POMBA DOURADA. Instituto Alfredo Brañas Carballo de Bergantiños

Transcription

1 Instituto Alfredo Brañas Carballo de Bergantiños

2 2009 SUMARIO Portada: Ilustración sobre Alfredo Brañas. Álvaro Cunqueiro: Pomba Dourada (páx. 3) Letras Galegas: Ramón Piñeiro López (páx. 4,5) A batalliña de cando Rafa Baliñas coñeceu a Ramón Piñeiro (páx. 6,7) IV Feira das Ciencias (páx. 8,9) Crónica dos alumnos: Andalucía 2009 (páx. 10,11) Crónica das Profes (páx. 12) Frases míticas excursión Andalucía (páx. 13) París, sempre (páx. 14,15) Excursión á Coruña (páx. 16,17) De Carballo a Compostela (páx ) Roteiro de Valle Inclán Poema (páx. 20,21) Viaxe a Grecia (páx. 22) A esquina (páx. 23) Marabillas do Universo (páx ) Foto graduación do alumnado de 2º de Bacharelato, curso (páx. 27) Pombas e moto. 1ºESO (páx. 28) Carballo na memoria das vellas fotografías (páx. 29) Homenaxe a Alfredo Brañas (páx.30) Contos de avós e bisavós (páx. 31) Xurxo Borrazás (páx. 32) Os transxénicos (páx. 33) O Ano Internacional da Astronomía (páx. 34,35) Conferencia do Profesor Beiras (páx. 36) Batáns do Mosquetín (páx. 37,38) Jane Doe (páx ) Pensando, pensando e o rato pasando (páx. 42) Identificas que é? (páx. 43), REVISTA DO IES ALFREDO BRAÑAS Coordinador: Xan Fraga Deseño e Maquetación: Carlos Álvarez e Xan Fraga Supervisión Lingüística: Francisco Javier Charlín Pombas: Óscar Vázquez Abelenda Rúa Corcubión s/n, Carballo. Tfno.: Fax: Paxina web: 2

3 QUEN PUIDERA NAMORALA No niño novo do vento hai unha pomba dourada; quen puidera namorala, quen puidera namorala, meu amigo. Canta o luar e o mencer en frauta de verde olivo; quen puidera namorala, quen puidera namorala, meu amigo. Ten aires de flor recente cousas de recén casada; quen puidera namorala, quen puidera namorala, meu amigo. Tamén ten sombra de sombra e andar primeiro de río quen puidera namorala, quen puidera namorala, meu amigo. (Álvaro Cunqueiro, ) 3

4 RAMÓN PIÑEIRO LÓPEZ O escritor, filósofo, ensaísta e político galego Ramón Piñeiro, a quen se lle dedica este ano as letras galegas, naceu en Armeá de Abaixo, Lama, Láncara (Lugo), 31 de maio de 1915 e morreu en Santiago de Compostela o 27 de agosto de 1990). Membro das Mocidades e do Partido Galeguista, xa en 1934 participou no mitin das arengas, celebrado na praza da Quintana (Santiago de Compostela) o 25 de xullo, con Castelao, Bóveda, Otero Pedrayo, Paz Andrade e Suárez Picallo, entre outros. En 1936, con 21 anos, resulta elixido secretario do comité provincial para o plebiscito do Estatuto de Autonomía de Galicia, organizado polo Partido Galeguista. Rematada a Guerra Civil, comezou a estudar Filosofía e Letras na Universidade de Santiago. Dende 1943 participa na reorganización clandestina do Partido Galeguista no interior. Como membro do Comité Executivo -Secretario Político-, púxose en contacto co resto da oposición ao franquismo en Galicia e cos nacionalistas cataláns e vascos para asegurar a presenza galega en todos os foros pensando nunha caída do réxime franquista tras a vitoria aliada na Segunda Guerra Mundial, esperanza fanada polo novo contexto da guerra fría. Exerceu como representante do galeguismo nas negociacións co goberno republicano de Giral no exilio, en París, conseguindo o nomeamento de Castelao como Ministro. Ao regreso de París, en abril de 1946, foi arrestado e permaneceu tres anos na cadea (Alcalá de Henares, Ocaña e Yeserías), a pesar de que fora condenado a seis. Ao saír do cárcere, establécese en Santiago e opta pola defensa da loita cultural fronte á loita armada e política, liña que defendían os galeguistas do exilio (partidarios da guerrilla), radicados sobre todo en Arxentina (Castelao falecera en Bos Aires en 1950), antifranquistas e republicanos, así como de moitos galeguistas «do interior». O obxectivo que Piñeiro buscaba era máis a galeguización da sociedade, fornecer ás xeracións novas do apego á cultura galega para preparalos con vistas á transición democrática. Nesta liña interveu activamente na autodisolución do Partido Galeguista e en 1950 foi o adaíl do grupo que fundou a Editorial Galaxia, da que foi o primeiro director literario, que en pleno franquismo comezou a publicar libros en galego e sobre asuntos relacionados con Galicia. O 23 de agosto de 1963, no despacho de Sebastián Martínez Risco, participou na fundación do Partido Socialista Galego, xunto a persoeiros como Salvador García Bodaño, Xosé Luís Rodríguez Pardo, Cesáreo Saco ou Manuel Caamaño. En 1966 trasládase a Estados Unidos, como profesor invitado da Universidade de Middlebury, en Vermont, onde impartiu cursos de verán entre esa data e O 25 de novembro de 1967 ingresa na Real Academia Galega, co discurso "A lingoaxe i as lingoas", que foi respondido por Domingo García-Sabell (médico nacido en 1909, membro tamén da «Xeración Galaxia»). As pretensións políticas de Piñeiro tiñan como obxectivo que todos os líderes políticos galegos asumiran o galeguismo entre os seus obxectivos fundacionais. Foi moi criticado polos sectores máis nacionalistas e de esquerdas polo abandono da loita política pola disolución do partido galeguista. Así por exemplo Xosé Luís Méndez Ferrín, na novela Retorno a Tagén Ata (1971) incluso chega a matar a Ulm Roan, o ideólogo do nacionalismo clásico e non revolucionario, 4

5 que os seus lectores ben poderían identificar con Ramón Piñeiro (quen por outra banda non tiña reparos en reseñar esa novela na revista Grial de Galaxia). Famosa foi a mesa camilla da súa casa na rúa Xelmírez da cidade de Compostela por onde pasaron moitos políticos e escritores, onde Ramón Piñeiro os escoitaba e asesoraba. Cando chega a democracia, Ramón Piñeiro, que nunca deixou de defender a postura do "galeguismo difuso" (isto era, "tinguir todos os partidos de galeguismo en vez de ter un único partido galeguista"), deu exemplo desta postura e formou parte do primeiro Parlamento Autonómico, entre 1981 e 1985, como deputado pola provincia da Coruña, como independente dentro das listas do PSdeG (Partido Socialista de Galicia-PSOE Partido Socialista Obrero Español), xunto con outras destacadas figuras da cultura galega como Alfredo Conde ou Benxamín Casal. Previamente foi candidato ó Senado por Lugo, pola Candidatura Democrática Galega, sen acadar escano. Da súa carreira política cómpre salientar o seu labor de ponente da primeira Lei de Normalización Lingüística de Galicia. En 1983 foi elixido primeiro presidente do Consello da Cultura Galega, cargo que desempeñou ata o seu pasamento o 27 de agosto de OBRA A obra escrita por Ramón Piñeiro non é abundante, centrada polo xeral na filosofía da "saudade". Publicou numerosos artigos en Galaxia, onde asinaba baixo o pseudónimo de Luís Veiga do Campo, así como colaboracións en obras colectivas e prólogos de libros. Destacamos: A saudade en Rosalía (1952) Pra unha filosofía da saudade (1953) A lingua, sangue do espiritu (1959) A filosofía e o home (1963) A lingoaxe a s lingoas (1967) Olladas no futuro (1974) Lembrando a Castelao (1975) Vicisitudes históricas da cultura galega (1975) Filosofía da saudade (1984) Castelao político (1986) Cartas para os amigos (1992) Galicia (1999) Un epistolario de Ramón Piñeiro (2000) Da miña acordanza (2002). Figuración de Ramón Piñeiro realizada por Luís Seoane Ademais foi tradutor de obras como: Cancioneiro de poesía céltica (de Pokorny, 1952) e Da esencia da verdade (de Heidegger, 1956). 5

6 A BATALLIÑA DE CANDO RAFA BALIÑAS COÑECEU A RAMON PIÑEIRO O prometido é débeda; vouvos contar a batalliña de cando coñecín a Don Ramón, bueno a un dos Don Ramón. Don Ramón foi nos anos setenta, Don Ramón Otero Pedrayo, que era un velliño moi agradable e sabio. Pero non é ese, nin o Don Ramón dos anos noventa, Don Ramón Lourenzo, que ese era un velliño moi agradable e mal falado. Non; refírome ao Don Ramón dos anos oitenta; Don Ramón Piñeiro, que era tamén moi agradable e moi, moi resistente coma un reloxo suízo. Vouvos falar, por conseguinte, dunha arbore que coñecín: cativa, delgadiña, delgadiña. Unha arbore que era case nada: catro polas, catro follas. Vouvos falar do seu segredo; nacera para grande arbore, para carballo rumoroso, para castiñeiro enchido. Nacera para iso e se lle vía no trinta e seis; era do melloriño das Mocidades Galeguistas, nin vinte anos tiña e xa lle metera dúas boas broncas a Castelao, que andaba frouxeando. Aquel mil novecentos trinta e seis era o seu ano, ía logralo, ía convencelos a todos, o Estatuto de Autonomía ía aprobarse; seguro. Logo as eleccións e sería parlamentario e logo a traballar por Galicia desde o goberno. E ao arboriño acabóuselle o futuro. Non foi un dos parlamentarios mais novos do primeiro parlamento de Galicia, foi á guerra co bando nacional, non pasou logo por un posto no goberno, pasou por tres anos de cadea mirando de non morrer de tuberculose, e custoulle moito salvarse. E logo o resto: calar, non pensar, non facer. Xa era unha arbore plena e alí estaba, plantado nunha terra seca e pedregosa co vento do franquismo zoando case sempre. Non comparedes; o vento era forte, viril, impresionante, a arbore pouca cousa, ramiñas como brazo de neno negro morto de fame, catro follas queimadas, unha póla que de cando en cando asomaba para morrer. E claro o vento viuno tan fácil que ata algunha vez deixaba de soprar e Don Ramón sacaba unha floriña: unha tradución dun texto alemán sobre os pobos e o estado, unha editorial en galego chamada Galaxia, un grupiño de galeguistas moi agachadiños e prudentes. Pouca cousa, si, pero como custaba. Foise a Vermont (USA), e todos se alegraron, quen non se alegrou?. Xaime Illa Couto, Manolo Beiras (Beiras pai) e catro nostálxicos separatistas, xa se sabe, xente atrasada, pero se case dan risa. Realmente Piñeiro foise porque xa non aturaba tanto desprezo, tanto silencio, tantas ganas de facer e non poder. Realmente Piñeiro voltou, porque as arbores non poden marchar, teñen as raíces onde as teñen, aínda que a súa terra lles dea o que lle deu. Volveu e puxo a súa mesa-camilla. Sempre que vexo unha lembranza de Ramón Piñeiro vou mirar o mesmo, citan a mesacamilla? non; pois entón non saben nada. A mesa-camilla é o máximo logro que don Ramón fixo por Galicia, vamos desde logo era do que se sentía mais orgulloso. Por esa mesa-camilla pasaron todos os que querían facer algo por Galicia dos que o Piñeiro tivera noticia; alí formou na política ao seu afillado e fillo do seu amigo Beiras, ao espigado Xosé Manuel Beiras Torrado, alí ia a miúdo o amigo Domingo García-Sabell, que foi delegado do goberno unha chea de anos. Don Xerardo Fernández Albor, primeiro presidente electo da nosa autonomía e o seu mais claro seguidor, Carlos Casares. Alí todos, eran iguais, a todos se lles escoitaba con moitísima atención e respecto; a todos, e iso seino ben eu. Pasaron trinta anos, pasou unha vida, e chegaron ventos novos, augas frescas bañaron o chan. E aquí e alí, asomaron novas arbores, arbores que ían para carballos, para castiñeiros, para arbores galanas como un día quixera ser Don Ramón, eles puideron medrar, e o pequeno arboriño quedou mirando como medraban e sorrindo. 6

7 Un día un rapaz que era redactor-xefe da revista do seu colexio propúxolle ao seu profesor de galego, que era o director da revista, incluír unha entrevista co presidente do Consello da Cultura Galega xa que tiña un contacto moi bo para logralo. A continuación Rafa Baliñas colleu a guía telefónica, que é un contacto estupendo, e empezou a chamar a tódolos Piñeiro, R. que atopou. Contestou a todo o que lle preguntei, fíxome a enorme honra de repasar toda a súa vida diante da miña gravadora, nin se alterou cando un visitante impaciente lle dixo que deixara de perdelo tempo cun rapaz; Beiras sempre foi moi impaciente. Teño anotado dunha desas visitas algo que dixo:...amar a cultura da túa terra é un gusto, eu non quero que a cultura se converta nun deber, pero xa é hora de que vós rapaces saibades que somos galegos Rafael Baliñas Pérez Xuntanza da editorial Galaxia onde podemos ver, entre outros, a Ramón Otero Pedrayo, Xosé María Álvarez Blázquez, Francisco Fernández del Riego, Ramón Piñeiro, Xaime Isla, Domingo García Sabell, Ricardo Carballo Calero e Fermín Penzol. 7

8 IV FEIRA DAS CIENCIAS Un ano máis realizouse no Instituto Alfredo Brañas a Feira das Ciencias durante os días 31 de marzo e 1 de abril. Esta xa foi a cuarta edición e nela participaron, coma todos os anos, os Departamentos de Matemáticas, Bioloxía, Tecnoloxía e Física e Química. Situouse no corredor do segundo andar, nos laboratorios de Física, Química e Bioloxía e nunha aula na que se atopaba o Departamento de Matemáticas. A feira estivo dedicada nas horas lectivas aos alumnos do centro pero o mércores pola tarde fíxose unha sesión de portas abertas, o que quere dicir que podía visitala xente allea ó centro. Entre estas persoas destaca a visita de antigos compañeiros ou mesmo de algún profesor de anos anteriores. Saíron varios artigos no periódico con fotografías dos distintos experimentos e tamén recibimos a visita da TVG. Estaba previsto que entrásemos tres veces en directo durante as explicacións, pero por mor do alongamento da constitución do Parlamento de Galicia non se puido levar a cabo. Algúns dos experimentos que máis lle chamaban a atención á xente eran, por departamentos: FISICA E QUÍMICA: Electrostática: explicábase como se electrificaban os átomos mediante tres maneiras. A primeira era por flotación, na que se lle quitaban uns electróns a unha barra de plástico e ao achegala á auga en movemento desviaba a súa traxectoria. Outra maneira era por indución, onde viamos que ao achegar calquera elemento condutor ao xerador de Bandergraff soltaba chispas, é dicir, electróns. A última maneira é por contacto explicado mediante a esfera de plasma que ten uns gases ionizados e, ao aplicarlle unha carga, producen raios de luz. Lapas de cores: aquí, queimábase un elemento con auga e alcohol e saían lapas de cores dependendo do combustible. Canta máis enerxía desprendían maior era a frecuencia segundo explica a fórmula : E=h f 8

9 TECNOLOXÍA: Proba de pulso: era un xogo consistente en facer pasar un anel por un fío de cobre. Se estes se tocaban cerrábase o circuíto eléctrico e soaba un zumbador. A maxia do magnetismo: nela explicaban o comportamento dun imán en distintos materiais, as correntes de Foucault, a lei de Lenz e a lei de Faraday. BIOLOXÍA: Recoñecemento da catalasa: a catalasa é un encima que aparece nas células vexetais e animais e descomponse en H 2 O 2, H 2 O e O 2. Isto demostrábano botándolle H 2 O 2 a un anaco de fígado e apreciábase como se separaba a auga do osíxeno. Introducían nun tubo de ensaio un misto apagado e volvíase prender polo exceso de osíxeno. Xogo da nutrición: era un xogo consistente en ir tirando un dado e movendo fichas respondendo preguntas sobre nutrición, e quen gañase lavaba unha froita ou un froito seco. MATEMÁTICAS: Porcentaxe: tiñas que pensar un número entre o 1 e o 9. Este, multiplicábalo por 7 e despois por e vías que che daba o teu número repetido seis veces. Isto débese a que ao multiplicar por 7 dá e ao multiplicar este polo teu número dáche números iguais. Xogos matemáticos: facíanse diversos xogos matemáticos como o do número π. Aquí, demostrábase a fórmula Perímetro=2πr. Medías o perímetro dunha lata redonda e dividindo entre o diámetro daba aproximadamente 3,14 (o valor de π). Por cada xogo que superases dábanche un punto e cun número determinado de puntos obtiñas determinados regalos. A xornada de portas abertas foi o mércores das ás e despois disto celebrouse unha conferencia no salón de actos do Instituto. Esta conferencia trataba de Astronomía xa que o ano 2009 foi declarado ANO INTERNACIONAL DA ASTRONOMÍA pola UNESCO e estivo da man da asociación IO de A Coruña. Durou aproximadamente unha hora e contáronnos que podiamos ver, como o podíamos ver e onde o podiamos ver. Tamén deron unhas nocións para aquelas persoas que se queiran iniciar na Astronomía. Máis tarde, ás horas, realizouse unha quedada astronómica nas pistas que están xunto ó Instituto e á que podía asistir quen quixese. Apagáronse as luces das rúas e das pistas e con diversos telescopios e prismáticos foron mostrando distintos astros como Marte, Venus ou a Lúa. Marcos Loureiro García 1º BACH - C Patricia Viqueira Liste 1º BACH - C 9

10 CRÓNICA DOS ALUMNOS: ANDALUCÍA 2009 Tal día 21 de abril chegamos ó Instituto coa idea de pasar unha semana fóra da casa, sen pais que nos gobernaran, pensando en estar ao noso aire. Houbo xente que estivo esperando uns 30 minutos a que chegara o autobús, e entre o frío que facía, o cedo que era e o sono que tiñamos, daban ganas de quedar durmindo na cama. Cando por fin chegou, comezouse a encher de xente, en concreto 47 persoas, profesoras e alumnos, das cales, nese momento, a maioría, o único que querían era durmir. Cando estabamos todos máis ou menos espertos empezou a verdadeira viaxe, unha viaxe que se fixo longa e pesada, a pesar dos intentos sen éxito de Dori de entreternos a base de literatura. Nesa viaxe de 12 horas deunos tempo a reflexionar sobre os propósitos que levabamos de cara a esta excursión, cada persoa imaxinábaa dun xeito distinto, pero o que todos tiñamos en común era que íamos coa idea de pasalo o mellor posible. Despois desta viaxe que semellaba non ter fin, chegamos ao noso destino, Granada, e ceamos; mellor non estenderse no que á comida se refire, chega con dicir que estabamos todos tolos por atopar un McDonals onde comer. Ao día seguinte quedamos abraiados pola inmensidade das pedras da Alhambra ou da Capela dos Reis Católicos. Sen embargo, o hotel non foi o que esperabamos, ata o punto de que as nosas profesoras tiveron que presentar unha folla de reclamacións. Á mañá seguinte marchamos do espléndido hotel cara a Sevilla, inda que fixemos escala en Córdoba para visitar a Mezquita, que era simplemente impresionante, maxistral. Pola tarde, un estupendo guía amosounos a un grupo de alumnos e ás profesoras o Barrio da Xudería (precioso, por certo), mentres outro grupo de alumnos tiña a tarde libre para pasear pola cidade. Despois desta visita despedímonos de Córdoba e fomos cara a Sevilla, onde ceamos no hotel. Un día máis tarde, despois do almorzo, atopabámonos visitando o Alcázar e a Catedral. Pola tarde tivemos a sorte de que unha magnífica guía turística nos ensinara outros sitios importantes desta cidade: a Basílica da Macarena, a Praza de España, a Torre do Ouro Despois tivemos tempo libre, tempo que a maior parte da xente empregou para facer algunhas compras e así traer recordos á casa, inda que sempre queda unha minoría que é probable que estivera facendo o ganso por aí. 10

11 O día seguinte foi, sen dúbida, o día dedicado ós alumnos, xa que o pasamos no Parque de Isla Máxica. Alí todos os rapaces nos divertimos o que non estaba escrito; subindo e baixando a toda velocidade pola montaña rusa, mollándonos nas atraccións de auga, ou simplemente facendo parvadas mentres esperabamos na cola. Pero, inda que este foi o día dos alumnos por excelencia, penso que non me equivoco ao dicir que as profesoras tampouco o pasaron nada mal, engadindo que elas foron as protagonistas absolutas de tódalas cancións que andamos cantando ao longo do día. Logo deste derroche de adrenalina, puidemos disfrutar dun espectáculo flamenco recomendado pola guía turística que foi extraordinario. Logo de almorzar, ao día seguinte dirixímonos a Salamanca, inda que era parada obrigatoria en Mérida para visitar o Teatro e Anfiteatro romanos, que eran realmente magníficos; para verificalo, cita textual de Dori: Quen puidera dar unha clase aquí!, ben é certo que sería marabilloso. Despois, algúns alumnos e as profesoras fixemos un percorrido pola cidade no tren turístico onde puidemos ver outros monumentos, mentres o grupo de alumnos restante tiña tempo libre. Cando rematamos de comer collemos rumbo a Salamanca, onde nos puxemos guapos para a sesión de baile que nos esperaba despois da cea. Foi, creo que dende o punto de vista de moita xente, por non dicir toda, a mellor noite de toda a excursión. Un día despois visitamos en Salamanca algúns dos seus monumentos máis importantes: a Catedral Vella, a Universidade Pontificia, a Praza Maior Despois tivemos unha hora, máis ou menos, de tempo libre ata que fomos comer. Cando rematamos comezou a nosa viaxe de volta. Con caras tristes por deixar tantos recordos atrás, inda que á vez, un chisco ledas por volver á casa. Como boa excursión que foi, tivo un final á súa altura; despedímonos con fotos, tonterías, cancións e risas. E podo dicir orgullosa que se cumpriu o noso propósito de pasalo ben, cumpriuse ata tal punto que, penso que estaredes de acordo comigo se digo que foi unha excursión inesquecible. 11

12 CRÓNICA DAS PROFES Enchemos o autobús o martes 21 ás sete da mañá con ilusións, proxectos e tamén medos; cada un os nosos: as profes coa angustia de levar 44 rapazas e rapaces ao noso cargo, querendo que o pasaran ben pero temendo sempre algún quebranto e coa obriga de exercer de nais de tantos durante sete días; os alumnos, supoño, co temor de que as profes non deixásemos saír a enerxía desbordada que levaban semanas acumulando. É probable que as miradas fosen de esguello nalgún intre, para albiscar intencións do outro bando. É sobradamente coñecido que a nosa intención era que se fosen empapando de historia, arte e, por suposto literatura; por iso xa na viaxe, e como aínda non estabamos cansadas, fomos explicando os lugares polos que íamos atravesando con anécdotas e lendas, mentres intentabamos con pouco éxito, a lectura de poemas dedicados a cada cidade. O noso primeiro destino foi Granada que imos dicir desta cidade!. Foi marabilloso atoparnos co verán e con Granada. Pero, sempre ten que haber un "pero", o hotel non cumpriu as nosas expectativas e tivemos que presentar unha reclamación; porque decidimos ao unísono que aos nosos nenos só lles "pegamos" nós. O xoves almorzamos en Granada, comemos en Córdoba e ceamos en Sevilla. Dedicámonos en Córdoba ("Córdoba callada") só á mesquita e ao barrio da xudería; pero aínda que foi pouco tempo sentimos latexar a historia e o espírito dos nosos antepasados baixo as pedras que íamos pisando. Seguimos de verán. En Sevilla tivemos a sorte de estar moi cómodos no hotel, porque estaban máis preparados para recibir a xente nova en grupo. Vimos o fundamental desta inmensa cidade, pasamos un día divertido en "Isla mágica". Tamén sentimos o calor e afecto dos alumnos en momentos nos que o necesitabamos, o que non é doado de esquecer. Contamos toda un tarde cunha estupenda guía que nos recomendou asistir a un espectáculo de flamenco, o cal resultou sinxelamente marabilloso. O domingo 26 Sevilla despediunos con chuvia (xa se sabe que "la lluvia en Sevilla es una maravilla"), despois de termos proporcionado temperaturas de entre 27 e 33 graos. Saímos cara a Salamanca, pero fixemos escala en Mérida, onde voltamos sentirnos pequeniños de todo ante a inmensidade do que se ofrecía ante os nosos ollos. Continuamos viaxe ata Salamanca, o noso derradeiro destino. Estivemos aloxados nun estupendo hotel a cinco minutos da "Plaza Mayor". Ceamos e fomos bailar un pouco. A mañá seguinte pasámola polo casco antigo e histórico desta cidade, e así, coa alma impregnada destas pedras e despois dunha breve pero intensa parada no horto de Calisto e Melibea para lembrar esta historia maxistral das nosas letras, voltamos para casa. Sans e salvos, sen baixas, sen enfermos e en harmonía. E xa non hai miradas de esguello nin fuxidías. Dori 12

13 FRASES MITICAS EXCURSIÓN ANDALUCÍA Antón Añón -Os de aí están aí? -Eu creo que o barça esta xogando ben pero fáltalle o gol -Pois eu creo que Puyol debería cortar o pelo! Brais Puñal -Ese maletín é portátil -Esta sopa é escaldada pa os cochos Martín Rial -Este augha molla -Como mola ese coche! -O mellor é ter unha carreta e enchela de herba Yago Lavandeira -Onte a estas horas era mais cedo. -O home mais vello do mundo é un home. Adrian Ramos -Meu fillo, you! -Es mais porco que o que cuspe no caldo o día da festa! Juan Fernández -De maior voume comprar un submarino descapotable! -Como chano neno Modesto, Autubusero -O pan non se colle coas pinzas, hai que manosealos para ver cal é o mais brando e quentiño. -A min gústame o picante, pero non na comida The Conas Brothers (Juan, Javi, Antón) -Jomes bebe moito zumo e faise pis, na zona occipital ten unha mancha gris! Cristian Mourín -Pasa unha vella por Sevilla e ve que Mourín vai sacar unha foto: -Dálle ao zoom! -Esta que vai saber que e o zoom se naciu na idade das pedras Cristian Jiménez -Vouche dar tal patada no cu que vas morrer de fame no ceo! Antón Añón 4º ESO - A 13

14 PARIS, SEMPRE O 18 de abril un grupo de alumnos de 1º de bacharelato do Instituto Alfredo Brañas realizamos unha excursión a París na que nos acompañaron os profesores Josefa, Karina e Xavier Alijo. O punto de saída foi o aeroporto de Santiago, onde collemos o avión cara o noso destino. A viaxe de ida foi un pouco tensa, xa que nada máis despegar comezaron a entrar nubes no avión, o cal preocupou a máis de un, pero por sorte chegamos sen problema. 14

15 Estivemos cinco intensos días na capital francesa. Para poder cumprir o programa, andamos coma tolos de arriba para abaixo polas calles parisinas coa fin de ver o máximo posible. Entre as visitas máis importantes debemos destacar a visita ao Louvre, onde vimos algúns dos cadros máis importantes da historia da arte, a dos Invalidos, o palacio e os xardíns de Versalles, estes xardíns eran tan grandes como Carballo, ata te poderías perder neles, a subida á torre Eiffel, a catedral de Notre Dame, o Arco do Triunfo, etc Polo tanto os cinco días dos que dispuñamos para ver todo non nos chegaron a nada, a pesar de que para ir dun lugar a outro empregabamos o metro ou senón íamos practicamente correndo, comendo un bocadillo de mala maneira polo camiño para non perder tempo. O peor da excursión foi o hotel onde nos aloxamos, pero aínda así foi unha excursión inesquecible, que calquera dos 22 que fomos estaríamos dispostos a repetir canto antes. Iago, Clemente, Sabela e Patricia 15

16 EXCURSIÓN A CORUÑA O alumnado de 1º e 2º de bacharelato fixemos unha visita a cidade da Coruña no pasado mes de abril, organizada polo departamento de Historia. Comezamos na Cidade Vella cunha visita ao Arquivo do Reino de Galicia, de tanta resonancia histórica para todos, pois, aínda que no edificio de Capitanía Xeneral, Manuel Murguía fora director do mesmo. No xardín de San Carlos fixemos unha ofrenda ante o xeneral John Moore e lemos o poema a el dedicado por Rosalía de Castro. Despois estivemos na rúa Príncipe, na casa onde vivira a autora de Follas Novas e contemplamos na praza da Constitución a fermosura deste rincón coruñés, singularmente as ábsidas da igrexa románica de Santiago. Gustounos moito a visita á Real Academia Galega, onde contemplamos os cadros de todos os presidentes que tivo esta institución creada en 1906, e puidemos observar o extraordinario mapa de Galicia de Fontán. En María Pita lemos o poema de Lorenzo Varela dedicado a heroína coruñesa de 1589 e logo en rego de Auga lembramos o lugar onde naceron as Irmandades da Fala, en 1916, e na rúa Real o edificio onde estivo a imprenta de Ánxel Casal, o gran editor da Xeración Nós. Finalmente fixemos unha ofrenda ante o monumento a Curros Enríquez, feito por Francisco Asorey, e inaugurado en 1934 polo presidente da II República española Alcalá Zamora. Tivemos libre de dúas a catro da tarde para repor forzas e a continuación fomos visitar o cemiterio de san Amaro, onde fixemos lectura de poemas e ofrenda floral, entre outras, nas tumbas de Martínez Salazar, Lugrís Freire, Manuel Murguía, Curros Enríquez, Luís Seoane e Eduardo Pondal. Foi unha xornada intensa na que nos acompañou a choiva cara ao final, mais voltamos contentos desta cidade galega de sorriso e cristal. 16

17 17

18 DE CARBALLO A COMPOSTELA Fixemos a Santiago de Compostela unha visita moi bonita onde se complementaron moi ben as Ciencias e as Letras. De Fonseca á Facultade de Historia pasando pola de Químicas onde vimos o formidable Museo de Ciencias Naturais e lembramos como non ao científico bergantiñán Parga Pondal. 18

19 Gustounos moito tamén a Alameda, coas esculturas das Marías e de Valle Inclán así como o monumento a Rosalía de Castro, onde fixemos unha ofrenda floral e moitas fotografías. Mención especial merece a visita ao Panteón de Galegos Ilustres onde lemos textos de homenaxe e ofrenda floral a cada unha dos persoeiros alí soterrados: Rosalía de Castro, o xeógrafo e matemático Domingo Fontán, o poeta Ramón Cabanillas, o escultor Asorey e o carballés Alfredo Brañas, de quen se cumpre este ano o seu 150 aniversario. De Compostela, románica e barroca, viñemos para Carballo sabendo un pouco mais da xeografía, historia e ciencia do noso país. 19

20 ROTEIRO DE VALLE INCLÁN Ante o monumento a Valle-Inclán en Vilanova de Arousa Monumento a Valle-Inclán en Vilanova de Arousa. En primeiro término, unha escultura que representa a Mari-Gaila, a protagonista de Divinas Palabras 20

21 O día 31 de marzo de 2009, un grupo de alumnos de 2º de bacharelato acompañados por catro profesores, fixemos o Roteiro Valle-Inclán-Castelao-Dieste-Manuel Antonio. Saímos de Carballo ás nove da mañá e chegamos a Vilanova de Arousa, vila natal de Valle-Inclán, arredor das once. Nesta vila visitamos, durante dúas horas, o pazo do Cuadrante, onde se ubica a casa-museo Valle-Inclán. Aquí estivemos moi atentos e atentas ás explicacións da guía que nos mostrou os xardíns do pazo, que inspiraron ao escritor o título do libro de contos, Jardín Umbrío, e as dependencias interiores do museo: a planta baixa dedicada á exposición de paneis coa vida do escritor e a albergar vitrinas onde se expoñen documentos e primeiras edicións; e a segunda, que reconstrúe, máis ou menos fielmente, o que foi a residencia dos seus avós maternos. Á unha e media da tarde embarcamos no porto desta vila nun catamarán para facer a travesía da ría que o escritor evoca en dúas das Comedias Bárbaras: Águila de Blasón e Romance de Lobos. Na Pobra do Caramiñal, porto de arribada, tivemos tempo libre para o xantar e ás catro e media subimos ao cumio chamado A Curota, punto máis elevado da Serra do Barbanza, desde o que a vista abarca desde o cabo Fisterra ata a serra da Groba e as Illas Cies, na ría de Vigo. É dicir: o conxunto das Rías Baixas. Posteriormente, trasladámonos a Rianxo, vila onde naceron Castelao, Dieste e Manuel Antonio. Aquí, percorremos as típicas rúas mariñeiras nas que se encontran as famosas casas Alumnos de 2º de Bacharelato no peirao deportivo da Pobra do Caramiñal, trala travesía da ría en catamarán desde Vilanova de Arousa. Travesía en catamarán pola ría de Arousa, o 31 de marzo de do remo -, e a rúa onde se ubican as casas dos tres escritores. Como colofón, visitamos o Museo do Mar e, tras dunha hora de tempo libre, regresamos a Carballo. 21

22 VIAXE A GRECIA O pasado 25 de marzo, 9 alumnas do IES Alfredo Brañas viaxamos a Grecia xunto cos Institutos de Ames e Melide. Alí fixemos unha viaxe no tempo, visitando dende a Acrópolis a Delfos, os niños da cultura clásica. Puidemos observar a súa concepción da arte e o seu perfeccionamento matemático á hora de levar a cabo estruturas como o Partenón (xa os gregos foron quen de achar a malformación do ollo humano, facendo así unha proporción que ao noso ollo pareza completamente rectangular). Acudimos tamén a museos onde atopamos dende xoias de ouro ata vaixelas, ou os xoguetes dos cativos. Unha das visitas máis importantes, foi ao Museo Arqueolóxico, onde tivemos a sorte de ver en primeira persoa a Máscara de Agamenón, xunto con outros dos descubrimentos feitos por Schilemann, sen esquecer a copia da Atenea crisoelefantina, ou diferentes frescos entre outras moitas obras de arte. É realmente impresionante poder ver en primeira persoa o Partenón, as Kariátides do Erectión, o templo a Apolo en Delfos, ou mirar a montaña e contemplar o monte Parnaso, aquel no que as musas servían de inspiración aos intelectuais gregos En definitiva, un paseo polo antigo, pero aínda quedaba tempo para disfrutar de Atenas, a Atenas de hoxe. Xa queda pouco desa cidade pioneira en desenvolvemento, ciencias e cultura, converténdose nunha cidade caótica e cun nivel de vida non demasiado alto. De todos os xeitos, puidemos deleitarnos con agradábeis paseos por placas como Sintagma ou Omonia, ou polo barrio de Plaka, cheo de turistas de todas as partes do mundo. Mais a viaxe non remata aí, despois de nove horas de barco, chegabamos ao arquipélago das Cícladas, mais concretamente á encantadora Santorini. A súa abraiante paisaxe destaca polas pequenas casas brancas e azuis, recordando o estilo árabe. As vistas son impresionantes, dende o miradoiro podes observar diversas illas, en concreto nós visitamos a de Nea Kaimeni, (que significa queimado), unha illa volcánica considerada parque nacional onde puidemos disfrutar dun baño nas súas augas termais. Ao voltar ao pobo, demos un divertido paseo en burro, animal típico da illa que hoxe en día é un atractivo turístico. A nosa estadía na illa durou catro días, nos que ademais do citado visitamos as peculiares praias de area vermella e negra. En definitiva, unha viaxe inesquecíbel onde ademais de aprender sobre o mundo clásico, pasamos un bo rato conversando con xente dos lugares máis remotos así como cos propios gregos dos que recibimos un trato excelente. Sen dúbida, unha semana que permanecerá por sempre na nosa memoria. Beatriz Fidalgo 22

23 A ESQUINA Cada mañá, tódalas mañas, érguese sen necesidade de espertador, pasa polo cuarto de baño, vístese coa primeira roupa que atopa, toma un pouco leite frío, directamente do tetrabric e, sen pausa, colle o gabán ou zamarra, o que teña máis a man, as chaves, pecha a pota e vaise. Non ve a ninguén, tampouco mira. Como un autómata, co paso tan apurado que case corre e a mirada fixa á fronte, fai os case tres quilómetros que separan a súa casa da esquina, para ficar quedo, ata que pasadas as dúas e media, moi a modo, paseniño e esgotado, fai o camiño de volta. Non mira para nada. Non ve a ninguén. Ao chegar, séntase no sofá, fronte á tele, co mando na man. Come se lle poñen comida, cea se lle dan de cear, déitase, e sen dar unha palabra, dorme. Un día, outro día, tódolos días. Era unha familia feliz. Ela levaba o peso da froitería, un pequeno posto no mercado. El carrexaba as caixas, levaba os encargos, ía a media mañá por un café só para ela e tomaba un café con leite e tres churros no bar do mercado. Mentres ela limpaba o posto, ía recoller o pequeno, de dez anos, e, se cadraba tomaba unha cunca na tasca de Manolo, fronte por fronte da escola. Se se retrasaba o neno, recollíao no bar. Xuntos collían o coche, recollían á nai na porta do mercado, e ían cara a casa, unha casa de aldea, con horta, xa anexionada a un barrio da pequena cidade. Ela só sobrevive. Perdera tanto, tanto. Chorou ata esgotar as bágoas. Secóuselle o corpo. Estragóuselle a ánima. Berrou ata perder a voz. Xeóuselle o corpo e fendéuselle a anima. Algunha vez quere saír unha bágoa dos seus ollos, pero nin chegan a humedecerse, e laia saíndolle das entrañas un son aterrador. Perdeu tanto, tanto, tanto. Aquela mañá, esgotada, nerviosa de toda a noite sen durmir, alporizada, ó oílo traxinar pola casa, recriminoulle a súa rutina. Ela non comprendía como era quen de comer, de durmir, como non tiña chorado. Berroulle e ata sacudiuno con forza, colléndoo pola solapa do gabán. Non recibiu resposta por parte do seu compañeiro, que saíu da casa como cada día. Chea de cólera, saíu tras el, pero non foi quen de alcanzalo. Chovía a caldeiros. Xa o perdera, e sen pensalo, soubo ir ao encontro. Atopouno na esquina. Na diagonal oposta ao colexio, pegado ao escaparate do comercio que da a dúas rúas, quedo, coas mans nos bolsos, mirando para a porta da escola, vixiando a saída, agardando, coma un bo pai a que os rapaces saíran, para que non lle pasara nada ao seu fillo. Non fora que un coche circulara no preciso intre que o rapaz cruzara, sen mirar, para ir polo seu pai ao bar de Manolo. Non, iso non pasaría, de suceder nunca podería perdoarse. Algo se moveu dentro dela, non estaba morta de todo. Perdera tanto tanto tanto... Podería perder máis?. Colleuno polo brazo, apoiou a cabeza nos seus ombreiros, subiulle o colo do abrigo e tapouno co seu paraugas. Quedou alí, con el, do seu brazo ata que se sentiu a serea, saíron en tropel os rapaces da escola e o conserxe pechou a cancela. Un día, outro día, tódolos días... Fican alí, os dous xuntos, do brazo, na esquina, de nove a dúas e media. Todos poden velos. El non ve a ninguén. Ela mírao a el. Un día outro día, tódolos días... El, alimentando un soño. Ela, velando un espertar. Tesi 23

24 MARABILLAS DO UNIVERSO Parte 2ª Curso 2008/09 Esas muxicas da noite: Se me cobraran unha peseta das de antes (0,006 ) por cada estrela que podo ver no ceo da noite, só gastaría 36 en compralas todas. Cando miramos de noite cara o ceo, nunha desas noites de verán inesquecibles, calorosas, sereas, vemos o ceo cheeeeo de puntiños luminosos, que pola nosa sabedoría coñecemos que son estrelas. Cando miramos, digo, quedamos abraiados da fermosura do espectáculo que tal vemos. Parécenos infinitos, ou polo menos millóns de estrelas as que estamos a ver. Non si?. Contaba Carl Sagan, un dos máis grandes científicos divulgadores da Astronomía, que había culturas que pensaban que (as estrelas) eran buratos miúdos por onde se colaba a luz dun inmenso lume que arrodeaba toda a esfera celeste. O certo é que, como dicía, parécenos incontables o número delas. E sen embargo seguro que vos sorprenderá saber que na noite máis escura, no ceo máis limpo dunha noite sen Lúa, nin contaminación, o máis que podemos alcanzar a ver en todo o ceo que rodea a Terra, serían unhas 6000 estrelas; e iso con boa vista. Polo tanto desde onde esteamos só poderiamos ver a metade, unhas 3000 estrelas. Nada máis. A que parece incrible?. Basta un pouco de brétema, ou algo de contaminación lumínica, ou brumas A Vía Láctea de frente e de perfil (estructura) de alta atmosfera para rebaixar aínda máis esa cantidade. Precisamente a contaminación fai que desde unha vila ou cidade chea de luces que ao rebotar sobre as partículas microscópicas de po ou de auga, faise case que imposible a observación do ceo; mesmo se non hai Lúa. E xa postos a asombrar, poño no voso coñecemento que o noso Sol riquiño, e con el tódalas areas : planetas, satélites, cometas, asteroides, etc, que o arrodean, non é máis que unha estrela correntiña que forma parte dun grande grupo delas que se chama galaxia. Hai moitas galaxias no Universo. Pero moitísimas. Levamos contado xa millóns de millóns delas. A nosa Galaxia, chámase Vía Láctea, que é un nome que llo puxeron os romanos (significa Camiño de Leite); xa que ao ollar o ceo escuro, semella que está atravesado por unha mancha branca que vén sendo a acumulación de estrelas (aínda que non se ven a simple vista, queda o resplandor branco) que ten, que é, nin máis nin menos que sobre millóns de estrelas (pode que o dobre). Unha presa delas... As estrelas que vemos son as que están ó noso arredor. As outras estrelas, e por suposto as galaxias (menos unha ou dúas que se poden ver a simple vista en boas condicións) precisan telescopios para podelas ver. 24

25 Unhas cousas grandismas : Haiche no ceo unha morea de estrelas, ata aí chegamos todos. E todas están quietas e no mesmo sitio unhas con respecto ás outras. Ben, aí xa hai que falar co pai da rapaza; pois se ben é certo que non o notamos, as estrelas móvense, ó longo do tempo, unhas con respecto ás outras. Pero non pensedes que o fan a modo, non. Algunhas estrelas móvense con velocidades de moitos centos e mesmo miles de Km por segundo. E iso a pesares de que o aspecto do ceo éche moi parecido ó que vían, por exemplo os exipcios ou os babilonios, catro mil ou cinco mil anos atrás. O que ocorre é que están TAN lonxe que parece que non se moven. O caso é que dentro de, poñamos, dez mil ou vinte mil anos, a forma da Osa Maior, ou de calquera outra constelación vai cambiar, e xa non terá o aspecto de cazo que agora ten. Se nos chantaran (cunha máquina do tempo, por exemplo) nesa época futura, ó mirar ó ceo non seriamos quen de recoñecer case ningunha constelación. Non entenderíamos o ceo. Aínda que foramos uns bos astrónomos. Outra peculiaridade das estrelas é que as hai verdadeiramente grandes (e tamén moi, moi pequenas). Algunhas delas, como por exemplo a estrela Antares, xa coñecida polos árabes e os romanos, é tan grande que se a puxeran onde está o noso Sol, a súa superficie estaría máis aló de Marte. O que significa que Mercurio, Venus e o noso planeta Terra, estarían DENTRO desta superestrela. E non é, a máis grande: aínda as hai maiores: Betelgeuse e sobre todo KY Cygnus, son as que están na figura. Iso é un exemplo de tamaño inimaxinable. Compara o tamaño da estrela co tamaño da órbita de cada planeta. 1 As órbitas dos planetas e dúas estrelas superxigantes Se chegastes ata aquí, é que isto da Astronomía vos mola. Recoméndovos pois, como fixen o curso pasado, que baixedes gratis de internet, o seguinte programa para visitar as estrelas os planetas, os satélites, os cometas, outros mundos, a nosa Terra ou a Lúa desde lonxe, etc. O programa chámase Celestia. É gratis, e de código aberto. O que quere dicir que calquera que entenda de abondo, pode introducirlle correccións ou melloras que quedan para o grande público. A cada momento, se están a ofrecer novas cousas: superficies, atmosferas, planetas con campos magnéticos e/ou auroras, fotografías de outros mundos, reais ou imaxinarios, satélites artificiais (o Hubble, ISS, etc) e máis cousas. O programa é, realmente impresionante. Para desfrutalo ó máximo precísase un equipo potente, pero logo vos aseguro que quedaredes enganchados. A dirección (estaba en inglés, pero xa saíu en español: fedellando nel, aprende un de contado) é a seguinte: e senón, podedes preguntarlle ó Google por Celestia, e vos mandará a moitos sitios de onde o podedes baixar. Ano Internacional da Astronomía: Como ben seguro moitos sabedes este ano foi declarado pola Unesco Ano Internacional da Astronomía, polo que é obrigado falar neste sitio do mesmo. A min non fai falla empurrarme, xa sabedes, seguireivos falando do Universo, aínda que non sexa o ano. Pero a maiores, e para celebralo, póñovos algunhas direccións e efemérides por se podedes desfrutalas. A primeira, o enderezo do enlace co Ano Internacional da Astronomía (AIA): Próximo eclipse de Sol: 21 de xullo de 2009, pero a sombra caerá ó norte de Australia, e ó leste de Xapón, non será visible desde España. 25

26 Próximo eclipse de Lúa: Haberá dous este ano O 7 de xullo de 2009, ás 8:49 UTC (tempo universal compensado) O 5 de agosto de 2009, ás 23:11 UTC Choiva de estrelas: No mes de maio temos unha ao día 5 (como día central) e outra ao día 13 máis feble. Nos dous casos a Lúa está demasiado chea para velas ben, pois a Lúa chea cadra o día 9 de maio. Apoxeo Lunar: que quere dicir cando está máis lonxe da Terra. Será o día 14 de maio, con km de distancia da Terra. Desaparición dunha estrela: se tedes boa vista, e senón cuns prismáticos, poderedes ver como a estreliña épsilon (ε) da constelación de Auriga, que forma con outras dúas o vértice superior dun triángulo isósceles que se distingue moi ben, pois non a ides ver, por un fenómeno de eclipse que ocorre cada 27 anos. A constelación é fácil de ver pois está enriba de Orión, cara a estrela Polar. Máis no enderezo: Cómpre dicir que épsilon aurigae é unha das estrelas máis grandes que se coñecen. Enlaces: Se sodes de Carballo ou cerca, copiade esta páxina no voso navegador de internet, e daravos a posición última dos cometas, planetas, Lúa, asteroides, e mesmo os repentinos brillos dos satélites e máis da ISS (estación internacional espacial). Non ten desperdicio, aínda que está en inglés: *Para comprobar os tamaños dos astros, a maiores do que vos contei antes, recoméndovos que visitedes esta páxina de youtube (as novas tecnoloxías ofrécenos máis posibilidades): É absolutamente abraiante! *Sobre do tamaño das estrelas, un dos mellores enlaces é: *E esta outra tamén en youtube, fai pensar. Baseada nunhas palabras do famoso astrónomo Carl Sagan. Auténtico: O punto de luz azul. *Se queres unha páxina de información de astronomía, aí vos vai esta que está en Galicia, concretamente na costa da morte: (non poñades acentos). Aínda que se non te rexistras, só poderás acceder ó foro. *Tamén tedes a páxina web da agrupación astronómica de A Coruña máis activa; o seu presidente e vicepresidente foron os que viñeron dar unha conferencia o día 1 de abril, antes da plantada de telescopios, no noso instituto. A páxina é a seguinte: Que teñades bos ceos. Boas noites e boa sorte. José María de la Viña Varela 26

27 IES ALFREDO BRAÑAS Graduación do alumnado de 2º de Bacharelato, curso

28 Adriana Porteiro Sanjurjo, Diego Bolón Rodríguez, Diego Rodríguez Paz, Joselyn David De Campos González. 1º ESO - D Lucia González Pereira, María Barca Pensado, Rosa Rojo Rojo, Valeria Varela Varela. 1º ESO - D Ana Paz Mariño, Eliana Docampo, Rodrigo Nicolás Panteón. 1º ESO - C Diego Rodríguez - 1º D Andrea Fernández Varela, Andrea Gil Nion, Andreia Da Silva Moretti, Yéssica Navarro, Bárbara Varela García, Jennnifer Da Silva. 1º ESO - B 28

29 CARBALLO NA MEMORIA DAS VELLAS FOTOGRAFÍAS Manuel López (Boimorto, A Coruña, 1946) é sen dúbida un dos mellores fotógrafos galegos. A súa obra é xa testemuña esencial de etapas históricas fundamentais como o Tardofranquismo e a Transición Democrática. Ademais é Profesor de Deseño, Fotografía e Produción Gráfica. Lembramos neste sentido algunhas fotografías súas sobre o intento de golpe de estado do 23 de febreiro de Mais nesta ocasión imos a reproducir unha sobre o xogo da cucaña en Carballo, praza do Concello,

30 HOMENAXE A ALFREDO BRAÑAS 150 Aniversario ( ) Víctor de Alfredo Brañas realizado polo pintor López Carballo, que está na actual Facultade de Xeografía e Historia de Santiago de Compostela 30

31 Se non hai pan, boas son tortas CONTOS DE AVÓS E BISAVÓS Contoumo Mercedes, do Incio, na montaña de Lugo Eran tempos de economía de autoabastecemento, cando só se mercaba o xusto en dúas ou tres feiras ó ano: antes da festa, polo Nadal, e se cadra nalgún acontecemento familiar. Cada casa cocía un día á semana ou, como moito, tres cada quince días. Era un traballo duro; quecer o forno, amasar grande cantidade de pan, para cada día unha empanada, case sempre de liscos. Non había outra cousa. E para os nenos, boliños preñados de chourizo ou roxóns. As veces o pan esgotábase antes do previsto. Daquela facíanse as tortas de millo, un pan que non precisaba fermentación, feito con mestura de fariña milla e centea ou milla e triga, cocido na cociña de cotío. Este pan máis duro, servía de merenda e almorzo, botándolle por riba un pouco da nata que se formaba ó enfríar o leite cocido. Por iso, Cando non hai pan, boas son tortas Ó mellor non sabes que son os liscos ou iscos. En Lugo, e algunhas zonas de Ourense, chámase así ó touciño entreverado, cortado fino e moi fritido. A empanada de liscos era a máis popular. Hoxe foi recuperada polos panadeiros e os mellores cociñeiros. Cómese un pouco quente. A liscada e unha festa gastronómica popular. Ó pé duna lareira, ou nun lume no campo, ásanse os liscos pinchados nun pau axeitado e se comen por riba dun anaco de pan centeo. Deixando aparte o colesterol, e un autentico manxar. Tesi 31

32 XURXO BORRAZÁS O FUTURO XA ESTÁ AQUÍ Xurxo Borrazás naceu en Carballo no ano Ex alumno do instituto Alfredo Brañas. Trátase dun dos escritores máis sobresaíntes da narrativa galega aparecida na última década do século XX. A súa produción literaria comprende entre outros os seguintes títulos: Cabeza de chorlito (1991), Criminal (1994) que foi Premio da Crítica Española e o Premio San Clemente de lectores, Eu é (1996), Contos malvados (1998), O desintegrista (1999), Na maleta (2000), Pensamentos impuros, Ser ou non e tamén ensaios como Arte e parte (2008), amén de numerosas traducións do inglés ao galego de autores como Faulkner ou Henry Miller. Recentemente publicou Costa norte/zfk onde está Carballo e Bergantiños como pano de fondo. Utopías, distopías, ucronías. Aldos Huxley, Ray Bradbury, Philip Dick e Xurxo Borrazás: Fun tomar café con Marta, no Valle-Inclán. Na terraza tiñan contacontos, coas estufas: un de Carballo que gañou un concurso na tele. Quedamos dentro e falamos de libros. A Marta gústalle Pavese, un misóxino. Eu faleille de Canetti. Pedimos o mesmo e fumamos arreo. Ela dixo que levaba meses sen fumar tabaco. De alí fomos ao Silfo e metémonos nun recuncho. Os seus xeonllos tocaban os meus debaixo da mesa. Antón cambiou a música, puxo algo máis lento. O pub estaba baleiro e el lía algo detrás da barra. Estaba todo o mundo no contacontos. Así é como se fala nas vilas. Todo o mundo. Marta cortou o pelo, deixou flequillo e melena por atrás. Coa bufanda e os piercings estaba boísima, en plan universitaria progre ou antisistema. Propuxo tomar a última no seu piso e eu dixen: Vale, pero só unha. (Extracto da novela de Xurxo Borrazás, Costa Norte/ZFK, Galaxia, 2008) 32

33 OS TRANSXÉNICOS Son seres vivos modificados no laboratorio mediante a introdución de Xenes doutras especies de seres vivos para proporcionarlles características que nunca obterían de xeito natural. España é o principal produtor de transxénicos de Europa onde se seguen aprobando novos cultivos de transxénicos. Efectos adversos: Alerxias, resistencia a antibióticos, diminución da biodiversidade, aparición de pragas máis perigosas, aparición de malas herbas resistentes a herbicidas Tomate transxénico: ao tomate se lle introduce un xene dun peixe (o linguado), así o tomate é resistente ao frío. Segundo as informacións dispoñibles sabemos que na actualidade catro empresas controlan o 80% da biotecnoloxía do mundo: 60% do mercado de praguicidas, 23% do mercado de sementes naturais, e 10% de sementes transxénicas. O que representa unha ganancia de 24.5 mil millóns de dólares por ano para estas empresas. Os que din: Non pode pasar aquí, farán ben en estudar máis de cerca o que pasa actualmente no mundo William Engdall (economista e analista). Adrián Mosquera Trigo (4ºESO B) 33

34 O ANO INTERNACIONAL DA ASTRONOMÍA Durante 2009 celébrase o Ano Internacional da Astronomía 2009 ( AIA2009) o cal será unha celebración mundial da Astronomía e a súa contribución á ciencia e á cultura, intentando aumentar o interese pola ciencia en xeral. O AIA2009 celebra os avances iniciados por Galileo hai 400 anos utilizando o telescopio por primeira vez para observacións astronómicas. Con este gran evento inténtase sinalar que a Astronomía é unha actividade que unifica aos astrónomos para encontrar respostas a algunhas das preguntas que se prantexou a humanidade. Esta iniciativa é unha oportunidade para que tomemos conciencia do papel que xoga a astronomía ao enriquecer todas as culturas. Ademais servirá para informar o público acerca dos últimos descubrimentos astronómicos e o papel da Astronomía no ensino da ciencia. A Astronomía A astronomía é a ciencia que se ocupa do estudo dos corpos celestes, os seus movementos, os fenómenos conectados a eles, o seu rexistro e a investigación da súa orixe a partir da información que chega deles a través da radiación electromagnética ou calquera outro medio. A astronomía e unha das poucas ciencias nas que os astrónomos afeccionados aínda poden xogar un papel activo, especialmente no descubrimento e seguimento de fenómenos como curvas de luz de estrelas variables, descubrimento de asteroides e cometas, etc. Galileo Galilei ( Pisa, actual Italia, 1564 Arcetri, id., 1642) Físico e astrónomo italiano. En 1581, o seu pai matriculouno como estudante de medicina na Universidade de Pisa. En 1585 despois de iniciarse nas matemáticas, abandonou os estudos universitarios sen obter ningún título, aínda que adquirira gusto pola filosofía e a literatura. En 1589 conseguiu unha praza no Estudo de Pisa. Alí escribiu un texto sobre sobre o movemento, no cal criticaba os puntos de vista de Aristóteles acerca da caída libre e o movemento. En 1592 pasou a ocupar unha cátedra de matemáticas en Papua e iniciou un frutífero período da súa vida científica: ocupouse da arquitectura militar e da topografía, realizou diversas invencións mecánicas, reemprendeu os seus estudos sobre o movemento e descubriu o isocronismo do péndulo. En 1599 uniuse a Marina Gamba, de quen se separou en 1610 tras ter con ela dúas fillas e un fillo. 34

35 En 1609 visitou Venecia, onde se dedicou ao perfeccionamento doa anteollos e co cal realizou as primeiras observacións da Lúa; descubriu catro satélites de Xúpiter e observou as fases de Venus. Galileo publicou os seus descubrimentos nun breve texto, Siderius Nuncius (O mensaxeiro sideral ), que lle deu fama en toda Europa e lle valeu a concesión dunha cátedra en Pisa. En 1611 viaxou a Roma, onde o fixeron primeiro membro da Academia de Lincei, fundada por el, e logo patrocinou a publicación das súas observacións sobre as manchas solares. Pero a profesión de copernicanismo contida no texto provocou unha denuncia ante o Santo Oficio; en 1616, Galileo foi advertido de que non debía expoñer publicamente as teses a favor do copernicanismo e se lle prohibiu incluílas nos seus libros. Non rompeu o seu silencio ata que en 1623, publicou unha obra onde expuxo as súas obras metodolóxicas e as súas concepcións das matemáticas como linguaxe da natureza. O Santo oficio abriu un proceso a Galileo no que foi condenado a cadea perpetua. Alí pasou os seus últimos anos de vida, ensombrecidos pola morte da súa filla, pola cegueira e por unha saúde que ía empeorando cos anos. Aínda así, conseguiu acabar a súa ultima obra, onde, demostrou as leis da caída dos corpos no baleiro e elaborou unha teoría completa do movemento. A análise galileana do movemento sentou as bases físicas e matemáticas sobre as que os científicos da seguinte xeración edificaron a mecánica física. Noelia Baldomir Puga 3º ESO - A Henar García Añón 3º ESO - A Fases da Lúa dibuxadas por Galileo 35

36 CONFERENCIAS DO PROFESOR BEIRAS O profesor Xosé Manuel Beiras, catedrático de Estrutura Económica na Universidade de Santiago de Compostela, estivo no noso Instituto impartindo unha conferencia maxistral sobre a figura de Ramón Piñeiro e o seu contexto histórico, a quen se lle dedica as Letras galegas Por outra banda indicar tamén que o autor do Atraso económico de Galicia (1972) é un dos grandes especialistas na figura de Alfredo Brañas, de quen se cumpre este ano o 150 aniversario do seu nacemento en Carballo. Pedro Ramos Iglesias, Laura Bello Varela, o Profesor Beiras, Daniel Barreiro Quintáns e Iago Pardiñas Fuentes. 36

37 BATÁNS DO MOSQUETÍN Introdución Batán: : O batán é unha máquina destinada a transformar uns tecidos abertos noutros máis tupidos. Estas máquinas son impulsadas pola forza dunha corrente de auga que fai mover unha roda, que activa os mazos que posteriormente golpearán os tecidos ata compactalos. Estas máquinas utilizáronse en España, e a maior parte delas estiveron en funcionamento ata finais do S. XIX. Batáns do Mosquetín A visita á contorna, auga, árbores e flores, é sempre recomendable pero, na primavera algo máis. Á beira dun río atopamos unhas construcións utilizadas antigamente para preparar o liño, unha industria que chegou a ter moita importancia na zona. O conxunto está composto por 3 batáns, varios muíños e canles de auga, nunha fermosa zona do río con numerosas rochas e árbores. Funcionamento dun batán O emprazamento dos batáns sempre é na beira dos ríos para aproveitar a súa forza hidráulica. Na canle do río construíase unha pequena presa, desde ela a auga era conducida por unha canalización con forte pendente ata a roda. Ao impactar a auga contra as culleres da roda, esta comezaba a virar levando o eixe e poñendo en funcionamento todos os mecanismos do batán. Ao moverse a roda accionábanse os mazos que comezaban a golpear as mantas. Outra pequena canle conducía un pouco de auga ata a cuba para manter molladas as mantas durante boa parte do proceso, evitando o seu desgaste por rozamento. Este chorro de auga, á vez tamén servía para refrixerar os soportes do eixe. 37

38 Elaboración do pano abatanado A partir de aproximadamente uns 10 kg de la de ovella, seguíase o seguinte proceso: 1. Primeiro lavábase e secábase ben a la, a continuación cardábase cunha carda de púas de arame. 2. Unha vez cardada facíanse pequenos lotes de la chamados madeixas. Colocábanse estas madeixas nunha roca e cun fuso íanse transformando nun novelo de fío. 3. Obtidos os novelos, as fiandeiras utilizaban teares para tecer as mantas e as colchas, logo de facer as mantas levábanse ao batán para realizar o proceso de acabado. 4. Estas mantas eran colocadas na cuba do batán sendo a súa lonxitude o dobre do tamaño final da manta. O proceso de abatanamento, no que se elaboraban tres mantas de forma simultánea, duraba entre 24 e 30 horas. Durante o mesmo detíñase o batán unhas tres veces para cambiar as mantas de posición, finalizado o proceso, a manta quedaba lista para ser secada. Os cambios socioeconómicos e consecuentemente a utilización de maquinaria automatizada abarataron o proceso de fabricación debido á redución do tempo e da man de obra empregada. Ata entón a man de obra non tiña un gran valor, non se valoraba o tempo que pasaba unha persoa traballando, pero as cousas cambiaron, e a man de obra comezou a ter moita importancia, como consecuencia o proceso de elaboración e abatanamento manual non resultaba rendible, xa que transcorrían moitas horas desde a obtención da la ata ter a manta feita e en consecuencia o seu prezo era moi alto. Este foi o principal motivo da desaparición dos batáns. Roberto Vilariño Outeiro (4ºB) 38