou daquelas que actúan de voceiras dos grupos de traballo); pode ser aberta ou pechada, (seguindo unha orde). O importante é que todo o 16
17 mundo expoña as súas ideas e a importancia que lles atribúe (aínda que coincidan con outras). A persoa que dinamiza a xuntanza vai recollendo as tarxetas (ou fotos) e vainas pegando na parede ou nun taboleiro. A medida que se van incorporando ideas ao taboleiro, vainas agrupando por afinidade, sempre contrastando e recabando o acordo do grupo. Unha vez recollidas todas as ideas, e reunidas nunha agrupación inicial, ábrese unha quenda de debate; pódense facer preguntas, analizar unha idea ou a relación entre varias, incidir na relación que ten un grupo de ideas, etc. Este debate permitirá visualizar focos de interese que recaban un maior consenso, e ideas que concitan un maior debate e, mesmo, confrontación. A persoa que dinamiza o debate irá devolvendo ao grupo posibles resolucións a partir do diálogo ( parece que hai un certo consenso acerca disto ), tentando que o grupo o confirme; de xeito que se vaian pechando resolucións parciais, e o grupo poida focalizar o diálogo noutro punto. Ao abordar un punto que provoca disenso, a estratexia será, por exemplo, agardar a que saian opinións que reformulen ou resitúen o punto; ou poñer en suspenso o debate para ese tema (se isto non lastra dun xeito clave o debate) cara a momentos posteriores nos que sexa máis fácil a súa abordaxe. Como alternativa, o debate de todos, ou dalgún punto, pode realizarse en pequenos grupos de traballo, que expoñan as súas conclusións nun plenario final. Ao peche do debate, o panel permitirá visualizar unha idea de futuro ideal a través do xeito en que o grupo foi pechando consensos para as ideas expostas. Un movemento final pode ser o de formular un título para cada grupo de ideas; deste xeito facilitarase unha perspectiva integral e resumida do conxunto de ideas expostas. 17
18 Observacións: O mesmo que para o diagrama de afinidade, cómpre destacar que se trata dunha técnica dinámica, que facilita moito o debate de ideas que poden ser moi abstractas (tales como os valores que deben caracterizar un futuro ideal ). Outra vantaxe é que posibilita un diálogo moi aberto que, ao mesmo tempo, identifica ideas forza ; o que facilita tanto o focalización do debate como a integración das achegas nunha imaxe global. A partir deste traballo, o equipo pode, facilmente, entrar a identificar obxectivos concretos, e medibles, que tenten traducir a visión, e permitan avaliar o nivel de éxito do proxecto, unha vez se vaian identificando e desenvolvendo as actuacións que lle darán contido. 18
19 Panel para organizar un programa de accións compartidas En que consiste: Esta técnica facilita que un grupo traballe na identificación e/ou ordeación das accións que conformarán o proxecto, e/ou na súa secuenciación. De igual xeito, poderá axudar a asignar tarefas a responsables, asignar prazos e recursos, etc. Como se desenvolve: O grupo reúnese ao redor dun panel. Nel debúxase unha liña que ven representar o ciclo de vida do proxecto. Esta liña pode dividirse, de entrada, en fases tipo: por exemplo, lanzamento do proxecto, desenvolvemento e peche. Paso previo. O grupo clarifica, define e acorda previamente o obxectivo ou obxectivos que se queren acadar coa realización do proxecto. 1º paso. Se o grupo está composto por un número reducido de persoas, pódese abordar o traballo en plenario. Neste caso, cada persoa terá un número de tarxetas (non moitas); en cada tarxeta procederá a anotar unha acción que, entende, sería preciso realizar para alcanzar o obxectivo/obxectivos, identificando a cal das fases tipo correspondería. Se o grupo ten un tamaño que dificulta o traballo en plenario, pódese optar por realizar esta reflexión en pequenos grupos. 2º paso. Pasado un tempo para a realización desta reflexión, cada persoa (ou pequeno grupo) expón as súas propostas. A persoa que dinamiza a sesión irá colocando as tarxetas no panel, situándoas nun punto da liña, en contraste co grupo. Segundo se vaian expoñendo as ideas, colocará xuntas aquelas que 19
20 expresen unha mesma proposta; ou agrupadas aquelas que teñan un grao de afinidade elevado. 3º paso. Unha vez expostas todas as ideas, abrirase unha quenda de intervención na que se permite formular preguntas, valorar as ideas recollidas, propoñer reformulacións de ser o caso, propoñer novas accións (que complementen, por exemplo, as xa recollidas), etc. O obxectivo é rematar cun acordo do grupo ao respecto: Da idoneidade, interese, etc., das ideas recollidas, eliminando aquelas que non sexan validadas. Da necesidade de identificar novas ou diferentes fases na liña de execución do proxecto. Opcional. A partir de aquí, se cadra nunha xuntanza diferente (dependendo do tempo e a enerxía dispoñible), a persoa que dinamiza a sesión modera un debate no que se van asignando as responsabilidades de deseño, preparación e execución das accións validadas. No mesmo sentido, e de ser pertinente, poderán abrirse outras liñas de identificación: Que recursos, prazos, etc., serán necesarios. Riscos/atrancos que afrontará a execución do proxecto, ou das accións programadas, e actuacións preventivas ou correctoras que sería necesario preparar para afrontar estas situacións, no caso de producirse. 20
21 Observacións: O mesmo que para os anteriores diagramas, cómpre destacar que se trata dunha técnica dinámica, que facilita moito o debate á vez que o canaliza na visualización dun camiño de acción. A partir de aquí, permite introducir ao grupo de participantes na identificación de aspectos específicos de organización da acción; tales como o reparto de responsabilidades, a identificación de criterios, etc. 21
22 Espazo Aberto (Open Space) (Extracto elaborado por Miguel Pardellas Santiago) En que consiste: O Espazo Aberto é unha técnica participativa para a realización de xuntanzas múltiples, simultáneas e autoorganizadas. O máximo partido desta técnica obtense nas seguintes condicións: Un alto nivel de complexidade da temática a tratar, que ten que ser comprendida e resolta pola intelixencia colectiva e non a individual. Un alto nivel de diversidade, en termos de habilidades das persoas participantes para resolver o tema proposto. Un alto nivel de implicación dos participantes, realmente preocupados pola cuestión que se vai tratar. E unha certa urxencia. Cómpre tomar unha decisión rapidamente. Como se realiza: Pártese dunha pregunta que guía o conxunto do proceso. Esta pregunta deberá ser clara e, ao tempo, terá que reflectir a complexidade do tema que se quere tratar. A partir desta pregunta xeral, cada unha das persoas participantes poderá suxerir un ou varios temas para tratar de forma específica; o fundamento da técnica reside neste punto: a partir dunha cuestión xeral, cales son os aspectos concretos que me gustaría falar co resto de participantes? Cada un dos temas que asuma o grupo dará lugar a unha xuntanza, que se realizará de xeito paralelo ao conxunto, e na que as persoas participantes se poderán mover como o entendan pertinente. A dinámica comeza momentos: co primeiro dos seus tres 22
23 Momento 1. Copreparación das xuntanzas. Como por norma xeral o número de temas suxeridos é elevado, é frecuente realizar unha posta en común mediante tarxetas para agrupar os temas relacionados. O número de temas final que se van tratar decídeno os propios participantes, agrupando ou desagrupando máis ou menos temas. Polo xeral, o grao de especificidade das xuntanzas que abordarán cada tema final está condicionado polo espazo dispoñíble e o número de participantes; canto máis espazo e máis participantes, máis posibilidades de xuntanzas monotemáticas. Momento 2. Desenvolvemento das xuntanzas. A persoa ou algunha das persoas que suxiren os temas que se van tratar asumen o papel de anfitrións da súa xuntanza, reciben ás persoas que irán pasando pola mesma, e quedan encargadas de ir apuntando nun panel as cuestións que se van falando, recollendo as intervencións, os aspectos polémicos, etc. Momento 3. Converxencia e posta en común: nun plenario final, todas as xuntanzas que se desenvolveron por separado poñen en común as súas conclusións, resultando un amplo abano de cuestións que, en conxunto, darán resposta á pregunta inicial. O desenvolvemento destes tres momentos está guiado por unha única lei, catro xeitos de participar e tres piares fundamentais: Lei única: a lei dos dous pes. Todas as persoas participantes poden empregar os seus dous pes para moverse entre as xuntanzas cando queiran. Catro xeitos de participar: as persoas participantes poden propoñer temas para falar no Momento 1, participar centralmente nunha xuntanza no Momento 2, moverse entre elas asumindo o rol de abella (pasando dunha a outra e polinizándoas coas súas achegas) ou moverse asumindo o de bolboreta (quedando por aí, mariposeando, curioseando, falando con outras persoas; sen participar directamente). 23
24 Tres piares: as persoas que participan na xuntanza son as que teñen que estar; o que ocorre na xuntanza é o que ten que ocorrer; e as xuntanzas cando comezan, comezan, e cando rematan, rematan... No seu conxunto, o que se busca é realizar simultaneamente varias xuntanzas, cun número variable de participantes que, no tempo que permanecen en cada xuntanza, o fan plenamente interesadas; de xeito que, cando xa non teñen máis que achegar ou non están interesadas no que se está a falar, poden cambiar de xuntanza e realizar novas achegas. Para evitar que as conclusións das xuntanzas se afasten moito da pregunta principal, é habitual que a equipa dinamizadora suxira preguntas concretas ao remate da sesión, ou mesmo propostas específicas con responsábles e prazos previstos. Un exemplo: No Encontro Galego de Educación Ambiental do ano 2014 utilizouse esta técnica empregando a seguinte interrogante: como achegar a Educación Ambiental a outras iniciativas, propostas ou movementos ligados á sustentabilidade? Con esta pregunta, suxeríronse cuatro espazos, nos que se agruparon os seguintes temas: Xuntanza 1. Tema principal: Desenvolvemento alternativo e comunidades sustentables. Subtemas: escolas sustentables, ecoescolas, soberanía alimentar, comunidades sustentables. Xuntanza 2. Tema principal: Transformación do modelo de produción e consumo. Subtemas: banca ética, bancos de tempo, decrecemento, economía polo ben común, consumo responsable, crowfunding. Xuntanza 3. Visibilidade da EA. Subtemas: publicidade, campañas de EA, políticas públicas. Xuntanza 4. Desenvolvemento sustentable rural a través da EA. Subtemas: despoboamento do rural, xestión de actividades cinexéticas, cooperación, custodia do territorio. 24
25 Cada unha destas xuntanzas concluíu cunha folla de colleita na que se salientaban as cuestións que centraron o debate, as conclusións do debate e as accións que había que desenvolver a medio e longo prazo. (A memoria deste encontro pódese consultar en Observacións: Trátase dunha técnica moi flexible, que permite traballar cuestións complexas nun ambiente distendido e amable. Ademais, ao funcionar a través de pequenos grupos, o grao de participación é moi elevado, achegando a todo o mundo as cuestións que se formulan. Sen embargo, hai varios puntos nos que unha mala dinamización pode lastrar moito a técnica. Para comezar, a pregunta inicial ten que ser moi clara para evitar que aparezan temas sen relación. Tamén cómpre xestionar ben o proceso de agrupamento dos temas propostos; trátase dunha técnica para resolver un interrogante, non para debater ou enfrontar posturas; chegar a consensos rápidos para o agrupamento será fundamental; se non, que os temas se traten por separado. Finalmente, é moi importante que as persoas que facilitan a dinámica manteñan un equilibrio entre a intervención e a completa liberdade das xuntanzas, suxerindo preguntas ou cuestións concretas para conseguir conclusións útiles e, ao tempo, deixar que cada grupo siga a súa dinámica. Fontes: Open Space Technology: a User's Guide, de Harrison Owen (Editorial Berrett-Koehler, 2008) The Practice of Peace, de Harrison Owen (accesible en 25
26 Café do Mundo (World Café) (Extracto realizado por Miguel Pardellas Santiago). En que consiste: O world café é un proceso de conversación que permite a un grupo de persoas dialogar sobre preguntas suxerentes, para xerar ideas, acordos e camiños de acción, creativos e innovadores, nun ambiente semellante ao dun café entre amigos/amigas. Como se realiza: A técnica do world café pode adaptarse a diversos contextos, número de participantes ou localizacións. En calquera caso, pódense distinguir cinco compoñentes fundamentais: Un ambiente acolledor: o nome suxire xa compartir un café, unha infusión ou calquera outra bebida nunha contorna agradable, con algo de comer, cadeiras cómodas e ambiente distendido. Búscase reproducir unha conversa entre amigas e/ou amigos compartindo un café nun bar calquera. A benvida e a introdución: os dinamizadores deberán, en primeiro lugar, dar a benvida ós participantes e explicar os fundamentos da técnica e o seu desenvolvemento. As roldas de pequenos grupos: o proceso comeza coa primeira de tres ou máis roldas, de vinte minutos, de conversa, para cada grupo, ao redor da mesa. Ao remate deste tempo, cada unha das persoas participantes cambia de mesa. Poden cambiar todas ou quedar unha persoa por mesa, que tomará as notas e dará a benvida a novas participantes. Preguntas: cada rolda é guiada por unha pregunta. Esta pregunta terá que ser de interese para as persoas participantes e, ao mesmo tempo, ter percorrido dabondo como para asentar, cando menos, as restantes roldas que se celebren. Estas preguntas poden ser distintas en cada rolda ou 26
27 repetirse, para buscar reabrir ou enriquecer o debate ou as propostas. Colleita: cando se estime oportuno (despois de que todos falaran con todos, se trataran todas as preguntas ou se decida por algún motivo concreto), farase unha posta en común dos resultados de cada mesa. Antes desta posta en común, daráselles a oportunidade ás persoas participantes de compartir as súas sensacións co plenario. En ocasións, esta posta en común acompáñase cunha representación gráfica dos movementos dos participantes entre as mesas, resultando visualmente unha gran variedade de formas. Observacións: Permite desenvolver a intelixencia colectiva sobre un ou varios temas, afondando en determinadas cuestións ou suxerindo unha gran cantidade de propostas. Ademais, faise nun ambiente relaxado, e mesmo divertido, o que favorece a interacción e mesmo pode contribuír a reforzar internamente un grupo. Nas desvantaxes, pódese salientar que as preguntas ou cuestións a tratar en cada unha das roldas precisan dun importante traballo previo de concreción e detalle; doutro xeito poden producirse debates inútiles ou pouco produtivos, alén de emerxer temas polémicos ou que provoquen o enfrontamento entre os participantes. A facilitación volve ser importante neste punto, facendo divertido o cambio de mesas, contribuíndo a un ambiente amable e favorecendo os procesos de diálogo con intervencións puntuais nalgunhas mesas que o precisen. Fontes: World Café, el nuevo paradigma de comunicación organizacional y social. De Juanita Brown (Grupo Patria Editorial, 2006). 27
28 Árbore de Problemas En que consiste: A Árbore de Problemas sérvenos para identificar os síntomas que dan conta dun problema, e para relacionar estes coa análise das causas inmediatas e das causas profundas. As posturas a debater para colocar na árbore pódense traer das frases xa recollidas (nun) traballo de campo anterior, e pódense completar tamén coas aportacións das persoas que acudan a sesións de traballos en grupos e plenario. Para poder desenvolver esta técnica podemos facer pequenos grupos e coa axuda da representación dunha árbore. Cada grupo intentará identificar un problema central (arredor do tema do proceso) e a partir del ver cales son os síntomas que fan visible tal problema na comunidade, e posteriormente as causas máis inmediatas e as causas máis profundas do mesmo. Metodologías Participativas: manual. CIMAS: Observatorio Internacional de Ciudadanía y Medio Ambiente Sostenible, p. 49. En< (07/07/2016) A árbore de problemas pode aplicarse, así mesmo, na análise dun proxecto xa realizado, de xeito que lle facilite ao equipo identificar novos horizontes, elementos de mellora, aprendizaxes. Este é o exemplo que propoñemos a continuación. 28
29 Como se realiza: Trabállase sobre a analoxía dunha árbore, recollida nun panel ou soporte gráfico. Existen varios xeitos de aplicar esta técnica. O máis sinxelo é situar no tronco a definición da problemática ou situación que está a analizar o grupo. A partir de aquí, debátese e sitúanse nas raíces o que se entende que son as causas da mesma (abrindo diferentes liñas e subliñas ); e nas ramas superiores, as que se entende que son as súas consecuencias. Outro xeito é situar nas raíces as causas profundas do problema ou situación analizada, e no tronco as causas inmediatas. Nas ramas superiores colocaranse os diversos xeitos en que o problema ou a situación se fai visible na comunidade1. 1 Metodologías Participativas: manual. CIMAS: Observatorio Internacional de Ciudadanía y Medio Ambiente Sostenible
30 Un exemplo aplicado á avaliación dun proxecto: No contexto dun centro educativo, despois de tres meses de traxectoria, un grupo de alumnas e profesoras deciden facer repaso da situación da súa Axenda 21 Escolar (un proceso educativo que engloba un conxunto de obxectivos, accións e recursos para acadar un desenvolvemento sostible no marco dunha comunidade escolar; reproducindo as recomendacións enunciadas no Programa 21, ou Axenda 21 Local, para a sustentabilidade municipal). Contando coa dinamización dunha das profesoras, deciden organizar os aspectos que foron aparecendo no proceso: os aspectos fundamentais, nas raíces; o que foi aparecendo e que sustenta á iniciativa, no tronco; e os primeiros resultados e elementos emerxentes na copa, as follas e os froitos. Deste xeito, a árbore conta cos seguintes elementos: Raíz: o bo clima no grupo promotor da iniciativa; o apoio do claustro; a importancia do desenvolvemento sustentable Tronco: o apoio de parte do profesorado; o apoio de parte do alumnado; os conserxes; os recursos achegados pola AMPA. Copa: organizouse unha feira de troco no centro; vanse poñer contedores para a separación dos residuos nas aulas; estase organizando un sistema para compartir coche entre as nais/pais das alumnas. José Escudero. Análisis de la realidad local. Técnicas y métodos de investigación desde la Animación Sociocultural. Narcea, Observacións: Trátase dunha técnica moi sinxela, intuitiva, rápida de realizar e moi factible para a súa realización en grupo. 30
31 Claves para facilitar o desenvolvemento colaborativo do proxecto 31
32 No deseño do proxecto: Nunha primeira fase, o equipo debe atopar tempo para asentar unhas bases comúns ao respecto de como entende o proxecto; e, moi recomendable, ao respecto de como quere traballar conxuntamente. Para isto, é importante que adique o tempo necesario en compartir as visións que ten cada persoa do proxecto (por que e para que é necesario), e as súas expectativas respecto do equipo. É importante non eternizarse neste esforzo, para non xerar cansanzo e sensación de non avance. A clave, adaptarse aos ritmos específicos do equipo. O obxectivo é construír, desde este diálogo, unha visión compartida. Se isto non se fai ben, no desenvolvemento do proxecto poden xurdir descoordinacións, tensións, abandonos, etc. Neste proceso de diálogo, ademáis, irán identificándose as competencias, recursos e sinerxias presentes no equipo; que se irán asentando como elementos de valor para a relación de equipo. 32
33 Nun segundo tempo, incorporar ao equipo no proceso de darlle contido ao proxecto. En boa lóxica, este traballo estará moi orientado polo contido da visión compartida. Concretando, consensuar uns obxectivos concretos, medibles e motivadores; que, ao mesmo tempo, deben ser viables. Acordar que accións se desenvolverán e con que secuencia temporal (cando menos, a curto prazo; hai equipos que unha vez teñen claro o punto de partida e os obxectivos avanzan en programacións sucesivas e flexibles). E acordar que tarefas e responsabilidades asume cada persoa do equipo cara ao seu desenvolvemento. A clave, aquí, é aproveitar o que quere e pode achegar cada persoa. Cando alguén sinte que non está sendo aproveitado, que non está crecendo ou que está asumindo unha tarefa para a que non está preparado, entra, con maior ou menor intensidade, en conflicto coa súa participación no equipo. Segundo o caso, o equipo pode ter un forte protagonismo na identificación de recursos. Esta secuencia de acordos establece un diálogo no que tanto os obxectivos como as 33
34 accións, prazos, etc., poden ir reformulándose segundo vaian entrando en contraste. En calquera caso, convén, igualmente, buscar a efectividade e non eternizarse. De cara á relación do equipo co proxecto, a clave con estes dous movementos é xerar a expectativa de que a colaboración é viable... 34
35 Na implementación do proxecto: En liñas xerais, aplicar unha metodoloxía de traballo colaborativo, que sosteña o proceso e o faga avanzar. Na práctica, cómpre recoñecer e compartir a consecución de avances e resultados intermedios. Deste xeito, aténdese a reforzar a credibilidade do equipo na viabilidade do proxecto e a súa capacidade para concretar resultados ao reu remate. De igual maneira, cómpre establecer momentos no que o equipo poida xuntarse e facer un seguimento do proxecto; analizar o que vai pasando, axustar o contido do proxecto no que sexa necesario e compartir aprendizaxes peronais. Deste xeito, todas as persoas poden sentir que teñen protagonismo sobre o proceso en conxunto, e o equipo pode reforzar a súa cohesión. Ao respecto do traballo directo, é interesante que a execución de cada tarefa ou actividade se realice entre varias persoas, pois o roce fai equipo; aínda que non é imprescindible. Depende de cada equipo, das persoas que o forman e, moi centralmente, da natureza do proxecto. 35
36 Determinadas tarefas poden requerir dun traballo especializado ou individualizado, pero outras, especialmente aquelas nas que se traballa co público do proxecto, veranse reforzadas se son realizadas en pequenos equipos ou, tan sequera, en parellas. Cando menos, será máis doado responder a calquera incidencia na axenda das persoas voluntarias. E se ben algunhas persoas prefiren facer soas determinadas cousas, o roce, como xa se dixo, contribúe a facer equipo, polo que haberá que buscar sempre un nivel axeitado de interacción, na operativa do proxecto. Todo o equipo, pero especialmente as persoas que asumen a súa coordinación, deben prestar atención a recoñecer os esforzos e achegas das persoas que o forman. O mesmo cabe dicir no tocante á necesidade de mediar, en tempo, nos conflitos e tensións que podan xurdir ao longo do desenvolvemento do proxecto. Ao respecto de todo o dito, unha recomendación clave: a participación non implica caer na reunionitis. 36
37 Deseñar metodolóxicamente as xuntanzas e aplicar técnicas colaborativas garante sempre xuntanzas produtivas. No mesmo sentido, non é preciso reunirse sempre físicamente. Cómpre aplicar algún dos múltiples recursos TIC colaborativos que están a nosa disposición na web, para canalizar a interacción do equipo dun xeito máis áxil e produtivo. Nesta fase, en definitiva, manter a expectativa de que a colaboración é posible e efectiva. 37
38 Recomendacións xerais para calquera proceso colaborativo, desde a praxis: (Extracto do publicado por Amalio Rey no seu blog). Aprende facendo: Isto non vai de teoría. A colaborar apréndese colaborando, a través de proxectos comúns, que son a mellor escola para o desenvolvemento de habilidades CO. Pon o foco nas sinerxias: A existencia de sinerxias e complementariedades entre os participantes son a base obxectiva dunha colaboración viable. Se non hai sinerxias de partida, a colaboración tende a ser forzada y demasiado custosa. Non sexas paternalista: O bo traballo colectivo basease na co-responsabilidade individual, e non no paternalismo. Os membros deben prepararse ben e construír primeiro un criterio propio sobre o proxecto. Quen non se prepare ben, non debería participar cos mesmos dereitos dos que sí o fan. Sé constructivo/a: Falla os penaltis o que os tira, así que prohibido descualificar sen plantexar unha alternativa. Nas prácticas colaborativas os que máis participan son os que máis se expoñen, así que cuidado cos hiper-críticos que só se dedican a xulgar o que fan os demáis, sen expoñerse nunca. Liderado: A simetría de contribucións é desexable, pero é pouco común nas prácticas colaborativas. Sempre participan uns máis que outros, e xorden liderados no impulso dos proxectos. A autoridade dese liderado debería basearse en mecanismos meritocráticos. Desde o exemplo e a coherencia. Sé paciente cos retornos: Modular o estrés-pola-reciprocidade é dos retos máis difíciles nos proxectos colaborativos. As cousas ben feitas, as que pagan a pena de verdade, levan o seu tempo, así que non se pode xestionar a colaboración como unha Conta de Resultados, de ingresos e gastos a curto prazo. Se invirtes en confianza cuns bos socios, os resultados e os retornos chegan. Perfeccionismo tóxico: Atalla as posturas perfeccionistas, ou demasiado esixentes, que xeran estrés grupal por una sensación falsa de que non se consiguen avances. Equidade participativa: Os grupos son máis intelixentes cando a participación está ben distribuída. Deberías prever mecanismos que corrixan a tendencia a monopolizar a conversa nuns poucos. Non personalices: O foco ten que poñerse no proceso e nas solucións. Procura non xulgar ás persoas, nin personalizar os conflitos. O desafío está en comprender, e avanzar xuntos. A eficiencia importa: A creatividade sen un grado mínimo de eficiencia grupal fai inviable a colaboración. Colaborar non pode ser excesivamente custoso en termos de tempo e de esforzo. Unha vez que se decidíu una tarefa concreta, hai que centrarse. Os proxectos hai que xestionalos, fixando uns fitos e unhas contribucións individuales. Diversidade: Integrar no equipo a persoas con experiencias e perspectivas diferentes 38
39 (mesmo con opinións potencialmente discrepantes) é clave para que o grupo tome decisións intelixentes. Cando os participantes se parecen demasiado, tenden máis ó Groupthink; e canto máis pequeo é o grupo, máis relevante é forzar por deseño a diversidade. Elementos tóxicos: Sé inclusivo/a, pero se integrar a determinados individuos conleva un desgaste enerxético grupal excesivo, é mellor invitalos a que busquen outro espacio donde as súas expectativas se vexan mellor representadas. Quen-fai-que: A distribución de tarefas e roles convén que se faga por autoselección, tendo en conta os talentos específicos, que é o xeito en que se optimiza a diversidade. Fixa pautas de comportamento: Adoita axudar que o grupo fixe uns códigos de comportamento que definan os límites sobre como traballar xuntos e relacionarse en equipo. Son uns principios éticos e operativos que conteñen basicamente unha definición do permitido, do non permitido e do obrigatorio. Deseño e estructura: Un deseño de interaccións adecuado aporta estrutura e crea as condicións para unha colaboración sa. É capital prestar atención ó deseño. Espazos para a emerxencia: Aínda que o deseño é importante, todo non pode estar pautado, nin formalizado. Deixa espazos para que emerxa o inesperado, a sorpresa e as conexións imprevistas. Meta-diseño: O desafío consiste en crear as condicións e achegar as ferramentas para que as cousas sucedan. Xera contextos de interacción que fomenten a apropiación do proceso polos implicados. Colaboración por defecto: Procura integrar a colaboración nos fluxos naturais de traballo para así reducir os custos de participación. O ideal sería que non sexas quen de distinguir entre cando produces e cando colaboras porque ambas as dúas actividades sexan as mesmas. Re-deseña as estruturas e os procedementos de traballo para que a colaboración sexa o único mecanismo posible. Gradación: Aprende a disfrutar as pequenas vitorias, e a traballar en microintervencións, en lugar de plantexarte expectativas desproporcionadas que só levan á frustración. Documenta: Xera un rastro do proceso, un relato fiel da experiencia, porque iso axuda a producir memoria colectiva que facilite a transferencia e posible réplica do que funciona ben. En< 39
40 Elección dos proxectos: Hai uns tipos de problemas que se benefician máis das lóxicas colaborativas que outros. Convén elixir desafíos que teñen un potencial de solución colectiva, donde o grupo pode mellorar o rendemento de expertos traballando de xeito individual. Competir e colaborar: Son verbos compatibles, pero só si se articulan de xeito secuencial: primeiro competir a escala individual para perfeccionar as mellores ideas e buscar unha sa diferenciación; e despois conectar esas perspectivas individuais para que melloren colaborativamente. A min gústame bastante esa combinación en dous tempos que apela ó lúdico desde ambas perspectivas. Disfrutar do proceso: O proceso é tan importante como o resultado. A colaboración que mellor funciona é aquela que pon o foco no proceso como fonte de disfrute e aprendizaxe, evitando xerar stress polos resultados. Saber escoitar: Os participantes deben poñer en valor a premisa de supoñer útil e interesante a información achegada polos demais membros do grupo. Hai que entrenarse en prestar unha atención de calidade a outras opinións. Confianza: Sen confianza é imposible un proceso san de colaboración. Para confiar, hai que desaprender, e o primeiro que se ten que facer é empezar confiando. Feedback: Concibir mecanismos de retroalimentación é fundamental para a aprendizaxe, e este para que os participantes desfruten do proceso. Recibir feedbacks positivos pode ser aditivo. Poder e estatus: O grupo debe entrenarse para adoptar lóxicas P2P, desactivando factores de poder e estatus que poidan contaminar o proceso de agregación de opinións. Persistencia: O éxito da colaboración depende máis da perseverancia, de ser constantes no proceso, que da creatividade. Os resultados significativos adoitan tardar en chegar, e isto require un mínimo de sistematicidade nos esforzos. A tecnoloxía é só un medio: A colaboración precisa de dinamización e estratexia. A clave está nas persoas. Os soportes tecnolóxicos non son un fin, senon un medio; aínda que se se escollen mal, poden botar a perder un bo proxecto. Reciprocidade: A colaboración sa implica un reparto equitativo e xusto dos resultados. Os participantes deben estar dispostos a dar e recibir. Se os retornos non se distribúen de xeito equilibrado, a vontade de colaborar resíntese. 40
41 Ser inclusivos: Nun equipo colaborativo deben participar todas as persoas e axentes que se poden ver afectados polos seus resultados. Mesmo os que máis resisten ó cambio, sempre que estén dispostos a respectar os principios de funcionamento colectivo do grupo. Un marco común de razonamento: O grupo debe consensuar unhas premisas e un marco común de referencia para a análise (unha common praxis) que lle permita saber que busca, cal é a resposta correcta, e cando se conseguen progresos na solución do problema. En< 41
42 Algunhas referencias bibliográficas 42
43 Algúns documentos: Francisco Heras Hernández. Entre tantos: guía práctica para dinamizar procesos participativos sobre problemas ambientales y sostenibilidad. GEA Harrison Owen, Open Space Technology: a User's Guide. Editorial Berrett-Koehler, Metodologías Participativas: manual. CIMAS: Observatorio Internacional de Ciudadanía y Medio Ambiente Sostenible En: Carlos Paradas & Fernando De La Riva, Los proyectos: cómo convertir su idea en acción sin liarse como la pata de un romano. CRAC/ACUDEX En: Guadalupe De La Mata. Manual de innovación social: de la idea al proyecto. En: 43
COMO XOGAR A KAHOOT Se vas xogar por primeira vez, recomendámosche que leas este documento QUE É KAHOOT?
COMO XOGAR A KAHOOT Dentro das novidades desta edición propoñémosche unha aplicación que che axudará a conectar máis cos alumnos e facilitar o coñecemento do tema deste ano. Se vas xogar por primeira vez,
More informationGUÍA DE MIGRACIÓN DE CURSOS PARA PLATEGA2. Realización da copia de seguridade e restauración.
GUÍA DE MIGRACIÓN DE CURSOS PARA PLATEGA2 Platega vén de actualizarse da versión de Moodle 1.8.6 á 2.6. Como a exportación e importación de cursos entre estas dúas versións non é 100% compatible, esta
More informationR/Ponzos s/n Ferrol A Coruña Telf Fax
Día do libro 2009 Coa mostra das diferentes actividades realizadas ao longo deste mes do libro e a entrega de agasallos a todo o alumnado, en especial a o que tivo unha aportación destacada nestas actividades
More informationSíntesis da programación didáctica
Síntesis da programación didáctica o Contidos 1º Trimestre - REVIEW GRAMMAR 1º BACH - UNIT 4: ON THE BALL Modals. Modal perfects. Vocabulary: Words from the text. Word families. Sport. Expressions taken
More informationAcceso web ó correo Exchange (OWA)
Acceso web ó correo Exchange (OWA) Uso do acceso web ó correo de Exchange (Outlook Web Access, OWA) Contenido Uso do acceso web ó correo para usuarios do servidor Exchange Entorno da interfaz web (OWA)
More informationSilencio! Estase a calcular
Silencio! Estase a calcular 1. Introdución 2. Obxectivos 3. Concepto e consideracións previas. Ruído. Decibelio (db) Sonómetro. Contaminación acústica. 3. Concepto e consideracións previas. That quiz:
More informationO SOFTWARE LIBRE NAS ENTIDADES DE GALIZA
O SOFTWARE LIBRE NAS ENTIDADES DE GALIZA 2008 O SOFTWARE LIBRE NAS ENTIDADES DE GALIZA FICHA TÉCNICA Universo: 8.652 pequenas e medianas empresas, 710 empresas informáticas, 588 centros de ensino e 117
More informationVIGOSÓNICO V C O N C U R S O V I D E O C L I P S Calquera proposta estética para o vídeo: cine, animación, cor, branco e negro,...
WWW.VIGOSÓNICO.ORG VIGOSÓNICO V C O N C U R S O V I D E O C L I P S Un espazo para a túa creatividade PARA GRUPOS Calquera estilo musical: rock, rap, clásica, jazz, latina,... SOLISTAS Calquera proposta
More informationFacultade de Fisioterapia
Normas e Avaliación do Traballo de Fin de Grao Curso 2017-2018 Co fin de acadar unha carga de traballo semellante nos Traballos de Fin de Grao (TFG) que deben facer o alumnado ao ser estes titorizados
More informationXogos e obradoiros sobre o cambio climático que Climántica desenvolve en centros educativos
02 Xogos e obradoiros sobre o cambio climático que Climántica desenvolve en centros educativos 0OINFORMACIÓN PARA O DOCENTE 02 Climántica desenvolve estes obradoiros en aulas de centros educativos. Pode
More informationObradoiro sobre exelearning. Pilar Anta.
Algún dos integrantes da mesa redonda sobre software libre en Galicia: Miguel Branco, Roberto Brenlla e Francisco Botana. Obradoiro sobre exelearning. Pilar Anta. Obradoiro para coñecer e introducirnos
More informationProblema 1. A neta de Lola
Problema 1 A neta de Lola A neta de Lola da Barreira estuda 6º de Educación Primaria na Escola da Grela. A súa mestra díxolle que escribira todos os números maiores ca cen e menores ca catrocentos, sempre
More informationRede CeMIT Cursos Gratuítos de Alfabetización Dixital NOVEMBRO Aula CeMIT de Cuntis
Rede CeMIT Cursos Gratuítos de Alfabetización Dixital NOVEMBRO 2017 Aula CeMIT de Cuntis APRENDE A USAR O SMARTPHONE Días: 2, 3, 6, 14, 16, 17, 21 e 23 de novembro Horario: 12:00h a 14:00h Nº de Prazas:
More informationNarrador e Narradora Narrador Narradora Narrador
1. Family dinner Soa unha música futurista. Narrador e Narradora: Aquí estamos, here we are, en Galicia, in Galicia, no ano 2050, in the year 2050, e temos unha historia que contarvos, and we have a story
More informationPARTE I. VIVALDI: Concierto en MI M. op. 3 n.12
SEGUNDO DE GRAO PROFESIONAL PARTE I PROBA DE VIOLÍN Interpretaranse en todos os cursos tres obras, escollendo unha de cada un dos tres grupos propostos, sendo polo menos unha delas de memoria. É obrigado
More informationProcedimientos Auditivos e Instrumentais DEPARTAMENTO COORDINADOR/A DA DISCIPLINA. CURSOS 1º curso 2º curso 3º curso 4º curso.
PROGRAMACIÓN DOCENTE DE RITMO E LECTURA (I-II) CONSERVATORIO SUPERIOR DE MÚSICA DE A CORUÑA TÍTULO SUPERIOR DE MÚSICA (ENSINANZAS REGULADAS POLO DECRETO16/2015) 1. IDENTIFICACIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN DISCIPLINA
More informationPROPOSTA PEDAGÓXICA PROCESO DE FAMILIARIZACIÓN Á ESCOLA INFANTIL
PROPOSTA PEDAGÓXICA PROCESO DE FAMILIARIZACIÓN Á ESCOLA INFANTIL CONTEXTUALIZACIÓN A participación da familia na proposta educativa dun centro é garantía de eficacia da acción educativa. Un dos nosos principios
More information2.1. O PROXECTO LINGÜÍSTICO DE CENTRO
2.1. O PROXECTO LINGÜÍSTICO DE CENTRO Fernando Trujillo Sáez Universidade de Granada En educación hai propostas que aparecen e reaparecen ao longo do tempo. Este fenómeno é propio das Ciencias Sociais
More informationManual de usuario CENDES. Centro de descargas da Xunta de Galicia
MU Manual de usuario CENDES Centro de descargas da Xunta de Galicia CLÁUSULA DE CONFIDENCIALIDADE Este documento é propiedade da Amtega (Axencia para a Modernización Tecnolóxica de Galicia). Deberá empregar
More informationplan estratéxico 2016 >> 2020
plan estratéxico 2016 >> 2020 ÍNDICE INTRODUCIÓN A. MISIÓN, VISIÓN, VALORES MISIÓN VISIÓN VALORES B. QUEN, COMO, CON QUE EIXE DA CALIDADE INTERNA EIXE DA DIRECCIÓN ESTRATÉXICA EIXE DO PERSOAL EIXE DOS
More informationSe (If) Rudyard Kipling. Tradución de Miguel Anxo Mouriño
Se (If) Rudyard Kipling Tradución de Miguel Anxo Mouriño IF -- SE NOTA DO TRADUTOR Para facer a versión deste famoso poema de RudyardKipling impúxenme a obriga de respectar algunhas das características
More informationINFORME DE AVALIACIÓN DOS BANCOS DO TEMPO DO PROXECTO CONTA CON ELAS
UNIVERSIDADE DE VIGO INFORME DE AVALIACIÓN DOS BANCOS DO TEMPO DO PROXECTO CONTA CON ELAS Luz Varela Caruncho Amada Traba Díaz Universidade de Vigo ÍNDICE Introdución... 3 Os Bancos do Tempo... 4 Os Bancos
More informationCURSO UNIVERSITARIO CON APROBACIÓN PROVISONAL DE HOMOLOGACIÓN POR PARTE DA CONSELLERÍA DE CULTURA, EDUCACIÓN E O.U.
CURSO UNIVERSITARIO CON APROBACIÓN PROVISONAL DE HOMOLOGACIÓN POR PARTE DA CONSELLERÍA DE CULTURA, EDUCACIÓN E O.U. RECOMENDADO POLO ALTO COMISIONADO DAS NACIÓNS UNIDAS PARA O CAMBIO CLIMÁTICO www.climantica.org
More informationO Software Libre nas Empresas de Galicia
SI O Software Libre nas Empresas de Galicia EDICIÓN 216. RESUMO EXECUTIVO 1 Í N D I C E Presentación Principais resultados I. Posición global II. Tipoloxías de Software Libre III. Motivos para non empregar
More informationSede Electrónica Concello de Cangas
Sede Electrónica Concello de Cangas Cumpra con toda a lexislación Lei 11/2017, de 22 de xuño, de Acceso Electrónico da Cidadanía aos Servizos Públicos. Lei 39/2015, de 1 de outubro, do Procedemento Administrativo
More informationGuía para a elaboración da planificación estratéxica dos centros da USC
Guía para a elaboración da planificación estratéxica dos centros da USC Índice 1. Introdución... 2 2. Procedemento para a elaboración do plan estratéxico... 4 2.1 Fase 1. Analizar a situación... 4 2.2
More informationA OUTRA CRISE: ENERXÍA, CAMBIO CLIMÁTICO E ECONOMÍA
A OUTRA CRISE: ENERXÍA, CAMBIO CLIMÁTICO E ECONOMÍA Xavier Labandeira Economics for Energy e Rede, Universidade de Vigo CLUB FARO DE VIGO 26 de novembro de 2013 Sandy, camiño de Nova Iorque: 29 outubro
More informationInforme do estudo de CLIMA LABORAL do Sergas
Clima laboral - Sergas Informe do estudo de CLIMA LABORAL do Sergas Elaborado por: Servizo central de prevención de riscos laborais Subdirección xeral de Políticas de Persoal División de Recursos Humanos
More informationA avaliación formativa: un desafío para o ensino universitario
A avaliación formativa: un desafío para o ensino universitario Leonor Margalef García Universidade de Alcalá Colección Formación e Innovación Educativa na Universidade Vicerreitoría de Formación e Innovación
More informationCarlos Cabana Lesson Transcript - Part 11
00:01 Good, ok. So, Maria, you organized your work so carefully that I don't need to ask you any questions, because I can see what you're thinking. 00:08 The only thing I would say is that this step right
More informationA INTERVENCIÓN PEDAGÓXICA CON FAMILIAS INMIGRANTES: ESTRUTURA E AXENTES IMPLICADOS
A INTERVENCIÓN PEDAGÓXICA CON FAMILIAS INMIGRANTES: ESTRUTURA E AXENTES IMPLICADOS Lorenzo Moledo, M.M. Universidade de Santiago de Compostela (mdelmar.lorenzo@usc.es) Malheiro Gutiérrez, X.M. Universidade
More informationOs proxectos na Educación Infantil. Análise dunha experiencia sobre os dinosauros
FACULTADE DE CIENCIAS DA EDUCACIÓN Mestre/a en Educación Infantil Mención en Linguaxes Artísticas Traballo Fin de Grao Os proxectos na Educación Infantil. Análise dunha experiencia sobre os dinosauros
More informationGuía para a elaboración das Estratexias de desenvolvemento local das zonas pesqueiras FEMP
Guía para a elaboración das Estratexias de desenvolvemento local das zonas pesqueiras FEMP 2014-2020 Guía para a elaboración das Estratexias de desenvolvemento local das zonas pesqueiras. Recoñecemento
More informationCinco sinxelos pasos para ir á caza das estrelas ;) (www.globeatnight.org/5-steps.php)
Guía de Actividades: Introdución Grazas por participar nesta campaña global de medida da contaminación lumínica mediante a observación das estrelas máis febles que podes albiscar. Localizando e observando
More informationCompetencias docentes do profesorado universitario. Calidade e desenvolvemento profesional
Competencias docentes do profesorado universitario. Calidade e desenvolvemento profesional Miguel Ángel Zabalza Universidade de Santiago de Compostela Colección Formación e Innovación Educativa na Universidade
More informationII PLAN PARA A IGUALDADE DE OPORTUNIDADES ENTRE MULLERES E HOMES DE VIMIANZO ( )
II PLAN PARA A IGUALDADE DE OPORTUNIDADES ENTRE MULLERES E HOMES DE (2010-2013) Título: II Plan para a Igualdade de Oportunidades entre Mulleres e Homes de Vimianzo (2010 2013) Promove: Concello de Vimianzo.
More informationPROGRAMA FORMATIVO DA ESPECIALIDADE FORMATIVA TÉCNICAS DE MARKETING ON LINE, BUSCADORES, SOCIAL MEDIA E MÓBIL COMM049PO
PROGRAMA FORMATIVO DA ESPECIALIDADE FORMATIVA TÉCNICAS DE MARKETING ON LINE, BUSCADORES, SOCIAL MEDIA E MÓBIL COMM049PO PLANS DE FORMACIÓN DIRIXIDOS PRIORITARIAMENTE PARA TRABALLADORES OCUPADOS PLANS DE
More informationMetodoloxía copyleft en educación
Metodoloxía copyleft en educación Xosé Luis Barreiro Cebey (xoseluis@edu.xunta.es) Pablo Nimo Liboreiro (pablonimo@edu.xunta.es) Que son as licenzas de autor? Algún concepto previo, as obras orixinais
More informationCRÉDITOS Edita: Dirección Xeral de Traballo e Economía Social Conselleria de Traballo e Benestar
O BOLETÍN DO OBSERVATORIO GALEGO DA RESPONSABILIDADE SOCIAL EMPRESARIAL Conselleria de Traballo e Benestar - Nº 3-2015 Contido: Estratexia de inclusión social Programa Start Up, Stand Up! Guía de boas
More informationBILINGÜISMO, DESENVOLVEMENTO E APRENDIZAXE ESCOLAR: UNHA PROPOSTA DE INTERVENCIÓN NA ESCOLA
..L REVISTA GALEGO-PORTUGUESA DE PSICOLOXÍA E EDUCACIÓN N 7 (Vol. 8) Ano 7-2003 ISSN: 1138-1663 BILINGÜISMO, DESENVOLVEMENTO E APRENDIZAXE ESCOLAR: UNHA PROPOSTA DE INTERVENCIÓN NA ESCOLA Manoel BAÑA CASTRO
More informationAnexo IV: Xestionar o currículum da etapa:
Anexo IV: Xestionar o currículum da etapa: Para acceder á xestión do currículum de cada etapa (introducir áreas de LE de primaria, ou as de ESO e Bacharelato) que emprega prográmame, deberás ter un acceso
More informationmarcoeuropeocomún de referencia para as linguas: aprendizaxe, ensino, avaliación
marcoeuropeocomún de referencia para as linguas: aprendizaxe, ensino, avaliación Marco europeo común de referencia para as linguas: aprendizaxe, ensino, avaliación 2005 Xunta de Galicia, Secretaría
More informationREUNIÓN CONVOCATORIAS SUBVENCIÓNS 2018 SECCIÓN DE SERVIZOS SOCIAIS SERVIZO DE ACCIÓN SOCIAL, CULTURAL E DEPORTES
REUNIÓN CONVOCATORIAS SUBVENCIÓNS 2018 SECCIÓN DE SERVIZOS SOCIAIS SERVIZO DE ACCIÓN SOCIAL, CULTURAL E DEPORTES PUBLICACIÓN DAS BASES BASES REGULADORAS XERAIS http://bop.dicoruna.es/bopportal/publicado/2018/03/21/2018_0000002149.pdf
More informationRevista Galega de Economía Vol (2016)
REFLEXIÓNS SOBRE RESPONSABILIDADE SOCIAL EMPRESARIAL, RESPONSABILIDADE PÚBLICA E A SUSTENTABILIDADE MEDIOAMBIENTAL Elena Inglada Galiana (elenaig@eco.uva.es) José Manuel Sastre Centeno (manolo@eco.uva.es)
More informationLibrePlan Audiovisual: Sistema de planificación e control de desvíos de producións audiovisuais
LibrePlan Audiovisual: Sistema de planificación e control de desvíos de producións audiovisuais Memoria Xustificativa Anualidade 2011 19C. MEMORIA DESCRIPTIVA REALIZACIÓN INVERSIÓNS Procedemento Administrativo
More informationBoloña. Unha nova folla de ruta
16 Boloña. Unha nova folla de ruta Boloña foi, no seu inicio, unha declaración ben intencionada dos responsables educativos da nova Europa, que unicamente intentaban marcar liñas xerais de desenvolvemento
More informationConservatorio Profesional de Música de Vigo. Programación OPTATIVA DE MÚSICA MODERNA (historia do rock&roll)
Programación OPTATIVA DE MÚSICA MODERNA (historia do rock&roll) Índice 1. Introdución... 3 1.1 Marco Legal... 3 1.2 Características do centro... 4 1.3 Características do alumnado... 5 2. Obxectivos xerais
More informationPlan Estratéxico
Oficina de Cooperación e Voluntariado Plan Estratéxico 2013-2016 Abril 2013 1 Plan Estratéxico 2013-2016 Contido I. Sementeira de solidariedade a xeito de presentación... 2 II. Cidadáns globais con raíces
More informationTRABALLO FIN DE GRAO A APRENDIZAXE COOPERATIVA COMO FERRAMENTA PARA FOMENTAR A IGUALDADE ENTRE OS SEXOS NA ESCOLA INFANTIL
TRABALLO FIN DE GRAO A APRENDIZAXE COOPERATIVA COMO FERRAMENTA PARA FOMENTAR A IGUALDADE ENTRE OS SEXOS NA ESCOLA INFANTIL RESUMO. ABSTRACT GALEGO: A sociedade actual segue amosando principios partriarcais
More informationT1, T3, (T5)*, T8, T11, T13 *solo grupos bilingüe X1, X3, X8, X10, X13, X18, X22, X23, X24 EI6, EI7
PROGRAMACIÓN DOCENTE DE HARMONÍA DE JAZZ III-IV CONSERVATORIO SUPERIOR DE MÚSICA DE A CORUÑA TÍTULO SUPERIOR DE MÚSICA (ENSINANZAS REGULADAS POLO RD 631/2010) ESPECIALIDADE: CARÁCTER: DEPARTAMENTO: Interpretación
More informationIMPLEMENTACIÓN E AVALIACIÓN DUN PROCESO DE ENSINANZA-APRENDIZAXE COLABORATIVO NA TITULACIÓN DE ADMINISTRACIÓN E DIRECCIÓN DE EMPRESAS
IMPLEMENTACIÓN E AVALIACIÓN DUN PROCESO DE ENSINANZA-APRENDIZAE COLABORATIVO NA TITULACIÓN DE ADMINISTRACIÓN E DIRECCIÓN DE EMPRESAS BELÉN FERNÁNDEZ-FEIJÓO SOUTO / MARGARITA PINO JUSTE Universidade de
More informationIMPLICACIÓNS FINANCEIRAS DA XESTIÓN DO MEDIO NATURAL PARA AS EMPRESAS E PARA OS MERCADOS DE CAPITAIS
IMPLICACIÓNS FINANCEIRAS DA XESTIÓN DO MEDIO NATURAL PARA AS EMPRESAS E PARA OS MERCADOS DE CAPITAIS NOELIA ROMERO CASTRO* / JUAN PIÑEIRO CHOUSA** *Departamento de Economía Financeira e Contabilidade Facultade
More informationGUíA COOP. GUíA DE COOPERATIVISMO Unidade didáctica CICLO DE EDUCACIÓN PRIMARIA
DE ERATIVISMO Unidade didáctica 2 o CICLO DE EDUCACIÓN PRIMARIA UNIDADE 1 VALORES ERATIVOS QUE SON OS VALORES? Pax. 1 Actividade 1 O dilema Pax. 3 Actividade 2 Escala de valores Pax. 3 OS VALORES ERATIVOS
More informationProgramación Percusión
Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación Educativa REDE DE CONSERVATORIOS DE MÚSICA E DANZA DE GALICIA Programación Percusión Mo del o. Pr og ra ma ció n. M D. 75. PR O. 01. Ve
More informationTEMA 1 ANALISE Y DESCRIPCIÓN ANATOMICA DE OBXETOS TECNICOS
TEMA 1 ANALISE Y DESCRIPCIÓN ANATOMICA DE OBXETOS TECNICOS TEMA 1. ANALISE Y DESCRIPCIÓN ANATOMICA DE OBXETOS TECNICOS 1. A TECNOLOXÍA E AS NECESIDADES HUMANAS Vivimos nunha sociedade que posúe un alto
More informationDiseno organizativo/ Organizational Design: Estructura y procesos/ Structure and Processes (Spanish Edition)
Diseno organizativo/ Organizational Design: Estructura y procesos/ Structure and Processes (Spanish Edition) Juan Jose Gilli Click here if your download doesn"t start automatically Diseno organizativo/
More informationviveiros en Galicia de empresa O papel dos económica e xeración de emprego
viveiros O papel dos de empresa en Galicia c o m o axe n t e s d e p ro m o c i ó n económica e xeración de emprego O papel dos viveiros de empresa en Galicia como axentes de promoción económica e xeración
More informationPLAN DE COMUNICACIÓN DO PROGRAMA OPERATIVO DO FSE DE GALICIA
FONDO SOCIAL EUROPEO O FSE inviste no teu futuro UNIÓN EUROPEA PLAN DE COMUNICACIÓN DO PROGRAMA OPERATIVO DO FSE DE GALICIA 2007-2013 1 Índice de Contidos 1. PRESENTACIÓN...3 2. INTRODUCIÓN...5 2.1. Resultados
More informationLLP PT-KA3-KA3MP. ecity Guías Pedagóxicas
ecity Guías Pedagóxicas 20 de Abril de 2015 1 Contido Contido... 2 1. Cobertura móbil... 4 1.1. Descrición... 4 1.2. Como xogar ao escenario (e intentar gañalo)... 5 1.3. Actividade 1 (Sesión 1): Presentación
More informationC.E.I.P. PRÁCTICAS de Ourense Programacións didácticas
AREA NIVEL PROFESOR LINGUA INGLESA 4º DE EDUCACIÓN PRIMARIA Mª AIDA FERNÁNDEZ CASAL A) Obxectivos xerais do curso (temporalizados por avaliacións) 1ª Avaliación OBXECTIVOS Saber deletrear. Identificar
More informationMEMORIA DE AVALIACIÓN DA CALIDADE: INFORME DE RESULTADOS PROGRAMACIÓN: ACCIÓNS FORMATIVAS DIRIXIDAS PRIORITARIAMENTE ÁS PERSOAS TRABALLADORAS
MEMORIA DE AVALIACIÓN DA CALIDADE: INFORME DE RESULTADOS PROGRAMACIÓN: ACCIÓNS FORMATIVAS DIRIIDAS PRIORITARIAMENTE ÁS PERSOAS TRABALLADORAS DESEMPREGADAS CORRESPONDENTE AO EERCICIO 2016. CURSO: 1597 ADGD0208
More informationÁmbito da comunicación: lingua inglesa
Educación secundaria para persoas adultas Ámbito da comunicación: lingua inglesa Unidade didáctica 5 Let me tell you about 1 AMBITO DA COMUNICACIÓN UNIDADE DIDÁCTICA 5 1. Programación da unidade...2 1.1
More information1. Introducción e obxectivos do documento 1.1 Introducción Estrutura do informe Unha visión colaborativa 8
ÍNDICE 1. Introducción e obxectivos do documento 1.1 Introducción 5 1.2 Estrutura do informe 8 1.3 Unha visión colaborativa 8 2. Valor do mercado de contidos dixitais e tendencias 2.1 O mercado global
More informationConservatorio Profesional de Música de Vigo. Programación de Percusión
de Vigo Programación de Percusión Índice 1. Introdución... 5 1.1 Marco Legal... 5 1.2 Características do centro... 6 1.3 Características do alumnado... 7 2. Obxectivos xerais das ensinanzas musicais...
More informationA cultura do código. Retos para a identidade galega na época dos algoritmos
92 Galicia 21 Guest article A cultura do código. Retos para a identidade galega na época dos algoritmos Universidade de Santiago de Compostela Nun recente artigo en Slate, Virginia Eubanks puña sobre a
More informationAgora toca Xestión de conflitos para unha convivencia positiva CÍRCULOS DE DIÁLOGO PARA A PAZ
Agora toca Xestión de conflitos para unha convivencia positiva CÍRCULOS DE DIÁLOGO PARA A PAZ IIlustracións e deseño de Marga Milio para Ayuda en Acción. Guía para o profesorado Con propostas para a resolución
More informationProgramación Proxecto empresarial
Programación Proxecto empresarial 1. Identificación da programación... 3 Centro educativo... 3 Ciclo formativo... 3 Módulo profesional e unidades formativas de menor duración (*)... 3 Profesorado responsable...
More informationMATERIAIS PLURILINGÜES 3.0: FORMACIÓN, CREACIÓN E DIFUSIÓN
MATERIAIS PLURILINGÜES 3.0: FORMACIÓN, CREACIÓN E DIFUSIÓN Coordinación da edición: Fco. Xabier San Isidro Agrelo Revisión lingüística: Olga Amigo Devesa Noemí Álvarez Villar Deseño e maquetación: Shöne
More informationSOCIEDADES MULTICULTURAIS, INTERCULTURA- LIDADE E EDUCACIÓN INTEGRAL. A RESPOSTA DENDE A EDUCACIÓN PERSONALIZADA
SOCIEDADES MULTICULTURAIS, INTERCULTURA- LIDADE E EDUCACIÓN INTEGRAL. A RESPOSTA DENDE A EDUCACIÓN PERSONALIZADA Ramón Pérez Juste Presidente da Sociedade Española de Pedagoxía RESUMO O autor, despois
More informationAlumna/o...Curso... 1) Para recuperar a materia pendente deberás seguir o plan de traballo que se especifica de seguido:
IES EDUARDO BLANCO AMOR. CULLEREDO. RECUPERACIÓN DA MATERIA DE INGLÉS PENDENTE DE CURSOS ANTERIORES A recuperación da materia de INGLÉS pendente de cursos anteriores realizarase como se explica de seguido:
More informationMEDIACIÓN E RESOLUCIÓN DE CONFLICTOS. Bernández Peña, Rosana Bouzo González, Sonia
MEDIACIÓN E RESOLUCIÓN DE CONFLICTOS Bernández Peña, Rosana Bouzo González, Sonia Departamento de Didáctica, Organización Escolar e Métodos de Investigación Universidade de Vigo (Campus de Ourense) Servizo
More informationDalí Arte Dalí Ciencia Dalí Soño Dalí Realidade Dalí PRESENTACIÓN A EXPOSICIÓN
Dalí Arte Dalí Ciencia Dalí Soño Dalí Realidade Dalí Autoras: Rocío Chao Fernández, Marina Fernández Bouza, Rosana Fernández Rodríguez, Mª José Fernández Yáñez, Mª José Vergara Leonardo PRESENTACIÓN Baixo
More informationEmprender: Ti podes! Módulo 1
Emprender: Ti podes! Módulo 1 Módulo 1 SESIÓN 1 EMPRENDER: CUESTIÓN DE PROBLEMAS E CAPACIDADES Poderás atopar todos os materiais do Módulo 1 en: http://www.educaixa.com/kitcaixa-jovenes-emprendedores-online/modulo1
More informationProcesos preventivos e carteira de servizos en materia de prevención do Plan de Galicia sobre Drogas
Procesos preventivos e carteira de servizos en materia de prevención do Plan de Galicia sobre Drogas Listaxe da carteira de servizos ÁMBITO/ COLECTIVO PROGRAMA DESTINATARIOS TIPO SAÚDE NA ESCOLA 5-18
More informationName: Surname: Presto= very fast Allegro= fast Andante= at a walking pace Adagio= slow Largo= very slow
Name: Surname: Remember: the TEMPO is the speed of the music. Presto= very fast Allegro= fast Andante= at a walking pace Adagio= slow Largo= very slow Accelerando (acc.) = speed up (cada vez más rápido).
More informationPROGRAMACIÓN DIDÁCTICA INGLÉS
CPI A CAÑIZA PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA INGLÉS 4º, 5º e 6º de Ed. Infantil Patricia Portela Iglesias e Ana Martínez Alonso 2017-2018 ÍNDICE 1. INTRODUCIÓN E XUSTIFICACION... 2 2. OBXECTIVOS... 2 3. ÁREAS DE
More informationReflexións sobre a situación sociolingüística galega dende o paradigma da complexidade
Estud. lingüíst. galega 3 (2011): 65-82 DOI 10.3309/1989-578X-11-4 Reflexións sobre a situación sociolingüística galega 65 Reflexións sobre a situación sociolingüística galega dende o paradigma da complexidade
More informationI. PRESENTACIÓN. 1. Administración e recursos humanos
3 I. PRESENTACIÓN 1. Administración e recursos humanos Os procesos de cambio aos que continuamente están sometidas as administracións públicas esixen flexibilidade, capacidade de adaptación e anticipación.
More informationLINGUA INGLESA CURSO
PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA IES VirXe do Mar Noia LINGUA INGLESA CURSO 2017-2018 Índice I. INTRODUCIÓN I.1 Contextualización 2 I.2 Marco lexislativo 3 I.3 Composición do Departamento e reparto de responsabilidades
More informationFondo de Acción Social. Manual do Usuario de presentación de solicitudes do FAS
Fondo de Acción Social Manual do Usuario de presentación de solicitudes do FAS Fondo de Acción Social 2 Táboa de contidos Introducción 3 Moi importarse 4 Pasos a seguir para a presentación de solicitudes
More informationI.E.S. Fernando Esquío PROXECTO DE FOMENTO DO USO DO GALEGO
I.E.S. Fernando Esquío PROXECTO DE FOMENTO DO USO DO GALEGO ÍNDICE 1. - INTRODUCIÓN 2. - MEMBROS DO EQUIPO DE DINAMIZACIÓN DA LINGUA GALEGA 3. - BREVE ESTUDO SOCIOLINGÜÍSTICO ACTUALIZADO 3.1- Contorno
More informationDiscurso literario e sociedade nos países de fala inglesa
Discurso literario e sociedade nos países de fala inglesa Eduardo Barros Grela (UDC) Jorge Figueroa Dorrego (UVigo) Cristina Mourón Figueroa (USC), coord. GUÍA DOCENTE E MATERIAL DIDÁCTICO 18/19 1 MÁSTER
More informationEsta me. moria foi realizada por: Esta memoria foi realizada por: Mª Alcira Baleato Negreira (Traballadora social Centro de Saúde Fontiñas)
1 Esta me moria foi realizada por: Esta memoria foi realizada por: Mª Alcira Baleato Negreira (Traballadora social Centro de Saúde Fontiñas) María del Carmen Vilas Miramontes (Traballadora social Cruz
More informationEDUCACIÓN DIXITAL INNOVADORA
EDUCACIÓN DIXITAL INNOVADORA XUNTA DE GALICIA E UNIÓN EUROPEA 2. QUE OFRECE UN AULA DIXITAL? As aulas dixitais están equipadas para ofrecer aos/as alumnos/as unha experiencia educativa adaptada ás necesidades
More informationManual de usuario do módulo de control horario do sistema OPAX
Manual de usuario do módulo de control horario do sistema OPAX Marzo 2013 CONTROL DE VERSIÓNS E DISTRIBUCIÓN NOME DO DOCUMENTO: COD. DO DOCUMENTO: Guia_control_horario_funcionarios ELABORADO POR: VALIDADO
More informationRevista Galega de Economía Vol (2017)
A EVOLUCIÓN DO MIX ELÉCTRICO EN DIVERSOS PAÍSES EUROPEOS, 1995-2014: ALEMAÑA, FRANCIA, REINO UNIDO, DINAMARCA, ITALIA E ESPAÑA Adrián DIOS VICENTE Universidade de Santiago de Compostela Departamento de
More informationGrao en Química. 2 0 Curso QUIMICA INORGÁNICA III. Guía Docente
Grao en Química 2 0 Curso QUIMICA INORGÁNICA III Guía Docente Guía Docente. 1. Datos descritivos da materia. Carácter: Formación básica Convocatoria: 2 O cuadrimestre Créditos: 6 ECTS (5 teórico-prácticos
More informationCoeducación. O alicerce do ensino
Coeducación. O alicerce do ensino Coeducación. ISBN 978-84-938747-8-0 O alicerce do ensino COEDUCACIÓN. O alicerce do ensino Edita: Confederación Intersindical Galega-Ensino Asociación Socio-Pedagóxica
More informationII PLAN DE IGUALDADE DE OPORTUNIDADES ENTREE MULLERES E HOMES CONCELLO DE CERCEDA
II PLAN DE IGUALDADE DE OPORTUNIDADES ENTREE MULLERES E HOMES CONCELLO DE CERCEDA II PIOM DO CONCELLO DE CERCEDA COORDINA: Servizos Sociais do Concello de Cerceda FINANCIA: Concello de Cerceda e Deputación
More informationGuía para autoarquivo en Minerva Repositorio Institucional da USC. 16/04/2018 Biblioteca Universitaria da USC
Guía para autoarquivo en Minerva Repositorio Institucional da USC 16/04/2018 Biblioteca Universitaria da USC Contido 1. Rexistro e acceso... 1 1.1. Rexistro novos usuarios... 1 1.2 Autorización para autoarquivar...
More informationO NOSO PLANETA, OS NOSOS DEREITOS
www.unicef.es/gal/educa/ O NOSO PLANETA, OS NOSOS DEREITOS Educación, dereitos de infancia e cambio climático UNICEF/UN056164/Sokhin Educación en dereitos e cidadanía global. Guía do curso 2017-2018. ACTIVIDADES
More informationPROGRAMACIÓN DO CUARTO CURSO DAS ENSINANZAS DO TÍTULO SUPERIOR DE MÚSICA NA ESPECIALIDADE DE INTERPRETACIÓN NO ITINERARIO DE CLARINETE.
PROGRAMACIÓN DO CUARTO CURSO DAS ENSINANZAS DO TÍTULO SUPERIOR DE MÚSICA NA ESPECIALIDADE DE INTERPRETACIÓN NO ITINERARIO DE CLARINETE. DISCIPLINA: INSTRUMENTO VII. 4º CURSO 1º CUADRIMESTRE (10 CRÉDITOS
More informationadministración cidadanía. _02_NÚRIA BOSCH (IEB / Univ. de Barcelona), «Algunhas propostas para a ampliación das competencias dos gobernos
VOL.1_nº2_2006_ Revista da Escola Galega de Administración Pública. administración cidadanía. Sumario 01_MICHAEL BARZELAY (Escola de Economía e Ciencia Política de Londres), «O estudo do desenvolvemento
More informationGuía para profesores. O triángulo máxico das altas capacidades
Guía para profesores O triángulo máxico das altas capacidades Edita: Central Sindical Independente e de Funcionarios (CSI F Galicia) Rúa do Valiño, 65 baixo, 15707, Santiago Outubro de 2014 Reservados
More informationTRABALLO DE FIN DE GRAO
Facultade de Ciencias da Educación TRABALLO DE FIN DE GRAO A EVOLUCIÓN BIOLÓXICA, UNHA TEORÍA ESQUECIDA LA EVOLUCIÓN BIOLÓGICA, UNA TEORÍA OLVIDADA BIOLOGICAL EVOLUTION, A FORGOTTEN THEORY Autora: Lucía
More informationMEMORIA COMITÉS DE ÉTICA DA INVESTIGACIÓN DE GALICIA PERÍODO
MEMORIA COMITÉS DE ÉTICA DA INVESTIGACIÓN DE GALICIA PERÍODO 1996-2015 ÍNDICE 1. Antecedentes.. 1 2. Composición.. 3 3. Actividade 3.1. Actividade global.. 4 3.2. Actividade: Ensaios clínicos con medicamentos...
More informationEste é o meu plano; quere axudarme a realizalo? Pero, naturalmente, vostede quere, aínda máis, debe axudarme. Franz Kafka, Na colonia penitenciaria
Este é o meu plano; quere axudarme a realizalo? Pero, naturalmente, vostede quere, aínda máis, debe axudarme. Franz Kafka, Na colonia penitenciaria O mundo é unha pedra, Os camiños están estrados de arias
More informationLingua e Docencia Universitaria V Xornadas sobre Lingua e Usos
1 2 3 Lingua e Docencia Universitaria V Xornadas sobre Lingua e Usos Edición a cargo de Xesús M. Mosquera Carregal e Sara Pino Ramos A Coruña 2009 Servizo de Normalización Lingüística Servizo de Publicacións
More informationANIMAR-T / LAIA, APRENDIZ DE MAGA
ANIMAR-T 653288267 / 677714319 LAIA, APRENDIZ DE MAGA W W W. A N I M A R - T. C O M c o n t r a t a c i o n @ a n i m a r - t. e s 1 índice Breve historia da compañía PÁXINA 2 Descrición e Sipnose PÁXINA
More informationGuía para profesores. O triángulo máxico das altas capacidades
O triángulo máxico das altas capacidades Todas as profesións son esixentes, reclaman coñecementos, competencias, compromiso e paixón, pero a docencia implica, ademais, unha gran responsabilidade porque
More information