KONTENI No.113 Mars Avril 2014

Transcription

1 1

2 KONTENI No.113 Mars Avril 2014 Editoryal: Disik ek Kann, ki Lavenir? Kanpayn kont ID Kard Biometrik Obligatwar... 4 FAQs lor Kart Idantite Personalite met Guvernman an Gard... 5 Enn Sirvol, par Alain Ah-Vee... 7 Let Uver a Prezidan ek Konseye Vilaz Poem par TR Let uver a Paul Bérenger,leader Lopozisyon Sityasyon kriz zeneralize par Ram Seegobin...14 Viktwar Travayer Linprimri MSM...21 White Paper LALIT lor Reform Elektoral Dernye Vwayaz Mauritius Pride ki relye Moris ek Rodrig Mitasyon dan Lekonomi Kapitalist par Rajni Lallah Diego Garcia: Ros Moris ale, me Premye Minis, non! Lafrankofoni antan ki Politik Inperyalist Langaz Etranze kuma Medyom dan Lekol Repons Konseye Bunwaree, Dansanghani Siklonn Edilson Kwin Syantifik: Ki ete enn Siklonn? Linnyorans zurnalist, Prezize kont Stasyon Meteo Moris Jabaljas & Bulbak LALIT an aksyon LALIT lor radio: Vyolans kont fam Nuvo liv: Segatiers par Sedley Assonne...42 Kreasyon Zordi: Andy C.Deck Pibliye ek inprime par LALIT, 153 Rut Rwayal, Port Louis, Repiblik Moris. Pri: Rs 20/ ek lalitmail@intnet.mu 2

3 EDITORYAL DISIK ek KANN, KI LAVENIR Zordi ena enn van panik pe travers patrona ek Guvernman lor kestyon lavenir lindistri disik ek kann. An 1983/84, LALIT ansam ek LINYON ki ti regrup artizan ek laburer lindistri sikrier, ti lans enn kanpayn linformasyon ek refleksyon ki ti ena kom tem Disik: Ki Lavenir? Kanpayn LALIT Sa kanpayn la ti fer a traver enn prozeksyon slayd, e byen vit patrona ek guvern-man ti reazir par sanz lalwa pu aplik lasansir lor prozeksyon slayd. Bi sa kanpayn la sete pu fer dimunn kumans reflesi lor la-venir a long term lindistri sikriyer, dan kad sanzman ki ti deza pe anonse pu sa lindistri la. Me tablisman ek Guvernman MSM-PT-PMSD pa finn truv itilite sa kalite refleksyon la: dapre zot, disik ti lepinn dorsal lekonomi, ek sa pu rest kumsa pu leternite! Mem birokrasi sindikal dan sa sekter la ti ena mem ilizyon. Olye reflesi lor lavenir lindistri sikriyer, bann guvernman siksesif finn inpoz enn seri mezir pu asir profitabilite konpayni sikriyer: sulazman Rs 57 milyon, eliminasyon tax sorti lor disik, devalyasyon rupi ki reprezant enn mwayin pu fer popilasyon peye pu garanti profi tablisman, ogmantasyon pri disik dan labutik, fasilite pu morselman later tablisman ek devlopman IRS ek ERS. Apre 1995, li ti vinn evidan ki WTO pu eliminn sa kota disik ek pri garanti su laranzman neokolonyal ki Lakor Lome ti reprezante. Disik ti inevitableman pu vinn enn prodwi agrikol ordiner kuma koton ubyen diri, ek so lavant ek pri pu swiv devlopman lor marse mondyal. Pri disik bese Apre 2000, kan Komisyon Eropein vinn inpoz enn rediksyon 37% dan pri disik, sa li ti totalman previzib. Dan LALIT, nu ti fer resortir ki sa pa reprezant enn rediksyon 37% dan pri garanti, me plito enn rediksyon 37%, ek lerla enn eliminasyon pir ek sinp tu konsep pri ek kota garanti. Me tu bann guvernman, ki li MMM-MSM, MMM-PT, ubyen PT-MSM finn al dan mem direksyon ek pran mezir pu asir profitabilite tablisman: 40,000 lanplwa detrir a traver VRS ek santralizasyon mulen, itilizasyon larzan depi Lerop pu re-striktir lindistri sikriyer ek fer li vinn Lindistri Kannyer ki explwat melas ek bagas, ek rafinaz disik ruz pu prodir disik blan. Finn investi plis ki 20 milyar rupi dan enn lindistri ki klerman pa ti ena gran lavenir. An 2005 LALIT finn pibliye enn ti liv ek tit Politik Ekonomik Alternativ, ki explik nu analiz lor lindistri sikriyer, lor mank lavenir sa lindistri la, ek sirtu lor alternativ ki diversifikasyon agrikol ek prodiksyon manze reprezante. Zordi kan ena enn nuvo rediksyon dan pri disik 42% ki pe menase, kan kontra lavant disik blan ek konpayni Sud Zucker pe remet an kestyon, li esansyel ki propozisyon ki LALIT pe fer depi avan 2005, tu sa bizin form baz pu enn nuvo refleksyon. Se 3 pa solisyon kolmataz guvernman ek tablisman, lofansiv diplomatik vizavi Lerop, ubyen bann diskur korporatist birokrat sindikal dan sa sekter la ki neseser. Deza par milye ti planter kann pe abandonn zot kiltivasyon, ubyen turn ver lezot plantasyon kuma diri, frwi, ek mem fatak; kan azut sa ek tu later agrikol ki tablisman finn konverti an IRS, ERS, ek terin golf, li pa etonan ki sa 4 mulen disik ki reste pa pu gayn ase kann pu kraze, rafinnri pa pu ena ase disik ruz pu rafine (deza pe inporte depi Brezil), IPP pa pu gayn ase bagas pu brile pu prodir elektrisite ek pu bizin rabat lor sarbon inporte. Proze prodiksyon etanol pu ranplas enn parti lesans inporte finn enn esek total. Gaspiyaz larzan Lerop Alor sa Plan Re-striktirasyon Lindistri Sikriyer (MAASP) finn enn gaspiyaz resurs total kuma LALIT ti prevwar: nu ti dir ki li enn plan ki viz esansyelman pu rantabiliz bann gran konpayni sikriyer ki posed ek kontrol tablisman. Mem sa pa finn reysi fer, parski plan la ti baze lor enn analiz erone. Antretan 40,000 lanplwa finn detrir, plizyer milye ti planter finn abandonn plantasyon, travayer plizyer para-etatik finn lisansye. Eski li ti neseser atann enn tel katastrof (ki ti previzib) pu ki ena sa veritab refleksyon ki nu dan LALIT pe sey met lor azanda depi 30 an. 19 Fevriye 2014

4 KESTYON KI BUKU DIMUNN POZE LOR KART IDANTITE K: Ki mo-dord pli bon pu dimunn ki kont donn tu sa data inklir lanprint dizital a Leta? R: Pa Prese! Fer Go-Slo! Servi u ansyin kart ID pwiske lalwa dir u ansyin kart ID legalman valab ziska mi-septam, (National ID Card Act, Section 10A). K: Ki pu arive si mo pa al tir nuvo kart ID dapre kalandriye laz ki lotorite finn deklare? R: Tu dimunn ena ziska mi-septam 2014 pu al tir nuvo kart ID. Sa li dan lalwa. Li enn fe. Kalandriye-la li zis enn gid pratik. Ziz Chan finn konfirme dan Lakur Siprem ki ansyin kart ID parfetman legal ziska le 15 Septam, K: Apre 15 Septam, 2014, ki pu arive si mo pa finn tir nuvo kart ID? R: Sa depann. Si nu reysi fer Guvernman rekile, nanye pa pu ariv u. Kapav zot pu fer parey kuma Premye Minis David Cameron ti fer dan UK: detrir databeys, ek retir nuvo kart ID. Uswa kapav zot return a ansyin sistem kart ID san lanprint dizital ek san obligasyon pu prezant li a polisye. Alor nu bizin kapav konvink sifizaman dimunn pa al tir nuvo kart ID. Lerla kan ariv Ut 2014, nu va gete ansam ki desizyon nu pran. Pu nu gayne dan bann kanpayn rezistans pasif, parey kuma kanpayn Gandhi dan Sidafrik kont sistem kart avek lanprint dizital, bizin ase flexib. Li posib pu gayne, ek byin suvan ena viktwar. Me anmemtan, si pa gayne, apre 15 Septam 2014, ena risk represyon: lamann Rs100,000 uswa 5 an prizon. Sa explik kifer nu ena mo-dord Pa prese! Servi ansyin kart ID osi lontan ki kapav! K: Mo ena 18 an ek mo pena ansyin kart ID. Ki mo bizin fer? R: Dimunn ki pena kart ek ki pe bizin kart pu kit demars pu oblize tir nuvo kart ID. Me, mem si u dan obligasyon pu tir nuvo kart, sa pa vedir ki u pena drwa pran pozisyon kont. K: Mo finn perdi mo ansyin kart ID, me mo pa le donn mo lanprint dizital. Ki mo bizin fer? R: U dan mem sityasyon ki kikenn ki pankor gayn kart ID. Sey tini-tini san kart osi lontan ki posib. Me si u byin bizin, u pu bizin tir nuvo kart. Me u ankor kapav pran pozisyon kont sistem nuvo kart ID. K: Mo patron dir inite mobil pe vinn lor sayt travay. Eski kapav fors mwa tir nuvo kart ID? R: Non, patron pa kapav fors u. U ena ziska mi-septam Alor pa prese. K: Kimanyer eski pe protez sa databeys santralize-la pu anpes ki ena abi? R: Data Protection Office li sel proteksyon ki ena. Me li pa indepandan. So biro li dan Biro Premye Minis. Komisyoner Data Proteksyonn kapav a nerport ki moman deleg so puvwar a lapolis. Nu data personel klerman pena proteksyon depi interferans politik u polisyer. Ek haker kapav fasilman hak. K: Mo patron pe deza kontrol prezans lor sayt travay par masinn lanprint. Eski sa li legal? R: Ena enn zizman depi Komisyoner Data Proteksyonn ki li ilegal pu patron fors travayer donn lanprint pu prezans. Li finn dir lapolis azir kont patron tablisman Alteo ki pe fer travayer donn lanprint ilegalman. Patron finn fer lapel. Lalwa dir pa kapav fer li obligatwar pu donn lanprint. Staf Lekol Primer Clavis finnmet patron Lakur lor kestyon lanprint dizital. Ziska ler, zis dimunn ki finn gayn santans prizon ki oblize donn zot lanprint. Mem enn dimunn ki akize enn krim grav, bizin enn lord Lakur pu pran so lanprint. K: Mo per pu donn mo lanprint a Leta tansyon mo pa kapav repran li ar zot apre. R: U ena rezon pu per. Kuma u pu repran li? Plito u zwenn go-slo! K: Kuma pu servi kart-la plitar? Ki linformasyon zot kapav garde dan databeys dan lavenir? R: Trwa Minis finn donn diferan versyon lor sa kestyon-la. Biro Premye Minis finn dir ki pa pu azut okenn linformasyon adisyonel lor kart uswa dan databeys apart seki u deza pe done. Minis ICT finn dir ki pu ena nuvo linformasyon lor u ki pu mete ladan: dosye medikal, laysenns loto, grup disan, vote dan eleksyon. Minis Travay finn dir ki pu servi nuvo kart ID Lakur. Seki trakasan se ki lalwa dir ki dan lavenir, kapav pran nerport ki lot detayman ( any other particulars ). K: Komye sa proze-la pe kute? R: Nuvo kart ID Langleter ti aboli akoz li ti menas prayvesi dimunn e akoz databeys santralize ti enn danze, e osi akoz gro depans pu rul li. Zot ti apel sa Not throwing good money after bad.isi Guvernman finn koz Rs 1.1 milyar zis pu met nuvo sistem-la dibut. Ramgoolam pa ti swiv prosedir tennder ki sipoze swiv akoz li ti fer enn lakor guvernman-a-guvernman. Selman guvernman Singapur finn su-kontrakte a 3 konpayni ki a zot tur finn su-su-kontra a konpayni Morisyin. Sirman nu pu dekuver ki konpayni ki finn gayn kontra se konpayni tradisyonelman Travayis, kuma pu kontra DLC (Driving Licence Counterpart). Ena lezot su-kontra a tipti konpayni ki pros ar rezim Travayis. Dan Sant Konversyon ena fonksyoner osi byin ki travayer ki travay ar kontrakter. Eski zot lapey sorti depi sa Rs 1.1 milyar-la? Lapey M. Rao Ramah, manejer proze-la, eski li sorti dan sa Rs1.1 milyar-la? Komye li ete? 4

5 KONT NUVO KART IDANTITE BIOMETRIK OBLIGATWAR 25 PERSONALITE MET GUVERNMAN ANGARD LALIT finn kordinn sinyatir enn deklarasyon komin par 25 personalite Moris kont nuvo kart idantite. Deklarasyon la dir: Nu exprim nu inkyetid profon konsernan nuvo kart idantite biometrik obligatwar. (Orizinal ti an Angle: We express grave concern regarding the new compulsory biometric ID Card System. ) Lefet ki deklarasyon finn siyne par 2 ansyin Prezidan Repiblik, M. Karl Offmann ek M. Cassam Uteem, finn provok buku kuvertir medya, ki asontur, finn fer Guvernman gayn buku traka. Li inportan rapel ki enn 3yem ansyin Prezidan Repiblik, Sir Aneerood Jugnauth, li osi, finn pa zis pran pozisyon, me finn donn langazman kumkwa si li eli, li pu detrir sa data-beys ek ID Kard biometrik la. Ena osi 2 ansyin Atorney Jeneral, Jean-Claude Bibi ek Rama Valayden ki finn siyn Deklarasyon komin la, plis bann top avoka kuma Ivan Collendavelloo, SC ek Raouf Gulbul. Ena osi enn ansyin Pro- Vis Sanselye, Vinesh Hookoomsing. Ala lalis sinyatir konplet: SIYNATER Jean Jacques ARJOON, mizisyin. Sedley ASSONNE, ekrivin Jean Claude BIBI, Barrister-at- Law, ansyin Atorney Jeneral. Jean Clément CANGY, zurnalist/ekrivin. Jayen CHELLUM, aktivis kote drwa konsomater. Lindsey COLLEN, ekrivin/ aktivist. Ivan COLLENDAVELLOO, Senior Council, ansyin Depite, e Chermenn Selek Komiti. Lindlay COURONNE, aktivist drwa imin. Henri FAVORY, dramatirz. Raouf GULBUL, Barrister-at- Law, manb Bar Council. Vinesh HOOKOOMSING, ansyin Pro Vis-Sanselye, UoM. Pushpa LALLAH, aktivist kote playgroup, e osi madam vev ansyin Sef Ziz. Ally LAZER, travayer sosyal. Krishna LUCHOOMUN, artist/ plastisin. Vidula NABABSING, akademik/ansyin Depite. Karl Auguste OFFMANN, GCSK, ansyin Prezidan Repiblik Moris. Betty PEERUN, ansyin manb National Human Rights Commission. Yves PITCHEN, artis fotograf. Rama POONOOSAMY, manejer evennmansyel, ansyin Minis Lar ek Kiltir. Jane RAGOO, sindikalist. Vinod SEEGUM, sindikalist. Adi TEELOCK, istoryin. Eric TRITON, mizisyin Cassam UTEEM, ansyin Prezidan Repiblik Moris. Rama VALAYDEN, Barristerat-Law, ansyin Atorney Jeneral. NUVO KART IDANTITE? PA PRESE, kamarad! Pa bizin donn lanprint ledwa! U pa enn kriminel! Fode pa kart idantite obligatwar! Pass Law non! Fode pa lalwa obliz nu prezant Kart ID ar lapolis! Fode pa Leta stok linformasyon personel lor nu dan enn fason santralize! Ena mil danze ladan! U ANSYIN KART IDANTITE VALAB ZISKA 15 SEPTAM 2014 Alor GO SLOW 5

6 Anfet sa kominike 12-mo, li exprim inkyetid lor bann laspe swivan Kart Idantite: - natir obligatwar nuvo Kart ID - lefet ki ena data biometrik, inklir lanprint ledwa, pe stoke - lefet ki ena tut enn sistem par deryer sa bann Kart ID la. Bann fe Nu rapel lekter Revi LALIT detay lor sa 3 laspe ID kard ki pe konteste. Obligatwar Nuvo Kart Idantite, li obligatwar, e u oblize prezant li ar lapolis, apartir Septam U oblize prezant li swa anplas-anplas, swa kuma lapolis la komann u fer: (1) Every person may where he is empowered by law to ascertain the identity of another person [e.g. police officer]., request that other person to produce his identity card [and the person concerned must] (a) forthwith produce his identity card to the person making the request; or (b) where he is not in possession of his identity card, produce his identity card within such reasonable period, to such person and at such place as may be directed by the person making the request. Lanprint Dizital Nuvo Karti Idantite inplik pran lanprint dimunn. Ena 3 ka Lakur Siprem kont sa. Ena ka Roshi Badhain & Pravind Jugnauth, M. Erickson Muneeapillay & Dr. Madhewoo, Rama Valayden & M. N. Dulloo. Antretan ena enn zizman sever depi Komiser su Data Protection Act ki dir lapolis pran aksyon kont patron tablisman akoz zot pe servi lanprint dizital pu prezans dan travay. Patron finn fer lapel. Ala seki li dir lor Sayt Data Protection: This is a summary of the Decision of the Commissioner. The fact that many public and/or private organisations are using fingerprinting technology for attendance purposes because it represents a cost-effective and convenient means to record attendance should not potentially and materially undermine in any way whatsoever the right of the data subject not to consent to this method and further be prejudiced or discriminated for not conforming to it. This case illustrates the modern flow of sacrificing privacy rights at the altar of technology without understanding and measuring the negative consequences which technology can also give rise to. Technology is certainly to be used but not abused. The matter is thus referred to the police under section 20 of the Data Protection Act for prosecution against the Chief Executive Officer of Respondent No.2. Date : (Ref: DPO/COMP/17). Letandi Data-Beys Santralize pa Kler Ena enn konfizyon total, plis ena deklarasyon kareman kontradiktwar lor kestyon ki kantite data ki Leta pe ramase lor ki size. Konpar sa 2 deklarasyon, enn PMO ek lot la Minis ICT: Communique de Presse 7 octobre 2013 Bureau du Premier Minstre: Contrairement a ce qui a été publié, ni le groupe sanguin, 6 Desin Henry Moore, Prisons ni les details au sujet du paiement de la pension ou concernant le permis de conduire ne sont inclus sur la nouvelle carte d identité. Le Central Population Database ne comprendra pas non plus les détails au sujet du groups sanguin et des empreintes digitales. Le bureau du Premier minstre deplore la publication de telles informations erronees et denuees de tout fondement. Interview of Minister TIC Pillay Chedumbrum, L Express 12 October, 2013: On voulait inserer des informations medicales telles que le groups sanguin et les allergies de l individu. [et] passer a l autre etape. Cette dernière consistera a ajouter d autres informations sur la carte d identité comme celles de la carte de pension, du bus pass, du permis de conduire et meme plus tard, de la carte de santé. Ce n est pas logique que la santé, l etat civil ou autre service du gouvernment a des informations differentes sur une meme personne. RANT DAN KANPAYN KONT NUVO KART IDANTITE BIOMETRIK OBLIGATWAR! PA PRESE! FER ENN GO-SLO PU EXPRIM U INKYETID.

7 ENN SIRVOL DANZE NUVO KART I.D. BIOMETRIK Anu get kart idantite dan so sans pli larz. Nu get li kuma enn sistem an-antye ki Leta finn met dibut e pe met dibut pu sirvey ek kontrol dimunn. E sa pe arive pa zis Moris, me partu dan lemond; setadir Moris li dan sa kuran kree enn Leta Sirveyans. Nu pu get osi kimanyer dan lapratik sa sistem la finn met dibut, e pe met dibut, dan Moris. E lerla nu get muvman ki finn pran nesans e pe grandi pu lit kont sa sistem la, setadir ka Lakur ki pe derule, mobilizasyon ki finn ena kont, debandad Proze la, ek ki posibilite mobilizasyon ena pandan Propagann Guvernman Fason ki Guvernman finn amenn so propagann se pu brak latansyon lor obze kart la, limem. Li koz buku lor ki kalite plastik modern li ete, par exanp, e kimanyer enn lot dimunn pa pu kapav tripot li. Me, Guvernman pa mansyonn kad legal ki deryer sa kart la. Li pa get ki sanzman nuvo sistem ID kard vedir dan lavi tulezur dimunn. Li pa get databeys santralize deryer kart. Li pa get lefe lor prayvesi dimunn. Li pa get lefe lor u drwa sirkile. Li brak latansyon zis lor kart 3"x5". Kan nu get tu seki ena par deryer ek otur sa kart la, lerla nu pu truve ki li pa fer sans pu brak latansyon zis lor Kart Idantite limem. Nu pu truve ki nuvo Kart Idantite li ena enn sinifikasyon totalman diferan depi ansyin kart idantite. Swadizan pu nu Sekirite Dan enn kontex kriz grav ki sistem kapitalis mondyal pe traverse zordi, li pe vinn de-plizan-pli krisyal pu Leta burzwa gete kimanyer li pu kontrol dimunn o-grin. Leta ule kontrol nu amizir nu kumans fer sulevman kont lefet ki pe fer nu sarye fardo sa kriz la, enn kriz ki esansyelman rezilta fayit klas dirizan. Sirveyans Dabor, kapitalis ek guvernman inn abitye dimunn, e pe kontiyn abitye dimunn, ar sa lide ki bizin sirvey dimunn. Bizin sirvey nu. Zot finn fer nu aksepte ki li normal ki dan nu lavi, ena enn sistem anplas ki so sel travay se pu vey dimunn e.g. ena zom Sekirikor ki pe dibutdibute pu vey batiman, vey Morl, vey sime, vey magazin, etc. Sa nu finn ariv truv normal. Me, li pa ditu normal. Sa metye gard prive la, li konekte ar lapolis dan enn sans. Dimunn prive lwe travayer prive pu vey lezot dimunn prive. Me, ase suvan li lapolis retrete ki bann-la pran pu fer sa travay la. Alor, zot reysi fer nu abitye ar lide sekirite ; fale ena sekirite pu sanse nu proteze. Mem zafer ar kamera sirveyans. Sanse bizin sirvey nu tu, pu ki kontrole kont vol, sirtu kan vol pu natirelman ogmante kan dimunn pena enn vre plas travay. Alor, ki zot fer? Zot met CCTV dan supermarket, dan lari, lor laplaz. Partu aster pe filme, pe vey u, sanse pu u prop sekirite. E nu ariv truv li normal. Me, kan byin gete, sa bann sistem kamera ek sekirikor zot enn fason pu ki ena enn antite andeor de nu ki pe kontrol nu bann muvman. Par exanp, andan dan enn sipermarse, deor lor sime, ena video partu kot u ale. Laspe sekiriter ladan kimanyer li opere? Li fer apel a enn swadian menas pu u sekirite ki vinn zistifye ki sanse bizin sirveyans lor u. Rezo Sosyal Ramas data lor u Lot laspe sa kiltir sirveyans truv dan bann rezo sosyal, e.g. Facebook. Zot inklir enn sistem 7 profayling, enn sistem ki li (enn konpayni ki so bi se pu fer larzan) fer u-mem fer! Tu linformasyon ki u met lor u pej Facebook, konpayni Facebook ena kontrol lor la. Pa zis sa. Li posed li. Alor, li fini kone ki manze u kontan manze, sipa u marye, si pa u finn demenaze, etc. Pli u donn linformasyon, ena pli sans u gayn frennd virtyel. U abitye ki u- mem pe furni linformasyon. U pe permet sa konpayni la sirvey u o- grin. Lerla li, ki li fer? Li vann done lor u. E li fer sa, atraver ofer u enn relasyon fiktif kikenn finn dekrir Facebook kuma enn magazin ki vann kamarad. Me ofet seki li ete se enn konpayni ki sirvey dimunn, ramas ranseynman lor dimunn. Antretan, u pe riske viv enn gran porsyon u lavi akote seki pe reyelman arive dan lemond u pe riske res prizonye dan enn lemond virtyel pu buku u letan. E u pe abitye donn dimunn linformasyon lor u. Sistem baz militer partu-partu Enn lot sistem sekirite, li otur enn rezo mondyal baz militer. Enn pwisans (suvan USA), li dir u ki sa zonn kot u reste la li menase par enn lot pwisans, swa par pirat, swa par teroris, swa par marsan ladrog (lamod sanze lor kestyon kisannla pe menas u), alor li, li pu vey a u sekirite, li. Alor dimunn kumans abitye avek prezans militer otur de zot. Kuma dan Moris, kan UK-USA finn demanbre enn but teritwar, li servi sa but nu teritwar pu nu vinn su kontrol enn antite separe (UK- US). Mem si ena enn atint a u suvrennte, li fer sa. E li fer u aksepte sa. Kifer? Abe, pu u sanse sekirite.

8 Lanprint ek mezir biometrik Dan ka lanprint biometrik, sa sirveyans li repoz lor seki u ete, pa seki u ena. Enn kod-bar, li lor enn kitsoz. Sa nu kone. Me, enn lanprint, li seki u ete, li enn but de u-mem. E zot rod fer u donn sa but de u-mem. Se enn but u suvrennte ki u pe perdi. Sa enn laspe danzere lor sa akseptasyon ki u kapav donn enn but u lekor a enn lot antite, an-okirans a Leta, ubyin parfwa ar u patron. Kod-bar, kart id non-biometrik, pinn-kod, u kapav perdi li, regayn lot. Me enn fwa u finn tir enn kart biometrik, u finn perdi kontrol lor u prop lanprint, e li pu de bon. Pa kapav gayn lot! Otur sirveyans, seki osi interesan se ki nu finn aprann ar Edward Snowden, ansyin teknisyin ki ti su-kontrakter servis sekre USA, National Security Agency (NSA). NSA pe ramas ek stok data personel lor par milyon dimunn, inklir sef deta, tu. Tu dimunn pe vinn su sirveyans. Snowden finn vinn expoz konplisite konpayni prive kuma Facebook, Google, Yahoo ki finn al ziska permet NSA gayn akse a zot rezo. Li finn expoz enn sistem apel PRISM, ki permet NSA gayn akse a preske tu, pu pa dir tu, kominikasyon innternet. Ena enn sistem depi pli avan apel ECHELON, ki enn sistem sirveyans par satelit, ki enn grup pei Anglofonn (US, UK, Lostrali, Kanada, Nuvel Zeland) ti pe servi alepok pu espyonn USSR ek Lerop de Les, lepok Lager Frwad. E zot pe servi li aster pu, ant ot, sirvey sitwayin dan Lerop. Komisyon Parlman EU ti vinn propoz bann mezir pu protez sitwayin Lerop kont sa kalite sistem espyonaz elektronik. Me li ti an 2001, e so Rapor ti sorti 5 zur avan atanta 11 Septam. Alor, sa baklash ki atanta la finn prodir finn nway sa tantativ pu protez sitwayin Lerop kont sa kalite sirveyans par sirtu USA la. Finn gayn enn listeri anti-teroris ki finn swiv atanta 11 Septam, e sa finn anpes sa bann mezir dan sa Rapor la aplike. Me, zordi Snowden finn vinn permet enn pli gran nomb piblik pran konsyans lor sirveyans internasyonal. Anpartikilye, li finn vinn montre nu kimanyer gro-gro konpayni (kuma Google, Facebook, etc) instal seki zot apel enn bakdor dan zot sistem ki par expre permet servis sekre rantre, espyone. Lerla ena sistem kiwerds ki permet servis sekre swiv tu seki pe fer lor diferan size spesifik. Tu sa nu bizin gard antet kan nu pe get ID kard. Li pa zis enn kart, me li ena enn gran data-beys santralize. E li met dibut ek kontrole direkteman par Leta. E, li onn-layn, setadir lor innternet. Sa li inpe enn bakgrawnd ki donn enn apersi kimanyer nuvo kart idantite la li form parti enn pli gran striktir sirveyans par Leta. Dan Moris Avan, ti ena sistem pas, sirtu dan lepok langazman. Dan GRNW, ena Vagrants Depot (batiman tuzur la) kot ti pe ferm tu dimunn ki pe marse san pas. Proprieter prive ti pe al lasas bann maron, fer Leta ferm zot dan prizon. Tu sa la ti ena, e finalman finn aboli li. Pa finn ena lot sistem pas, ziska Kart ID 1986 ti premye Kart Idantite e li ti ena enn dire 10an. Li pa ti obligatwar. Lerla ti sipoze 8 aplay pu nuvo kart apre 10 an. Ariv 1996, Guvernman Ramgoolam-Bérenger (PT- MMM) alepok deklans enn prosedir pu nuvo Smart Card su kontrol PMO. Sa lepok la propagann Guvernman ti anonse ki pu servi Smart Card pu lasante, e mem pu eleksyon. LALIT ti fini pran pozisyon lor la, kont sa santralizasyon data ki enn tel kart inplike. Plitar Guvernman anonse ki pu itiliz Smart Card pu pansyon ek laysenns, osi. Ziska ariv 2000, kan ena lamandman dan lalwa ID Card pu inklir lanprint osi ladan. LALIT ti sel parti ki ti proteste. Anfet, Guvernman ti ariv byin lwin dan sa proze la. Li ti fini alwe kontra 300 milyon rupi a enn konpayni Singapuryin. Apre LALIT, lezot dimunn inn kumans proteste, zot osi. Lerla anfet Guvernman Ramgoolam finn met aryer akoz eleksyon pre, e li ti kone lanprint obligatwar pu fer enn fraka. Me, mem ki pa finn introdwir Smart Card a lepok, lalwa Moris ti sanze tuzur. An 2000, 2001 ena amandman dan ID Card Act. An 2004 ena Data Protection Act, ki prepar terin, li osi. E plitar, an 2009, sitan Ramgoolam ti pe azir dapre so plan sekre, li ti glis enn kloz lor Kart Idantite kasyet dan Finance Bill, ki sertin so Minis pa ti mem kone avan. Tusala ti kilminn dan

9 introdiksyon nuvo kart ID biometrik obligatwar an Prosedir pu nuvo kart idantite ti kumanse an Oktob 2013 ek le 15 Septam, ti ena so trayal 2 semenn avan li kumanse pu piblik an Oktob. Ena enn seri data stoke lor Kart la, ena vizib, ena invizib. Li stoke dan data-beys Ebenn, ki onnlayn. E lalwa finn amande pu azut nerport ki lot linformasyon plitar par enn sinp Regyuleyshenn. Proze la tom su skiym MNIS (Mauritius National Identity Scheme). Guvernman Moris finn donn kontra a Guvernman Singapor. Kumsa li pa finn bizin respekte tu bann norm kan alwe enn tennder osi imans (Enn milyar rupi, pase), akoz li ti leta-a-leta. Lerla, ep! Guvernman Singapur finn su-kontrakte tu travay ar 3 konpayni konpletman prive an Singapor, e zot a-zot-tur finn donn kontra enn bann gro-gro konpayni Moris, ek osi ti-konpayni, Moris. Alor, zordi ena enn tiym prive melanze ar ofisye Guvernman dan sak sa bann Sant Konversyon la. Konseye Singapuryin ki pe siperviz tu aktivite savedir tu kalite dimunn (sekter prive, lot pei, etc) potansyelman ena akse a data personel pu nu. Sa osi vedir ki personn pa pe futi kone vre ku sa proze la. Enn parti li kasyet, parski li sorti dan enn lot fon, pa dan pri kontra la. Seki danzere se, nerport kan, data lor u kapav transfer a lot dimunn u lot institisyon ki ena lot motivasyon konsernan u. Guvernman dir ki nuvo kart idantite pu ed li fer e-service. Pu sa, li ule dir pu ena lyin ant servis lasante, transpor, sekirite sosyal ek sa data-beys santralize. Zot tu pu ena kit akse. Tu sa linformasyon lor u pu tom su Data Protection Act (DPA) ki sanse protez u, me ladan Data Controller kapav fer data matching, li kapav process data la, e li kapav organiz fwit data. Nu explike. Fwit data ver Lapolis Su DPA, ena enn seksyon ki diyl mem avek Sensitive personal data, par exanp lorizinn etnik, u krwayans relizye, u lopinyon politik, u kondisyon fizik u mantal, u preferans sexyel u pratik sexyel, mem si ena alegasyon ki u finn komet enn ofans tusala li su DPA, e ladan li dir ki Data Protection Commissioner ena kontrol. Anfet li ena tu puvwar lor la. E, seki inportan, se li kapav deleg tu sa puvwar la, ubyin nerport ki sa puvwar la, a Komiser Lapolis ubyin enn dimunn dan lapolis ki Komiser propoz li. Alor, ena fwit direk ver lapolis. Fwit data ver servis sekre lot pei Seksyon 31 DPA mem permet Data Commissioner transfer linformasyon ki kolekte lor u a enn lot pei. Ek nu kone ki lot pei vedir: servis sekre. Pena mwayin pu sovgard sekirite sa bann data la, kan seki ansarz sovgard li, li-mem li enn danze pu sekirite data la. Fwit data ver politisyin o- puvwar Premye Minis osi ena akse ek kontrol lor linformasyon lor u dan sa data-beys santralize. Detutfason, DPA ek MNIS tulede truv dan PMO. Alor, ena 3 kalite fwit posib: ver lapolis, ver politisyin opuvwar, ver servis sekre lot pei. Nuvo kad Legal Seki arive kan sa nuvo lalwa ID Kard la vinn an-viger, nu gayn enn nuvo kontext legal, enn nuvo kad legal net, kot sann kut la, li obligatwar pu ena kart idantite (ki pa ti obligatwar avan) e ena buku, buku presyon pu u sarye li ar u. Kuma dir li finn re-vinn enn sistem pas kuma dan lepok angazman. Avek nuvo sistem, ki lalwa dir? Li dir, si enn kikenn avek lotorite (polisye, gardkot, gard sekirite prive) dimann u prezant u kart, u oblize. Si u pa prezant li anplas-anplas, sa ofisye la pu 9 komann u kotsa ek kan, ek ar kisannla, pu prezant li. Li sanz balans de fors ant dimunn dan lotorite ek dimunn ordiner kuma nu. Li grav. Kanpayn kont kart idantite biometrik Asterla, anu get kanpayn ki finn ena. LALIT li sel organizasyon ki finn pran pozisyon depi 1996, vini-mem. Depi ki finn ena koze ki pe introdir nuvo ID kard, nu ti parmi premye pu pran pozisyon. Ti ena enn manifestasyon par travayer sosyal, otur Eddy Sadien kot enn 40-enn dimunn ti marse depi Sant Sosyal ziska Zardin Konpyani. Zot ti lans enn petisyon. Mo ti laba pu LALIT. Sa regrupman la finn vinn No to ID card. Li ena enn laspe plito elektronik, okipe sirtu par Jeff Lingaya. Zot finn fer petisyon elektronik, kanpayn kot bann Sant Konversyon ek Miting dan no. 13, dan sirkonskripsyon Minis ICT. Lerla zot finn fer enn Inzonksyon (Writ) divan Lakur Siprem ki finn perdi, e zot finn fer lapel. Zot finn fer fim lor Youtube, ek reinyon lokalize (kuma kot Le Sapin, ek Plaza.) LALIT finn fer enn petisyon lorganizasyon, kot bann gran gran lorganizasyon finn siyne. Nu finn fer enn let uver ki nu pe amenn kot bann konseye vilaz, inpe partu. Plis nu finn fer enn meyling samem let, me konsantre dan sirkonskripsyon kot Premye Minis ek Minis ICT ete. Buku dimunn finn kumans kontakte LALIT akoz zot ule donn kudme. Zot pe anvi donn kudme dan kanpayn la. Lor nu websayt ena lartik, ek ena slogan lor nu wall. Nu ena enn klip YouTube pu averti dimunn kont nuvo ID KARD, e li finn gayn enn nomb hits rikord. Ti ena teach-in LALIT ki ti enn byin zoli sesyon uver lor danze dan lalwa, ek detay lor lalwa, lor ka lakur, lor kanpayn. Onivo sindika lindistri sikriyer, sindika finn met ka kont Alteo divan Data Commissioner ki travayer finn gayne. Zizman dir

10 lapolis bizin azir kont sa bann patron tablisma Alteo la. Me, Alteo finn fer lapel kont sa zizman la. Ka Lakur Ka ki Pravind Jugnauth finn mete, avek Roshi Bhadain kuma avoka, finn truv Ziz David Chan konfirme ki pena okenn lalwa ki fors nu tir Kart Idantite avan mi- Septam Ka la finn osi provok enn debandad dan Guvernman, kot zot al pas enn Regyuleshenn retro-aktiv pu kuver zot kote lanprint ledwa. Dr. Madhewoo finn perdi so Inzonksyon, e finn gayn enn zizman sever kont li. So lapel, li inkrwayab me vre, finn fixe pu Fevriye 2015, kan sipoze fini introdwir nuvo kart la. Sa kalite ranvwa la, li fer zidisyer perdi kredibilite dan enn fason byin grav. Zot osi ena enn meynkes, ki pe vini byinto. Madan Dulloo so neve, M. Nilkant Dulloo, finn met enn lot ka pu konteste lalwa. Ena enn 70 pwin dan so dokiman. So avoka Rama Valayden. So ka ti vini pu esanz dokiman le 17 Fevriye. Guvernman an problem Alor, nu kapav dir Guvernman finn gayn buku problem pu li introdir sa kart la. Li ti kumanse avek bel tamtam, me byin vit, kan finn ena kumansman protestasyon, dimunn pa finn al met lake pu tir kart. Pa finn ena gran lelan. Okontrer sa 10-enn Sant Konversyon ti pe bat lamok. Guvernman finn oblize sanz so bann taktik, enn apre lot. Kumansman ti sipoze zis bann an, lerla byin vit finn anonse ki lezot laz kapav vini. Li finn bizin sanz ler uvertir bann Sant. Li finn bizin tir Regyuleyshenn retroaktif, kuma nu dir, 3 zur avan ki writ Pravind Jugnauth vinn lakur. Li finn bizin organiz inite mobil lor sayt travay. La osi, kan li ti pe anons li avan, travayer ti organize pu refiz donn lanprint. Me, kan zot fer li enn kut an-tret, travayer finn suvan sumet. Ena lizinn kot li finn reysi, kuma dan la Tour Koenig. Mem kot Zidisyer, linite mobil inn ale! Li byin etranz ki zidisyer ki pu ziz tu sa bann ka la, zot-mem zot fini sumet divan sa exzizans donn lanprint, etc. Finn ena enn zafer apel rodshow, isi laba, kot ena santer sega stil fasizant kuma Gaetan Duval tu, pu sey atir dimunn ek fer zot tir zot kart. Aster, li paret ki zot pe gayn enpe plis dimunn pe al tir kart. Retar Zot fek anons 200,000, me zot sipoze dapre zot taymtebil orizinal, pe depas 400,000. Alor zot ankor byin an retar. Zot pe servi lezot mwayin asterla: Met presyon lor dimunn ki sorti prizon, obliz zot tir nuvo kart, pandan ki zot pe fer zot demars administratif. Labank prive pe insiste dimunn tir nuvo kart, par exanp, si zot finn kup seve depi ansyin kart. Rimer pe fane ki pu ena lamann si u pa ale dapre taymtebil. Sertin patron pe met presyon pu travayer al tir kart pu ki zot re-gayn kontra, sirtu travayer dan kliyning ek sekirite. Ena dimunn pe resevwar korl (paret depi enn korl sennter) pu dir ki zot tur inn vini pu tir kart. Rodrig ena enn kanpayn laper lor lamann, ki pe fer vye gran dimunn per. Ena dimunn pe organiz sorti an grup pu al donn lanprint. Me, tusala pa etonan, parski konpayni prive pe gayn larzan guvernman lor baz nomb kart 10 livre. Alor, konpayni prive pe travay latas pu Guvernman, e sirman travayer pe gayn latas, zot osi. Alor, zot pe servi tu sort kalite riz pu trik dimunn,e met presyon ase imoral lor dimunn. Me, LALIT finn kordinn enn Deklarasyon par 25 personalite ki finn siyn 12 mo kont ID Kart biometrik obligatwar. Lefet ki 2 ansyin Prezidan Repiblik kont, li finn ena enn gran lefe. Kanpayn LALIT kote lafis, liyflet ek trak, sa osi, pe marse. E dimunn tuzur pe kontiyn get YouTube LALIT, ki 2-3 manb finn fer. Nu pe tuzur al get konseye vilaz dan diferan kwin Moris. Tulezur nu pe zwenn enn mefyans zeneralize kont nuvo Kart Idantite biometrik obligatwar. Minis Inpopiler Dimunn finn byin ankoler ar Minis ICT Tessarajen Pillay. Li finn al ziska dir dimunn ki pe opoz ID Kard, zot pe sanse perdi zot kas ek zot letan. Kan ena enn ka Lakur, sa li frol konntemp. Sa misye ki ansarz proze, Rao Ramma, li finn dir bann zafer insanse lor so sayt MNIC: li dir kad legal lor kestyon natir obligatwar nuvo kart li parey kuma pu ansyin kart. Fos. Lerla li finn tir sa lor so sayt. Li finn osi dir ki pu ena zis data ki ena asterla lor kart dan lavenir. Sa osi fos. Sa osi, li finn tire depi so sayt. Alor, li, li travay par trial ek erer. Purvi, so proze pe gayn kas par kart ki li reysi fer dimunn vinn tire. Li paret tutafe posib pu nu fors Guvernman abandonn sa proze modi la. Alain Ah-Vee

11 LAPEL LALIT A LIDER VILAZ EK LAVIL GO-SLO KONT NUVO KART I.D. Manb LALIT pe al get konseye vilaz dan 130 vilaz, pe donn zot 2 kopi enn let uver (Angle ek Kreol). Versyon Angle lor Ala text an Kreol. Kamarad, LALIT pe ekrir u pu dimann u pran pozisyon, antan ki dirizan dan vilaz u lavil, kont nuvo kart ID biometrik. Nuvo kart ID pa zis enn kart; li inplik enn imans databeys, inklir lanprint dizital pu sakenn. Dan lavenir, Leta pu kapav itiliz, mem abiz, sa kalite linformasyon-la dan tu kalite fason inposib prevwar. La, kan lane pe kumanse, li lemoman pu travay pu ki stop sa proze-la. Parey kuma dimunn Langleter finn reysi stop proze laba la. Nu bizin fer revok so kad legal an antye. Nu prayvesi li inportan. E pena naryin pli prive ki nu lanprint dizital? Nu liberte pu sirkile san enn pass, sa osi li primordyal. Si nu pa le return lepok lesklavaz swa langazman, kan Leta ti kontrol tu nu muvman. Li nu devwar explik dimunn danze ki ena ladan. Li nu devwar dir zot pa prese. Li nu devwar fer dimunn kone ki zot ki ena ziska mi-septam 2014 pu tir kart. (National I.D. Card Act, Sec 10A). Sak dimunn bizin informe pu ki li kapav pran so desizyon. Enn pas kuma lepok Langazman Anu get bann fe an fas: Si nu pa reysi bar sa proze-la, pu premye fwa dan 100 banane, kart idantite pu vinn obligatwar, e sa apartir mi-septam Anplis, nu pu oblize prezant kart ID kan polisye dir nu. Nu pu bizin prezant li swa anplas-anplas, swa kan li, li deside, a dimunn ki li deside e dan landrwa ki li deside. Alor sa nuvo kart ID-la li pu sanz balans-defors ant dimunn ordiner ek lapolis. Nuvo kart ID li enn pa ver enn Leta Polisye. Guvernman PT- PMSD finn inpoz lamann Rs100,000 ek 5-an prizon si al kont so lalwa. Tusala bann rezon kifer bizin revok sa proze la. Angle finn aboli Kart Idantite biometrik Li tutafe posib pu fer aboli sa sistem nuvo kart ID-la, mem a sa staz la. Dan UK, USA ek Lostrali, par exanp, ti fini introdir li lerla finn revok li. Dan Moris osi, nu finn konn sa kalite viktwar la dan lepase, kot guvernman met lalwa bankal, lerla revoke. Dan lepase, LALIT finn reysi amenn lalit pu fer revok lalwa ki ti aboli tu konsey vilaz. Nu finn reysi mobilize pu fer pansyon vyeyes iniversel re-introdir. Nu finn reysi gayne dan lalit pu remet sibsid lor diri ek lafarinn. Tusala atraver mobilizasyon a-la-baz. Setadir mobilizasyon onivo lider politik kuma u dan sak vilaz, dan sak kartye lavil. Samem ki nu pe propoze pu ki kapav debaras nuvo databeys biometrik. Ek nu bizin reysi fer li par mwayin demokratik. Nu bizin azir asterla pu ki dan lavenir, okenn guvernman dan 10-15an pa servi sa databeys la pu fer sirveyans. Nu bizin return ver mem kalite kart ID ki finn mete depi 1986, avek, dizon, pli bon kalite plastik. Asterla finn ariv ler pu mobilize. Deza, dimunn pe ezite pu donn Leta tu sa linformasyon la, sirtu lanprint dizital. Dimunn pe ezite mem si zot pa konsyan tu danze ki sa kalite sirveyans la kapav poze. Li nu responsabilite, antan ki lider politik onivo nasyonal ek lokal, pu gid dimunn. 11 Nu bizin inform zot lor danze ki ena, kumsa zot anmezir pran zot prop desizyon. Kuma u det finn realize, preske lamwatye zenn na pa finn al tir nuvo kart ID. Sa montre ki deza finn kumans ena rezistans pasif. An debandad, Guvernman finn bizin sanz so plan. Li finn sanz plan dapre laz. Li finn sanz ler travay. Li finn fer so Sant Konversyon donn dimunn ki pena kart ditu nuvo kart ID, kan anfet so bi ti pu konverti ansyin kart. Savedir se seki finn perdi ansyin kart, uswa seki fek gayn 18an ki pe gayn nuvo kart. Guvernman finn bizin fer tusala an-katastrof pu sov lafas kan dimunn finn kumans fer enn goslo spontane. Kan sa finn arive, Guvernman finn bizin al rant dan enn konbinn ar patrona pu ki li kapav avoy so bann inite mobil lor sayt travay pu fer travayer tir nuvo kart ID kuma kot Princes Tuna ek Thon des Mascareignes. Gran mazorite travayer finn refize. Lerla Guvernman finn bizin kumans fann panfle ar piblik dan Ebene. Lerla biro kart ID finn bizin met letal dan Infotec dan SVICC, Pailles. Aster li finn anons ki li pe fer road shows pu vann so prodwi. Osito ki enn gran lamas dimunn finn kumans opoz nuvo kart biometrik, lezot parti politik finn kumans swiv LALIT, finn kumans dibute kont nuvo kart ID ek so databeys santralize. MSM ek MMM osi byin ki Rama Valayden, zot tu finn pran pozisyon kont. Ena plizyer ka Lakur pu konteste nuvo kart ID. Nu bizin fer atansyon pu na pa fye lor

12 Lakur pu gayn laviktwar, mem si ka Lakur ena fwa ede. Par exanp, ka Pravind Jugnauth finn konfirme piblikman ki lalwa dir ki ansyin kart ID ankor valab ziska mi-septam Sa donn nu letan pu mobilize pu ki go-slo pran lanpler. Viktwar li pu depann lor mobilizasyon politik. Li depann lor ki kantite nu fer Lotorite vinn inpopiler si li persiste avek so nuvo kart ID. Laviktwar li pu vini par politik, pa par ka legal. Si u ti pu kontan gayn enn rankont avek enn-de manb pandan lepok lane pu diskit sa kestyon-la, kontakte nu lor , uswa emel lalitmail@intnet.mu. Antretan, vizit nu websayt. So ladres li ek get dan nu seksyon news pu u res azur avek devlopman dan lalit kont nuvo kart ID. U kapav get klip You Tube LALIT osi: al lor ek tip ID KARD Mauritius. Salitasyon, LALIT INFO INFO Rankont LIterer Pu ena enn rankont literer otur kontribisyon Collection Maurice par Immedia dan literatir Morisyin. Pu pran laparol ladan, ena Vinesh Hookoomsing, Arnaud Carpooran, Nandini Bhautoo, Nuckiren Pyeneeandee, Rama Poonoosamy. Reynion Uver MLF lor Violans Patriarsi Muvman Liberasyon Fam pe fer enn reynion uver dan kad Zurne Internasyonal Fam lor kestyon vyolans kont fam. Li pu Mardi 4 Mars. Pu detay, sonn Rajni Lallah Ti Bato Papye an 46 lang Ledikasyon pu Travayer finn reysi gayn tradiksyon Ti Bato Papye par Alain Fanchon dan 42 langaz. Res 4 langaz, ki pe vini. ASTER DAN MO PEI Aster dan mo pei mo pou vinn enn etranze Nerport kan kotsa zot pou gagn drwa dimann mwa prouve mo res isi Mo kart lidantite inn vinn kouma enn paspor Kot mo marse pou vinn enn biro limigrasion Pou fer prosen pa pou kouma dir travers lafrontier Aster dan mo pei mo pou nepli enn sitwayen Ki mo pou ete? ki mo pou servi? Wi, enn soutwayen, sa sonn pli bien, enn soubaltern ki pou bizin montre so kart kot li ale koumadir mo pe revinn enn kouli Aster dan mo pei mo pou vinn enn alienn Si nerport kot sa zot kapav remet an koz mo prezans Nou pli pir ki dan laparteid kot ena plas rezerve Entier mo pei pou rezerve Aster dan mo pei mo pou vinn enn intri Nou pou koumadir sou lokipasion Tou form lotorite e swa dizan ofisiel gagn drwa reklam mo kart Si mo pena li mo bizin al prezant li kot lotorite diman mwa ale Mo pou vinn kouma enn prizonie libere lor parol Aster dan mo pei mo pou kouma enn kondane Zot pou gard mo dis lamprint ek mo foto biometrik Mo pou vinn enn koupab ki bizin prouv so linosans E pakone ki pou bizin al prouve ankor Aster dan mo pei mo pou enn otaz Enn kit lotorite ki pou kapav kontrol seki pou vote ou pa Ki kapav kone kisana so partizan ou pa E donn pinision pou enn drwa vot sipoze sekre Ki lavenir nou bann zenn ena si nou pou tret zot kouma ban kolonize Par donn zot enn lidantite persona non grata Enn lidantite ki pa enn lidantite me enn servitid Kot zot retourn a zero dan enn pase etoufan san drwa Kot siek konba kinn fer pou simp liberte pou al dan vid Enn kart lidantite ki pou efas zot lidantite TR (Brans PL) 12

13 LET UVER LALIT LOR I.D. KARD A LIDER LOPOZISYON PAUL BERENGER The Honorable Paul Berenger, Leader of the Opposition, The National Assembly, Dear Paul Bérenger, We are writing to you regarding the new Biometric ID Card that is being imposed on the whole adult population of the Republic. We are aware that you have already taken position against this measure that represents a gross infringement of our democratic rights, under legislation that was voted in through devious procedures, while at the same time representing a totally inflated expenditure of public funds. There are now 3 different Constitutional Cases pending at the Supreme Court, but unfortunately an injunction has not been obtained to suspend the issuing of the new cards, and so the taking and stocking of finger prints and biometric photos in a centralised data base continues. It has however been established that everybody has until September 2014 to comply with the new legislation. We have now become aware that the Rs 1.1 billion of public funds that the project represents seems to be being spent in a most opaque fashion: the person in charge of the project receives his pay from the Prime Minister s Office; in the so-called Conversion Centres, there is a mixture of civil servants and private individuals, and the buildings are (at least in some places) rented; the hardware and software elements of the project seem to be provided by an unknown Mauritian company or companies. Altogether the awarding of the project contract to the Singapore Government seems to have been a smoke screen to allow the Rs 1.1 billion to be shared out in a most questionable manner, at local level. In addition, payment is being made on a per card basis, as was established by the Prime Minister s answer to Opposition PQs; this is provoking rather dubious forms of pressure on citizens. Apart from the original petitions, radio programs and press articles to protest against various arbitrary elements of the new Biometric ID Card, there is now a long list of wellknown personalities who have signed a principled stand to express grave concern regarding the new compulsory biometric ID Card system. Village and neighbourhood leaders are being contacted, and a poster and leaflet campaign has been launched. We are writing this letter to you to request that you use your office of Leader of the Opposition to obtain clarification regarding the way public funds have been used, are being spent and will in future be spent, and also as to the eventual private beneficiaries of the project set-up and project maintenance. Perhaps the population should also be made aware again, by all concerned people, that there is no need to rush to apply to convert one s ID Card, especially while there are court cases pending. Yours sincerely, Ram Seegobin, For LALIT, 23 Fevriye,

14 SITYASYON KRIZ ZENERALIZE par Ram Seegobin Sa lartik la baze lor enn diskur dan enn Seminar LALIT Ala-sirfas, tu paret normal dan Moris. Si u ekut diskur ofisyel, kan Premye Minis, lezot Minis, port parol Guvernman koze, zot tu dir, Tu korek! Zot dir, Lekonomi rezilyan, to krwasans OK, kreasyon lanplwa korek, law and order pe mars byin, rezilta lexame bon, nuvo larut ena inpe partu, nuvo ronpwin pe uver, nuvo drin, nuvo loto ofisyel pu Premye Minis, etc. Ansyin Minis Finans Travayis, Rama Sithanen truv lekonomi rezilyan, li osi sirtu depi reform Setadir sirtu depi so reform. Sa mo rezilyan res dan vokabiler Guvernman an-permanans, amizir kriz pe zeneralize. E sa diskur la li permet Premye Minis al aste enn loto ofisyel ki kut pa mwins ki 28 milyon rupi. Kriz zeneralize Pena okenn siyn, pena okenn ti apreansyon isi-laba, o-nivo Guvernman, ki kapav-et nu pe travers enn peryod kriz zeneralize. Me pu lamas dimunn, lavi pe vinn deplizanpli difisil, pri pe ogmante pu lartik debaz, inegalite sosyal pe agrandi e sa buku ekonomist ek akademik pe oblize rekonet sekirite anplwa tuzur byin menase. Anfet ena plis anplwa preker, ena plis travay zis lor dire enn kontra, ena insekirite agrandisan pu tu travayer, depi so pli inb ziska so pli deklarer. Li difisil pu enn dimunn gayn enn anplwa e kone ki li pu reste ladan pu, dizon, 5-an 10-an. Malgre diskur ofisyel, laverite se ki nu pe travers enn kriz zeneralize. Sa kriz la li zeneralize dan lesans ki li o-nivo ekonomik, politik, institisyonel, ek sosyal. Li partu. Sa vedir li enn kriz spesyal. Kan LALIT ti tir sonet alarm akoz enn kriz sistemik nu apel li sa, setadir enn kriz grav ki ti deklanse plis ki 5-an desela presizeman parski nu ti pe predir ki li pu enn kriz spesyal, enn kriz zeneralize, kuma li pe vini zordi. Parfwa, dan lezot ka, nu kapav gayn enn kriz ki res zis onivo lekonomi. Me, seki spesyal ar sa kriz la, sa kriz zordi la, se la, kriz la li onivo ekonomik, dabor, me sa finn fane pu li vinn o-nivo politik, institisyon, e finalman onivo sosyal. Sa li rann peryod la difisil. Sa rann lepok la partikilyerman hard. E li difisil pu tu dimunn. Dimunn mizer sufer plis. Me, kriz la li partu. E li amenn enn dezord agrandisan dan patrona, dan Leta, dan sosyete ordiner. Fas-a sa, Guvernman, kan li pa pe dinay, li pe pratik enn politik ki nu kapav apel crisis management. Sa li inpe stil Navin Ramgoolam! Li rod fason debruye pu manej zis sa enn kriz ki li pe truve la, ubyin, si li pa reysi 14 fer sa, li fer kiksoz ki provok ankor plis kriz sanki li rezud seki pe donn li traka la. Lekonomi Sekter disik pe fer fas enn seri difikilte. E zot bann vre difikilte; zot bann difikilte ki LALIT pe predir depi lontan. Me, enn lot zafer ki etonan, se li pa zis Guvernman ki pretann pena difikilte, me parfwa sindika, li osi. Diskur sindika kote lindistri kann se, Lindistri sikriyer li profitab, li florisan, li pe fer profi buku. Zot osi, zot pe dir sekter la korek. Me, tonaz disik pe kontinye diminye (amezir ti-planter aret plant kann), ek tablisman pe kontiyn detrir so terin agrikol par fer so Integrated Resort Schemes (IRS), so terin golf. Tablisman Bel Om, li, li pe al ziska ras kann, plant gazon, vande. Gazon pli rantab ki kann! Medinn, li, li finn ras buku kann pu fer Morl Cascavelle ek so Biznes Park akote, e sa tablisman la pe osi konstrir enn gran, gran lekol primer prive, espes enn bording skul, lor sime Flic-en- Flak. Tusala pu dir ki tonaz kann ek tonaz disik pe diminye. Plis ena menas ki byento pri disik lor marse mondyal pu degringole (sa de devlopman ki nu dan LALIT pe predir depi lontan). Zis asterla, 2 semenn apre sa Seminar kot mo ti prezant sa papye la pu premye fwa, ki tu dimunn Moris pe kumans pran traka lor la. Lanplwa pe vinn de plizanpli preker ek sezonye dan sekter kann ek disik la. Kote laburer, kote artizan, lindistri sikriyer, sipa kannyer, li anplway selman 4,500 dimunn. Lerla dan lakup tablisman pran travayer zis pu lakup

15 zot pran dimunn ki fini pran zot Voluntary Retirement Scheme (VRS) pu vinn travay lor enn ti pri. Nu finn return lepok avan 1964, kot travay ti sezonye dan kann. Sekter Turism Minis Sik Yuen, li osi, li mintenir tu korek dan sekter turism. Depi Lasinn, li dir, nomb turist inn duble. Me, li enn sif byin byin ba ki finn duble. Me, anfet sa sekter la an gran difikilte parski resesyon dan Lerop pe kontinye: malgre ki nomb turist ase stab, to ranplisaz lotel finn diminye. Sa li parski nomb lotel finn kontinye ogmante dan enn fason debride. Reveni depi turism pe diminye parski sak turist depans mwins isi Moris, ek sistem All inclusive vedir ena mwins larzan ki rant Moris. Sa finn agrave kan lotel pe oblize bes zot pri akoz konpetisyon ant zot. Grup Appavoo so 3 lotel an likidasyon. Zot dwa labank plis ki 3 milyar rupi. Lotel blam kanpman ek apartman, enn kote. Ena anfet par milye sa kalite apartman Flic-en- Flak, Pereber, Granbe, Lagolet, Tamarin, anfet tutotur Moris. Ena rezo ki organize pu lwe apartman ar turist, e lerla zot al manze dan ti restoran. Sa li natirelman tom pli bonmarse ki lotel. E ena apartman ki pa anrezistre. Moris pe perdi terin, konpare ar Maldiv ek Sesel ki zot, malgre resesyon, pe anfet expann. Landetman Landetman li reprezant enn eleman dan kriz aktyel. Dabor, ena buku konpayni andete. Diferan konpayni, sirtu dan sekter lotel, dwa labank plizyer santenn milyar rupi. Zot pran lonn pu ranz IRS, pu mont nuvo lotel, pu renove. E sa, li reprezant enn danze partikilye: Si sekter kumans ralanti, kuma li finn anfet fer, si pa kapav ranburs labank (kuma Appavoo), lerla asontur, labank riske rant an difikilte. E pa zis lotel ki ena sa problem landetman la. Bann menaz osi ena enn nivo landetman ki preske andeor kontrol: sa kree enn insekirite permanan. Sirtu avek bann 0% depo, etc. 70% menaz Moris ena det e li det lor zafer inportan, par exanp, det lor repeyman lakaz, lor elektro-menaze ki permet u al travay, lor mobilet pu al travay, etc. Tu sa konfli ek problem grav konsernan ki nivo to-dintere bizin ete, ki to-desanz bizin ete, ek ki pu fer ar ekse likidite, sa osi poz problem, asontur: ena enn konfli permanan ant Minister Finans Xavier Duval ek Guverner Labank Santral Randeersing Bheenick lor ki stratezi ki pu adopte par rapor a sa bann lekilib la. Sekter Banker Sekter Banker limem pe travers enn peryod instab: kot MCB, frod 800 milyon rupi larzan NPF pankor rezud, par exanp. Dan mem labank ena lanket lapolis ek arestasyon kad ase o-grade lor enn problem kont-konzwin ek leritaz. Li kree enn instabilite kan aret enn ta top kad dan enn labank. Kot labank Bramer finn ena deturnman plis ki 80 milyon rupi. La osi, ena enn ta ograde labank ek ograde lapolis inplike. Sekter Ofshor Mem li pa tro form parti lekonomi Moris, sekter ofshor, li osi, li an problem. Anpasan, telman so repitasyon move, sekter ofshor finn sanz so prop apelasyon: li nepli apel ofshor, li apel global biznes. Sekter ofshor Moris, li pe tini labuzi ruz, atann derulman negosyasyon ant Guvernman Moris ek Guvernman Lend lor nuvo Double Taxation Avoidance Treaty. Lor sa size la, Premye Minis Navin Ramgoolam finn al deklar bay dan Davos. Guvernman Lend pe ena reaksyon byen negatif, pe ranvoy reynion ki ti previ. Kifer ena otan problem? Ant ot, li parski tanzantan, investiser ki sorti Lend-mem, 15 zot fer zot larzan pas partu atraver lemond, lerla aterir Moris, travers ofshor Moris, lerla revinn dan Lend, lerla zot osi, zot kasyet deryer sa Trete existan la, zot pa pey zot tax ki zot ti bizin peye dan Lend. Ena gran lakoler dan Lend kont sa kalite kanay par patron la. Sekter Finansye Sekter Finansye limem, li osi finn travers enn peryod instab kan tu instans regilater dan pei pa finn ase vizilan pu anpes enn seri Ponzi Scheme, ki finn kareman kokin dimunn. Sa bann Ponzi la, zot finn inplik enn som imans, plis ki enn milyar rupi. Sa kree enn sikoz dan pei parski ena par milye dimunn ordiner ki finn lake ladan. Ena ki anfet mener ladan, e ena osi azan ki fer kannvesing. Ena buku polisye ladan, a diferan nivo. Lerla par milye dimunn donn zot larzan, larzan ki zot finn ekonomize, kuma zot lemp-sem, zot bonis, zot al met sa ladan dan lespwar gayn gran gran lintere, me anfet zot perdi tu zot larzan. E telman sa finn al an longer, li finn ariv inplik tro buku dimunn. Sa osi, par limem, li fer enn kriz sosyal. Sekter Linprimri Dan sekter Limprimri enn-de bann pli gro konpayni (kuma MSM) an likidasyon. La Sentinelle finn aste MSM. Sa li ase etonan. Buku konpayni lapres pe deza dwa labank. E linprimri, li inportan parski li enn sekter ki anfet, li anmemtan reflet dinamism ubyin pa, dan lekonomi an antye. Sekter linprimri li kuma enn indikater. Par exanp, MSM pa pe gayn ase travay letiket, anbalaz, tusala, depi lezot firm akoz sa bann firm la an difikilte, zot. Me an zeneral mem bann konpayni dan lapres komersyal pa ditu solid finansyerman. Ena lefe radyo prive, enn kote, ek lefe lagazet elektronik ek sosyel medya, lot kote. Plis ogmantasyon konstan pri papye.

16 Sekter Lenerzi Amezir ki plantasyon kann pe diminye parski buku tablisman pe konverti later agrikol an beton ek vila, ek parski buku ti-planter pe diversifye depi kann, tonaz bagas ki servi pu prodir elektrisite pe diminye, asontur, e laplipar Independent Power Producers (IPP) pe itiliz enn par sarbon inporte agrandisan. Kan nu dir mwins kann, sa otomatikman vedir mwins bagas. Disik li enn-de prodwi depi kann, lot se bagas, lot se melas. Kan bagas diminye, lerla IPP pena ase bagas. Alor sa bann santral termik ki ti pe servi e bagas e sarbon, zot paret pu al rule zis lor sarbon, sann kut la. Dapre plan Guvern-man pu lindistri sikriyer (Multi-Annual Adaptation Strategic Plan) ti sipoze ena 4 gro mulin ki santralize, ki rantab me fode sakenn prodir 100,000 tonn disik pu li rantab. Me, la, sa rekolt la, an-tu inn prodir zis lor rebor. Si li vinn mwins ki 400,000 tonn lerla li nepli pu rantab pu sa 4 la opere. Proze CT Power Pwinto-Kav lor lekel CEB depann, li ankor an sispans, malgre ki lakor fini sinye. Ena tuzur ka lakur. Enn letid ti truve ki pu bizin tro buku masinn ale-vini sarye sarbon, e sa pu blok sirkilasyon sorti Port Louis al Albion. Lerla, CT Power ti sipoze konstrir enn lazete pu bato koste laba mem. Ena osi enn lot laspe ki pe kree konfizyon: li CEB ki sipoze donn sarbon la, alor sanzman dan pri sarbon pu tom lor CEB. Ena Sarako Bambous, proze foto-voltayik frer Minis Seetaram. Me, li enn proze prive, li osi. Enn lot linsyativ koperativ ki bann CARES, ki Rezistans ek Alternativ (RA) ti met dibut. Sa li lor baz koperativ. Me, li pa paret ena buku volonte politik depi Guvernman pu prodir lenerzi lor enn baz vreman renuvlab. Li pe kit linisyativ plito dan lame sekter prive, sipa RA. Ena planter ki pe turn ver plant kann zis pu bagas, plant fatak! Li pli rantab ki kann, li osi! Sekter Komers Sekter komers finn devlop byen rapidman dan dernye 10 an, me li finn enn devlopman absird. Nu finn truv Morl aparet omilye kann parsi, Morl paret omilye kann parla. Tablisman finn ranplas kann, tuzur, par bann proze nonprodiktif, kuma komers. Me, aster pe kumans rant dan difikilte. Ena tro buku komers pu nomb kliyan, pu zot demand. Alor, anmemtan, enn seri magazin pe ferme ek menas pu ferme avek ogmantasyon Trade Licence. Sant Kirpip, Porlwi ek Rozil ranpli ar magazin ferme. E, avek tu sa bann Morl la, sa konpetisyon pu enn ti-nomb kliyan, li pe vinn kree konfli ant komersan ek ti-marsan dan lavil. Tulde pe sufer depi exod kliyan ver bann Morl, ki vann tu depi legim ziska seki labutik ek magazin vande. Me, ti-marsan, ki finn ogmante buku an-nomb akoz somaz, pe mobilize. Nu finn mem truv Vis Premye Minis ek depite Guvernman manifeste a kote marsan anbilan kan zot rant an konfli ek Minisipalite MMM- MSM. Onivo nasyonal, defisit komersyal pe kontinye ogmante, ek byento pu ena presyon lor rezerv deviz. Tusala pu dir ki kriz la pe vinn egi, e li pe zeneralize. Parski bann kolektivite lokal pena ase reveni, akoz kriz, alor ki zot fer? Zot ogmant trade licence. Sa, asontur, li provok fermtir magazin. Demand anfet pe diminye. Ena kriz, plis ena tu sa Morl. Marsan bazar, ti-magazin ek ti-marsan pe lager pu sa ti-demand la, enn tidemand ki pe kontiyn bese. Lerla kan ena ogmantasyon trade licence, sa azut dan kriz. Lerla li vinn kriz politik sann kut la akoz ena Vis Premye Minis ek Reza Issac dan enn manifestasyon illegal! Deviz Fek la, Guvernman ti pe bat lestoma pe dir rezerv deviz inn 16 ogmante depi lane dernyer. Ena enn trisri ladan, selman. Rezerv deviz, li an Dollar, Ero, Liv Sterlin. Me, rezerv deviz li an-find-kont par rapor ek balans komersyal. Me, balans komersyal, li negatif. Seki nu gayne atraver exportasyon, li mwins ki nu servi pu inportasyon. E sa depi lontan. Seki retablir sa sak lane pur lemoman, se reveni depi sekter loterlri, e sirtu investisman ennsel-ku dan IRS ek zafer sanblab, ki peye an deviz. Turis osi, setadir sak individi, li pey an deviz, li osi. Me, kan lotel so reveni kumans diminye, li kree problem pu rezerv deviz. Tu sa proze IRS, kan li al fini, e li bizin arete akoz later li faynayt, lerla ena problem pu rezerv deviz ki finn al depann lor enn depans enn-sel-ku. Alor, balans peyman pu vinn enn problem, ek deviz pu vinn enn problem. Mo finn kumans sa lartik la ar kriz ekonomik pa avek lezot kriz parski sinon nu pa pu konpran kifer ena kriz politik, kifer ena kriz institisyonel, kifer ena kriz onivo sosyal. Lekonomi ena enn imans linfliyans lor tu sa bann lezot laspe sosyete. Par exanp, PMSD, kan li pran kontrol lor sekter Turism, li met so bann azan partu. Ena buku larzan a-gayne ladan. Alor, sirman Parti Travayis finn met lur lor Minis Turism Sik Yuen pu Travayis met enpe so dimunn. Kumsa ki, su presyon Travayis, Minis Sik Yuen balans ograde PMSD, inklir Desvaux. Ala kimanyer kriz kote ekonomik li inpakte lor kriz politik, li anfet furni kriz politik.iz politik Konfli ar PMSD Depi ki MSM finn kit Guvernman, 2 an desela, PMSD finn gayn enn rol ki depas so lafors politik, e depas li de-lwin. PMSD finn kapav gayn enn tel rol demezire la akoz li detenir ekilib. Alor, sa inbalans ant so lafors politik reyel (ki byin restrin) ek so imans rol (kontrol Finans ek Turism, setadir 2 minister kle net) li kree enn konfli grav, byin

17 grav, andan dan Guvernman. PMSD ti pe gayn 1% lintansyon vot. Sa vedir lapor elektoral PMSD li ase minim. E sa lapor la li byin minim dan enn sans kle: parski elektora ki PMSD pretann amene, li pa ase pu Parti Travayis fer fas a MMM dan sirkonskripsyon irbin. MMM gayne 3 0. Me onivo Parlman so 4 zokris, zot ase pu li tenir Premye Minis opuvwar, telman so mazorite finn lamine ar demisyon MSM depi Guvernman, e sa malgre 3 transfiz. PMSD finn servi sa puvwar nimerik dan Parlman kuma santaz. Kumsa li reysi gayn Minis Finans. Premye fwa dan listwar Moris ki PMSD reysi gayn enn Minis Finans. PMSD ti deza gayn Minis Turism, ki dan lepok aktyel li enn gro gro minister. Me, normal, kan PMSD akapar minister pwisan kumsa, li kree problem dan Parti Travayis, ek ant PMSD ek Travayis. Kumsa ki gayn problem otur Minis Sik Yuen. Ziska ler, li pa ditu evidan kifer exakteman Minis Sik Yuen finn met Desvaux deor dan MTPA. Li ti presyon, sirman, depi Parti Travayist. An realite, PMSD inn met so dimunn partu. Li etonan komye puvwar sa Minister Turism inn akimile. Kan ti pas lalwa kont kol lafis anba labutik ek lor kolonn, par exanp, tutswit ti gayn lekip dimunn vinn penn gro lakrwa nwar lor lafis. Sa ti bann lekip taper PMSD. U gayn tu sa nominasyon ek tu sa su-kontra depi Tourism Authority, Beach Authority, e dan Mauritius Tourism Promotion Authority (MTPA). Par exanp, li inkrwayab me vre, Tourism Authority li pran kontrol lor permi pu tu tirestoran, mem si zot dan lavil Quatre Bornes, mem si li anfet abitan Quatre Bornes ki frekant zot. Komers pa pu abitan zordi, komers li pu turis aster. Mem restoran kot zame enn turis inn met lipye, Tourism Authority pran kontrol restoran. Lerla, pu permi pu marsan laplaz, pu permi pu bato, pu permi tu kalite, Beach Authority kontrole. Lontan, tu vilaz peser kuma Mahebourg, kuma Flikanflak, ti ena 3 kalite bato/pirog. Enn amenn turist lapes, li bizin enn laysenns Minister Turism. Li inspekte pu first aid, sipaki. Dusman-dusman lezot pirog ki servi par partikilye, bizin, zot osi, pas par Minister Turism pu gayn laysenns. Mem peser bizin. Minister Turism finn gradyelman vinn proprieter lakot ek laplaz. Setadir, PMSD ti gayn enn minmiz total lor tu laplaz. Buku azan Parti Travayis inn amerde. Zot dir, Zis PMSD pu kontrol sa sekter la? Anfet, Minister Turism, li enn Minister byin inportan dan lekonomi asterla: li kontrol restoran, marsan laplaz, permi pu apartman, pu bato, pu amenn dimunn plonze, pu vizit lil, pu get dofin. Minister Finans, la osi, gayn problem. Ali Mansoor, ki aplik politik World Bank, ki pros ar PMSD kote ideolozik, li ti form parti enn lekip iltra-liberal otur Xavier Duval ek so PMSD, e sa lekip la li rant an-konfli direk avek sertin lide pli Fabian, mwin liberal, reprezante par Kader Sayed Hossen, Nita Deerpalsing, Manou Bheenick dan Labank Santral, setadir enn lel dan Parti Travayist. Alor, enn mwa avan Bidze, Premye Minis tir Ali Mansoor, met li deor. Lerla ranplas li ar Dev Manraj, enn 17 Parti Travayist lagorz, depi dan biro Premye Minis. Sa zis 2 eleman ki montre kimanyer Parti Travayist pe sey repran enpe sa terin ki PMSD ti gayne apre kasir dan Guvernman. Me, enn eleman ladan finn al kree telman move vibrasyon ant Travayis ek PMSD, ki Sik Yuen finalman expilse depi PMSD, me li res Minis. Sa, kote politik, li enn sityasyon intenab. Purtan, PMSD reste dan Guvernman. Purtan, Travayis les li. Lerla gayn konfli ant Minis Travayis (transfiz depi MSM) Martin ek Depite PMSD Perraud. Gayn osi konfli permanan, parfwa surnwa parfwa for-for, ant Minister Finans PMSD Xavier Duval ek Direkter Labank Santral M. Bheenick. Alinteryer PMSD osi finn ena problem: finn ena demisyon Prezidan PMSD Allet depi post chermenn Bord Mauritius Port Authority (MPA) kan li ti inplike dan ka Varma. Alor, la, enn dimunn PMSD dan enn pos nevralzik, Parti Travayist inn reysi gayn so lapo. Asterla, ena lot ka lapolis kont Richard Duval, lor zafer kondire su linflians lalkol. Li ti pu ranplas Sik Yuen Curepipe. Me, asterla, li an-tray su 3 sarz. Kan li ti fer enn aksidan li ti bat ar born li

18 finn refiz fer alko-tes. Li finn dir li pa kapav akoz li nn bwar posyon tuse. Me, li pe riske prizon asterla. Li ti kapav enn ka lapolis ordiner, e si pa ti ena problem ant PT ek PMSD, sa ka la ti pu kapav al tom dan enn fant dan liniver. [Le 18 Fevriye, Richard Duval pa ti prezan pu ka kont li. Alor finn ena ranvwa.] An zeneral, ena kriz dan Guvernman. Dan Guvernman ena plis ki 8 Minis ki finn inplike dan tu kalite problem ek kontestasyon: Premye Minis Lor kestyon Kart ID biometrik, Premye Minis byin anserkle. Kan Navin Ramgoolam ti fer lansman sistem kart ek so databeys Ebenn, li finn dir kimanyer kart la modern. Lerla, li finn kareman disparet net. Li zame uver so labus pu koz kart ID. Mem lafin lane, mem kan li koz lor so modernite dan so diskur ala-nasyon, li pa sufle enn mo lor ID kard. Apre premye kontestasyon depi nu dan LALIT, Ramgoolam ti dir, Mo konpran bann rezerv ki dimunn ena, lerla li pa dir naryen. Sa li sirman akoz, antan ki enn fran mason, antan ki enn dimunn ki so referans Langleter, setadir ki li onivo so rezo sosyal, ena enn rezistans total kont sa kalite kart la. Li pa zis LALIT ki kont. Ena buku dimunn depi diferan but dan spektrum politik ki kont sa kalite interferans maladif depi Leta. Buntipillay, Advayzer lor rod sefti dan biro Premye Minis, li ti al anonse ki pu ena lalwa pu anpes pyeton servi portab. Lerla kan tu dimunn riye, sa lalwa la disparet. Zile, enn bon linisyativ, akoz li reflet lalimyer aswar, me lapolis pa vinn dir avan lalwa la vinn an operasyon kimanyer li bizin ete. Kuma lalwa vinn anviger, tu dimunn aste nerport ki zar zile. Lerla lamwatye pa konform. Me, li kree enn gran kontestasyon. E, kan ena manifestasyon, Guvernman rekile, li dir lazurne pa bizin port zile, zis aswar. Sa vedir, li enn Guvernman ki pe azir avan li reflesi. Li ti parey pu plak pu nimero. Personn pa ti tro kone ki plak bizin ena pu li konform. Lerla, lamwatye pa konform. E dayer, li ti ase itil ki depi lwin nerport ki sitwayin ti kapav idantifye enn taxi, enn loto menaz, enn loto konntrak, zis par get kuler so plak nimero. Me, tusala zis balye, san okenn konsansis oprealab. Minis Turism Kote Minister Turism, pena zis ka tir Desvaux dan MTPA ek tir Sik Yuen dan PMSD me, la, ena enn ka Equal Opportunities kont Minis Sik Yuen, limem. Sa li enn ka inportan. Lane dernye, kan li ti pe fer kanpayn pu eleksyon minisipal, li ti aparaman dir, Si u vot Lopozisyon, lerla pa atann ki Guvernman pu donn larzan pu u proze. Abe, dimunn inn al met konplint kot Equal Opportunities Commission. Evidaman, Guvernman napa gayn drwa fer diskriminasyon ant dimunn ki vot Parti Travayist/PMSD ek bann ki vot lezot parti. Pa gayn drwa fer diskriminasyon lor baz kuler politik. 18 Minis Ledikasyon Kote problem grav dan MITD konsernan enn anseynan, Minis Bunwaree limem al inplike; sa anseynan la li enn azan Parti Travayis. Sa, li enn problem ki pankor rezud. Okontrer, kan pe met lord, sa finn al met lezot sikolog ek profeser MITD dan enn pozisyon byin difisil. Lerla kan Guvernman anons 9- yer-skuling, li Minis Bunwaree ki anons li? Non! 9-yer-skuling li anonse dan diskur Bidze, dernye item, e se Xavier Duval ki fer lanons la. E evidaman pena okenn preparasyon avan sa lanons la. Kan dimunn poz kestyon, abe ki ete sa, sa 9-yerskuling la, Bunwaree bizin anonse ki pu ena enn komite ki pu tir enn papye lor la. Klerman, seki li pe anonse (etan deza ena 11-yerskuling) se lefet ki pu ena 6-an primer plis 3-an, me san lexame CPE, avan fer striyming. Me, ki kote zanfan pu ale pandan sa 3 an la? Asterla, dimunn pe realize dusman-dusman, seki Xavier inn anonse, ek Bunwaree pe koze, li parey kuma Kadress Pillay ek Obeegadoo ti pe propoze e sey inplemante depi lontan setadir seki Guvernman PT ek so ansyin Minis Gokhool ti nn ranverse an Zot pe fer krwar ki zot pe amenn enn gran progre, me li telman mal-organize, ki zot pu sirman pey enn pri politik byin ot. Lerla, gete ki pe arive kote politik langaz. Ena tut-enn senaryo, kot Bunwaree pas pu byin progresis kan li introdir Kreol ek Bhojpuri kuma size, 3 an desela. Asterla ki nu pe truve ki sa ti form parti enn senaryo deza mazine, kot Minis pe vinn propoze ki lexame CPE ek liv primer (tex-buk), zot pu an Angle ek osi an Franse pu plizir size (size konteni). Setadir, pa zis enn langaz etranze kuma medyom pu anseyn syans ek matematik setadir Angle, me 2 langaz etranze, Angle Franse. Ondire profeser pu explike ki seki zanfan deza kone kuma get dan enn lup, li mem zafer ki look through a lens, ki mem zafer ki examinez le à la loupe. Alor, pe fer zanfan konsantre lor langaz anplas fer li konsantre lor seki lup pe fer anterm syantifik. Dezyeman, kan Minis Bunwaree dir li sipoze pe eliminn lexame CPE dan 9-yer-skuling, abe, ki sa lexame ki pu dan 2 langaz etranze la? Swa li enn plan Machiavellic, swa ena enn mank refleksyon byin trakasan. Minis Administrasyon Rezyonal Minis Ladministrasyon Rezyonal, li ena problem marsan anbilan ek problem Trade Licence lor so lame. Sityasyon pe anpire akoz demand pe diminye, e pu kontiyn diminye, pu lartik. Apar lefet ki li, antan ki individi, ti ena enn problem otur enn lisyin ek enn vwazin/fami. Li finn osi provok

19 buku dispit dan Parti Travayis avek so lalwa pu ladministrasyon rezyonal. Minis Lazistis La, ti kareman ena demisyon Minis Lazistis, Yatin Varma. Sa ka Varma/Jeannot finn fer e pe fer buku ditor guvernman PT ek PMSD. Ziska zordi pena enn nominasyon pu ranplas Minis. Sa osi, li enn siyn, kriz. Minis Faugoo, Minis Lagrikiltir, enn minister byin exzizan, li pe tuzur ranplase. E sa li dan enn lepok kot institisyon Zidisyer pe travers problem telman grav. Mazinn u, pena mem enn Minis Lazistis a-plintan. Minis Lenerzi Minis Lenerzi pe asiz lor 2 kriz an permanans: CT Power ek Sarako. Dabor, enn ta zafer pa kler dan kimanyer Vikram Seetaram, frer Minis Transfiz, Jim Seetaram, inn gayn 80 arpan Kowlenn. Dezyem, finn ena linondasyon ki paret direkteman liye avek sa proze ki finn zis instale lor montayn Bambous, san fer provizyon pu dilo linondasyon traverse. Asterla, tablisman pe al ver prodir lenerzi zis avek sarbon. Sa vedir sa proze MID, li pa ditu infliyans prodiksyon lenerzi. Minis Zenes ek Spor Ena problem re-introdiksyon futborl kominal. Guvernman dir ena mank lintere dan futborl, ena mank spektater. Kan zot al reflesi, ki zot truve? Ala zot manyer gete: Zot dir lontan ti ena buku dimunn ti vinn get futborl, alor, bizin refer kuma lontan. Zot dir lontan ti ena ansyin lekip kominal. Sa mem ki zot truve. Alor, zot dir bizin reena Kadets, Scouts, Fire Brigade, Sunrise, Dodo, Faucon. Abe, li enn rezonnman konpletman bankal. Pa sa, rezon kifer ena mwins dimunn dan Stad zordi-zur. Ena enn ta rezon: pena lekip futborl dan lekol, ni primer ni segonder, pu kumanse, e sa fer nivo byin ba. Me, seki zot pe fer, li vinn kree enn lot problem otur federasyon sportif. Guvernman realize ki, si li pran sa sime la, pu re-introdir lekip kominal tradisyonel, bizin ena enn kontrol Guvernman pu asire ki lekip tradisyonel pa vinn lekip kominal. Sa, a son tur, pu fer problem otur Moris dan futborl internasyonal. Su nuvo lalwa, Minister pu gayn minmiz pa zis lor federasyon, me lor lekip zot mem, pu anpes zot tro kominal, sann kut la. Sa pu fer gayn problem onivo FIFA, par exanp. Desin par peser kur lir-ekrir LPT Minis Lasante Minis Lasante pe bizin fer fas enn seri problem otur nuvo lexame pu dokter. Ena enn problem, me e sa li tipik sa lepok kriz zeneralize la amezir ki Minis sey rezud problem, li al reysi introdir lezot problem pli grav. Ena dimunn al etidye partu partu, Lend, Larisi, Lostrali, Lasinn, e nivo akademik li diferan par exanp, dan sertin pei, ledikasyon tersyer inn vinn enn komers, enn biznes liniversite alor, ena problem. Alor Guvernman dir, kan etidyan ki fini pas lexame deor return Moris, zot pu bizin fer 2- an interna. Sa vedir pandan 2 an bizin travay su sipervisyon, e selman apre sa 2-an la ki zot pu gayn zot anrezis-treman pu travay kuma dokter. Me, lerla kan Guvernman azut sa nuvo lexame, li dir sa bann dokter ki pe al terminn zot 2-an, ki zot osi zot pu 19 ena lexame. Abe, zot pa dakor. Li pa dan zot lakor ar Guvernman kan zot ti kumans zot 2 an interna. Finalman, Guvern-man kile. Li dir sa bann la, bann ki fini kumans zot 2-an, pa bizin pran lexame. Sann kut la, lezot, kan zot pran lexame, lor 13 ki pran exame, 11 finn fel. Eski lexame ki pa bon? Swa kandida mank konesans? Asterla, bizin re-ena lexame. Ankor enn fwa, kan Guvernman sey regle enn pro-blem, li kree omwin 2 nuvo problem, suvan problem ki politik. Anfet kote letid lamedsinn, realite li kriyel. Paran andete pu zot piti al aprann, lerla zot bizin azut fer interna 2-an, lerla repran enn lot lexame. Lerla riske fel. Normal, paran pu ankoler. Me, ankoler ubyin pa, zot bizin ranburs zot lonn. E zot zanfan pa pe gayn drwa travay pu ed zot ranburse. Alor kriz la li agrandisan. Lontan, kan gayn lanrezistreman kuma dokter, samem. An 1971, kan mo ti return Moris, mo ti amenn mo bann sertifika, etc, mo ti anrezistre. Lerla, tule lane, pran enn lamone ar dokter la. Asterla, non. Zot finn anonse ki zot pa pu renuvle lanrezistreman tule lane. Bizin montre ki u finn al prezan dan lekcher ek kur. Me, zot pa dir ki kur. (Enpe kuma pu zile e pu plak nimero). Ena ennde kur ki organize par inportater, setadir par bann vested innterests. Dokter pa ti bizin prezan laba par prinsip. Dokter pa ti oredi al dan enn zafer organize par lindistri farmasetik. Li pa etik. Me, ziska ler, li pa kler si Guvernman pe dir tu dokter bizin al dan sa bann kur strikteman komersyal la, ubyin ki kur bizin swiv. Fek-la, ena enn nuvo skandal pli grav ankor. Enn grup dokter D.Y. Patil Medical College paret finn al instale dan Lopital Nehru Rose-belle, e finn travay sanki zot ena okenn anrezistreman ar Medical Council. Ena trwa Minis akable ladan: Minis Jeetah, ki ti Minis Lasante kan ti siyn Lakor

20 ar sa liniversite la, e aparaman TEC pa rekonet sa liniversite la, e Minis la so fami dan biznes liniversite prive; ena Lormesh Bundhoo, Minis Lasante, ek osi Minis Bapoo akoz so mari ki ansarz brans Moris sa liniversite la, e paret finn ena buku faver ki finn fer sa liniversite la, inklir lwe enn batiman pu Minister Sekirite Sosyal. Kote lasante, ena lezot problem. Kan gayn nuvo lopital Jeetoo, li ti bizin enn gran zafer. Me, la osi nu gayn kriz. Kan ena lapli, batiman la kule. Ubyin, kan pe uver enn lot nuvo Sant Oftalmolozik Suyak, tann dir pena staf. Zot pa finn prevwar staf. Alor, zot finn al pran staf depi Lopital Moka ki li, li deza mank staf. Sa provok kriz agrandisan. Anpasan, mem problem kote Pompye Tamarin. Byin bizin enn istasyon pompye pu sa rezyon la, kot li byin sek, e li byin gran. Li inportan. Alor, Guvernman uver enn. Zoli batiman. Zoli kamyon. Byin ruz. Me, ankor enn fwa, pena dimunn pu travay laba. Zot pa finn prevwar staf. Alor, ki zot fer? Zot al pran ponpye depi partu. Kumsa ki al mank staf partu. Lerla, natirelman gayn premye manifestasyon ponpye dan listwar Moris. Alor, kan Guvernman pe rezud enn problem, li al kree lezot problem. Exakteman parey kuma pu nuvo Sant Oftalmolozik. Minis Infra-striktir piblik Minis Infra-striktir piblik osi an kriz. Ti ena linondasyon mortel Port Louis, e aksidan Sorez. Asterla, Ring Road finn sede dan enn fason spektakiler. Alor, so zoli realizasyon, li provok kriz. Zidisyer dan vortex Deza, kuma nu finn mansyone, pena Minis Lazistis. Alor, Zidisyer pena enn Atorney Jeneral a- plintan. E li ti pu ase etonan si Zidisyer ti reysi evit rant dan kriz zeneralize. Kriz sistemik, li kuma nu ti dir dan nu dernye Seminar, li kuma enn vortex, li ris tu ladan. Mem zidisyer. Ena 2 Sekreter Ziz ki finn arete pu frod ek koripsyon. Zot ti pe fer krwar ki, si u donn sekreter ziz enn lamone, li kapav infliyans zizman. Li enn sityasyon grav kan dimunn kapav mem pretann ki sa vre. Finn ena konfli lor kestyon yerarsi ek nominasyon ziz, osi. Buku dimunn kone Navin Ramgoolam ena enn nay kont Ziz Matadeen. Apre gran lemet 1999, Matadeen ti fer Rapor lor tu bann evennman, e ladan li ti blam Ramgoolam buku. E Ramgoolam li ase rankinye. Lider Lopozisyon ek lapres ti mem krwar li pu blok Matadeen. Ti ena problem lor so asistan osi, setadir Sef Pyuni Judge. Balancy, li osi, buku dimunn ti krwar, pu boykot li. Li pa enn rezimist. E ena tu sa bann ka lor ID Kard pe vini divan zidisyer. Dayer, li ase drol ki linite mobil pu ID Kard fini al zidisyer pu pran lanprint. E zot finn fer sa, kan kestyon la tuzur sub judice. Finn osi ena lezot problem ant lexekitif ek zidisyer. Apre krim dan Lotel Legends kot Michaella Harte ti asasine, apre akitman sa 2 akize la par ziri, Premye Minis truv pu blam sistem ziri. Sa osi, li grav. Sistem zidisyer li baze lor sistem ziri pu ka Lasiz. Li enn panel dimunn ordiner, ki tom enn konklizyon, e sa konklizyon la, li tini. La, enn sef Lexekitif vinn dir u sistem ziri? Sa, pa kapav ena konfyans. Prosenn ka asasina ki vinn divan ziri, si truv kikenn kupab, li kondane pu 35 an, li riske pu al blam ziri, e dir Ramgoolam inn dir ziri pa bon. Alor, Ramgoolam inn al atak fondman zidisyer. Li al pli lwin. Li mem fer sanz lalwa. Kan ziri akit kikenn, asterla DPP kapav fer lapel. Tusala, akoz ena enn problem dan bann lotel turist. Anfet ena buku insidan otur enn rulman vol organize, intern, ki inplik sertin sef lotel e sertin polisye. Se sa ki petet problem, pa sistem ziri. Dayer, sa 2 akize la finn truve non-kupab akoz temwayaz kont 20 zot ti zot prop konfesyon ek piblik Moris inn ariv supsonn metod tortir servi par sertin lekip CID. Se sa ki ti devet sanze, pa sistem ziri. Ena osi kontestasyon kont arbitraz prive par ziz Lakur Siprem. Buku dimunn, avek rezon, pa dakor ki ziz fer arbitraz prive. E lor la, som ki pey sa bann ziz pu sa arbitraz prive la, li enorm. Sa riske fos zot manyer ziz lezot ka. Ena osi enn long lalist avoka ki finn arete su diferan sarz, ek large lor kosyon: Rama Valayden, Ravi Rutnah, Teeluckdharry, P.Jugnauth, Dick Ng, Roshi Badhain, ek lezot. Lapolis Otur sa bann Ponzi Scheme, finn ena buku lapolis ki kannveser. E ena ase buku pe bizin pas divan lakur pu sa. Sa azut ar enn lot problem, ki liye. Ena pa mwins ki 6,000 polisye pe sibir lanket akoz zot vann zafer, fer ti-komers, dan zot ler ek plas travay. Lerla Federasyon Lapolis finn aste later ar Sookun, fer li vinn karpark peyan. Dimunn ale, park, peye. Me, finalman, reveni pa kone kot ale. E dayer li paret pena okenn permi pu oper enn karpark. Tusala azut dan kriz. Bann sef lapolis finn osi inplike dan frod Labank Bramer, enn fason ubyin lot. Alor, zidisyer ek lafors polisyer, ki sipoze bann instans ki regle kriz dan sistem kapitalist, zot mem zot an kriz. Sosyal Se sirtu onivo relasyon sosyal ki sa sityasyon kriz zeneralize pe fer plis dega pu dimunn ordiner: nivo vyolans ki al ziska asasina, vol avek vyolans, kontra pu atak dimunn par vanzans, tu sa la pe ogmante. Li pa zis enn kestyon Lorennorder kuma lopozisyon parlmanter rod fer krwar, li rezilta enn malez sosyal buku pli profon. La, Lallmatie ti kapital di krim avan, zordi paret pe vinn Surinam ki kapital di krim. Li pe vinn enn

21 problem preske exklizivman riral. Dan lezot pei, dan lezot lepok, sa kalite vyolans la li buku dan lavil, dan fobur. Isi, Lallmatie, Surinam, Arzi, Fon di Sak. Tusala, enn siyn enn kriz byin profon. Konklizyon Nu finn sey get sityasyon kriz dan peyi pa kuma enn lalist fe-diver ki paret lor premye paz lagazet, apre disparet pu fer plas pu prosenn zistwar makab. Seki nu pe sey gete zordi, se get li kuma enn tu. Nu pe sey get so rasinn onivo ekonomik, gete kimanyer li al infiltre dan sosyete, so institisyon, so sosyete mem. Tusala, li liye Tu bann eleman sa kriz zeneralize, zot lye direkteman ubyen indirekteman. Solisyon pa truv limem dan ti reform ubyen ti mezir korektiv: nu bizin propoz enn alternativ. Kan enn sistem kapi-talist ek so leta burzwa rant dan kriz osi zeneralize, li lepok pu batir enn chalennj global, li lepok pu met an kestyon lozik sistem la limem. Li pa ditu itil pu ogmant represyon. Sa ena lefe lekontrer. Li pa ditu itil pu sey rasanble tu bann mekontan ek viktim dan enn espes kolektif, kuma serten pe rod fer. Nu bizin viz pu fer klas travayer konpran irzans devlop enn program ki kapav ranplas sa sistem kapitalist ek so leta burzwa. Relasyon sosyal dan nu sosyete bizin sanze. Ena enn purisman grav. Li enn lepok kot ordinerman, si ena ase mobilizasyon, u kapav remet ankestyon sistem la net. Nu onivo LALIT, nu bizin sey konpran kriz la, dan sa loptik la. Pa get li dan fason ki kapav kolmate, ar panadol ek lastoplas. PATRON OBLIZE UVER NEGOSYASYON VIKTWAR PU TRAVAYER LINPRIMRI MSM Anplin warning siklonn klas 3, plis ki enn santenn travayer linprimri MSM finn swazir pu okip lizinn Mauritius Stationery Manufacturers, pu proteste kont zot lisansiman ek montan konpansasyon ki patron pe ofer. Sindika The Newspaper and Printing Industry Employees Association ki afilye ar CTSP finn mobiliz travayer pu sa aksyon sindikal la pu fors patron uver negosyasion ek respekte lakor ki ti deza sinye. Reaz Chuttoo negosyater sindika finn dir Revi LALIT ki lantrepriz MSM egziste depi plis ki 45 an e finn benefisye 150 milyon rupi depi Stimulus Package Sithanen an Anplis ki sa, finn osi enn lot fon 150 milyon rupi depi PROPARCO ki finn investi dan MSM ver lafin Me, larzan finn servi pu donn gro konpansasyon a kategori manejment su plan restriktirasyon, kan lizinn pe deklar fayit. Restriktirasyon ti osi konsern 512 travayer lor enn total 700 ki finn ale lor enn plan VRS pu ¾ mwa par banane servis. Parkont 178 travayer finn swazir pu kontiyn travay, su administrasyon Ernst and Young ki finn nom Michel Chan kuma administrater ziska gayn enn akerer. Lafin Zanvye 2014, Grup La Sentinelle finn montre lintere pu aste lekipman MSM e dapre Reaz Chuttoo avan mem finn finaliz deal, La Sentinelle finn met bouncers pu kontrol lantre lizinn. Pu sa 178 travayer-la, Michel Chan finn dir ki ena zis Rs 8 Milyon pu konpansasyon su program resaykel fee, kot travayer ki pe lisansye pa gayn narnye dan limedya. Administrater Michel Chan pa finn respekte lakor sindikal ki ti finn siyne avan. Kan sa finn arive travayer ansam avek dirizan sindikal Reaz Chuttoo ek Jane Rugoo finn desid pu al delavan avek sa aksyon spontane, savedir al rant dan lizinn BelleVillage e res andan osi lontan ki patron pa uver negosyasyon. Patrona ki reprezante par Group Mon Loisir (GML) ek Ernst and Young finn oblize uver negosyasion ki finn debus lor enn viktwar kot travayer benefisye mem konpansyon ki su VRS avek preavi 3 mwa pu travayer avan 2009 ek 1 mwa pu seki apre Anplis ki sa ena lakor pu re-anbos 120 travayer par Grup La Sentinelle. Reaz Chuttoo finn dir ki dan kumansman negosyasion GML ti pe kumans sit lalwa sipa ki dir, me sindika finn insiste ki bizin get dernye lakor e bizin respekte sa lakor la. Apre enn tigit plis ki 2ertan negosyasion sif ki patrona ti pe propoze finn sorti Rs5 milyon pu vinn Rs19.5 milyon ki vinn azut ar Rs8 milyon rupi administrater Michel Chan. Donk safer Rs27.5 milyon ki Patron finn oblize deburse pu finans konpansasyon lisansiman. Reaz Chuttoo finn denons nuvo tandans pu patrona asterla servi bouncers, kan ena konfli indistriyel. Me dan ka lizinn MSM travayer finn resi konsey bann bouncers, pu zot prop sekirite al mars marse deor! 21 Rada Kistnasamy

22 AN ATANDAN NAVIN RAMGOOLAM LALIT PREZANT SO WAYT PEYPER LOR REFORM ELEKTORAL Premye Minis Ramgoolam finn fer tu dimunn tini labuzi ruz pandan plizir lane. Li dir li pe amenn enn White Paper lor Reform Elektoral, lerla li pa fer li. Li res papye blan. LALIT pe prezant so prop White Paper. L Express ti pibliye gran extre, Vandredi 21 Fevriye. Ala versyon konple. Sistem Elektoral aktyel, e ki Reform Elektoral vedir Reform elektoral konsern amelyor sistem elektoral. Me avan nu sanz kiksoz fode nu kone ki li ete e ki bizin sanze ladan. Anu get ki ete sistem elektoral aktyel e gete ki pa bon dan sistem la. Anu kumans avek enn definisyon: an bref, enn sistem elektoral dan enn pei, li tu prosedir ki swiv pu kontabiliz vot elekter pu ariv form enn Guvernman. Sistem elektoral aktyel dan Moris Pei la divize an 21 sirkonskripsyon. Enn fwa 5 an (swa mwins ki 5 an), tu elekter al vote dan enn parmi sa 21 sirkonskripsyon, pu 3 kandida Moris, 2 Rodrig. Lerla gayn 62 depite Lasanble Nasyonal u parlmanter eli lor baz 3 kandida dan 20 sirkonskripsyon e 2 kandida dan Rodrig ki rekey plis vot first past the post. Se sa ki kontabilize pu determine kisannla pu form Guvernman. Apre eleksyon, Prezidan Repiblik apel enn depite partikilye, ki li zize ena enn mazorite, pu vinn Premye Minis. Sa puvwar Prezidan li enn restan puvwar feodal, kolonyal Larenn ki ti ena avan Repiblik modern. Kimanyer Prezidan Repiblik kone kisannla li pu apele kuma Premye Minis li inpe opak, pu pa dir totalman obskir depi enn pwindevi konstitisyonel. Pu kumanse, Prezidan swazir enn dimunn ki finn resevwar vot bann elekter dan enn sel sirkonskripsyon pu vinn Premye Minis pei, ki ti kapav rezonab si prosesis la net ti demokratik. Me avredir, Prezidan pena okenn fason konstitisyonel pu kone kisannla anfet komann enn mazorite dan Lasanble Nasyonal, ki permet li apel sa depite eli kuma Premye Minis. Pu li ekzers sa puvwar la li bizin depann lor rezilta eleksyon par Parti e li bizin fye lor seki li finn tande dan miting piblik, depi lartik lagazet, depi kuvertir lor radio, ek lafis lor kolonn e bilbord parti politik pandan kanpayn pu kone kisannla sa misye la pu ete. Remarke, li posib ki enn kandida premye ministeryel pa eli dan so sirkonskripsyon me so parti finn gayn eleksyon. Lerla ki Prezidan pu fer? Sa kalite rezilta eleksyon pa selman posib me ti kapav arive an 1987 kan Bérenger antan ki lider pa eli dan so sirkonskripsyon e MMM ti gayn enn gro pursantaz vot, alor ti kapav gayne. Ena enn lot zafer opak ki arive. Apartir enn Sedil ki anexe ar Konstitisyon, Komiser Elektoral apre li pran konesans 62 depite eli, li nom ankor 8 Besluzer lor baz kominote ki definir dan sa mem sedil la ek/ubyen lor baz zot parti e zot kominote, purvi zot nominasyon pa sanz rezilta eleksyon. Suvan Lakur Siprem inplike dan prosesis nominasyon la, telman li enn anex bizar. Ena fwa nom mwins ki 8 akoz ena lezot konplikasyon. Sa vedir ki 22 nonb depite dan Parlman li pa fix. Zordi ena zis 69 depite dan Parlman olye 70. Premye Minis ena puvwar disproporsyone apartir moman li nome. Premye puvwar la se li nom tu so Minis. Li tusel ki deside parey kuma Lerwa u Larenn ti fer lepok avan ki ti ena eleksyon zeneral an Angleter. Sa li pa demokratik. Premye Minis ena puvwar ranplas so Minis kan li ule, disud Parlman kan li ule, alor, efektivman limem ki amenn tu lalwa, ki desid tu politik Guvernman. Sa usi pa demokratik. (Listwar deryer Sistem Besluzer, se avan Lindepandans PMSD ek CAM ti amenn kanpayn anfaver reprezantasyon proporsyonel e ti pe mem propoz lalis elektoral separe pu sak kominote. Me, Parti Travayis so laliyn anfaver first past the post ti gayne. Me, li ti gayne avek 3 konsesyon a reprezantasyon proporsyonel, ki a lepok ti ekivo a reprezantasyon kominal ti bizin proporsyonel : lefet ki ena 3 eli pa enn sel eli par sirkonskripsyon (2 pa 1 pu Rodrig), lefet ki ena sirkonskripsyon diferan grander pu akomod kominote minoriter, ek Bes- Luzer kominal ki finn atase kuma enn apandis ar Konstitisyon. Batay pu proporsyonel finn repran apre Lindepandans, premye par UDM, lerla par MMM. MMM ti pran lalit kont sistem Besluzer kominal e apre ti abandonn li. Apre, se LALIT ki ti repran lalit politik kont Besluzer kominal, tandi ki Rezistans ek Alternativ (RA) so seri chalenj legal pa anfet

23 chalenj sistem Besluzer kominal limem, kan zot afidavit spesifikman niye ki zot pe chalennj Sistem Besluzer kominal. Zot plito konsantre lor drwa pu poz kandida san ki bizin spesifye enn kominote. Alor, zordi kan dimunn koz reform elektoral, zot pe koz sanzman sa sistem eleksyon dan so lansanb, sistem kot vot elekter kontabilize pu gayn enn Guvernman kuma nu finn explike an bref lao. Li enn sistem ki nu finn erite depi Lindepandans avek konsesyon ki reflet balans defors deklas ek politik a sa lepok la. Konfizyon zeneralize lor ki ete sistem elektoral, e lor ki ete reform elektoral Akoz finn ena buku lintere partizan, suvan konzonktirel, sa finn vinn kree buku konfizyon e ankor pe kree konfizyon lor ki ete sistem elektoral e ki ete reform elektoral. Telman konfizyon li zeneralize ki nu finn perdi de-vi ki li tu sinpleman ule dir kimanyer kalkil vot bann elekter ek kimanyer form Guvernman apre enn eleksyon. Preske tu zurnalis, par exanp, pe naz dan sa konfizyon la e sa azut a konfizyon dimunn ordiner. Konfizyon telman zeneralize ki li neseser ki nu fer li byin kler ki reform elektoral ule dir, ki li pa ule dir. Nu pe liste enn seri evennman politik ki finn azute pu anpes nu konpran zis-zis ki reform elektoral ule dir: Kan Berenger ek Jugnauth vinn opuvwar apre eleksyon 2000, zot nom Albie Sachs pu prezid Komisyon pu get reform elektoral, zot atas ar term referans Komisyon lezot eleman divers pu zot lintere partizan. Par exanp, zot azut puvwar Prezidan (pu ki zot kapav aranz zot lalyans pu bann prosenn eleksyon), vot elektronik (personn pa kone kifer parski li pa form parti enn sistem elektoral, li plito kimanyer u anrezistre u vot) e finansman parti politik (li paret zot finn azut sa pu ki zot pena pu konsolid lalwa lor depans elektoral). Alor, dimunn ordiner e mem avoka byin informe ek akademik kumans koze kumadir sa meli-melo bann eleman divers vedir reform elektoral. Navin Ramgoolam al pli lwen ankor an 2010, li pa zis azut lezot eleman irelevennt ar reform elektoral, me li kareman nway size net. Li gonfle sinifikasyon term reform elektoral, fer li vinn kitsoz vast net. Li pa ti pu kapav fer sa si Bizlall ek Subron pa ti prepar terin pu li. Navin Ramgoolam inklir bann gran kestyon tel ki Nuvo Konstitisyon ek 2yem Repiblik dan size reform elektoral. Etan done balans defors aktyel, bann gran sanzman kumsa ena tu sans pran form byin reaksyoner. Bann tel gran sanzman, zot ne e devlope depi enn revolisyon. Pa kapav zis invant zot par volonte. Anfet, nu kapav predir ki bann sanzman dan sa lepok ideolozik som, kot ideolozi neo-liberal personifye par Thatcher ek Reagan ankor pe reyne, pu resanble sanzman ki Employment Rights Act ek Employment Relations Act finn amene, setadir sanzman ki reflet enn klima plis defavorab ki lepok Industrial Relations Act ek Labour Act zot ti pe ranplase. Anmemtan, RA osi fer lekontrer de gonflaz. Zot donn enn sutyin taktik partizan a sa gonflaz avek 23 Nuvo Konstitisyon ek 2yem Repiblik akoz zot ti dan enn lalyans avek Jack Bizlall so Muvman Premye Me, e an-memtan zot redwir reform elektoral, dan zot propagann politik a tir sistem Besluzer e, dan zot ka legal, a rod drwa pu poz kandida san bizin deklar kominote. Anfet Sistem Besluzer mem si li truv dan enn anex a Konstitisyon, li anmemtan kuma enn poro lor Konstitisyon (andeor Konstitisyon) e kuma enn kanser ki pa afekte zis Konstitisyon me politik dan so antye. Reform Elektoral pa vedir zis tir Sistem Besluzer ubyin permet seki pa ule deklar so kominote poz so kandidatir. Avek letan, Sistem Besluzer finn vinn nek enn but sa lakaz zarenye kominalism institisyonalize, enn parti sa lakaz zarenye nuri par Sistem Besluzer. Kominalism Institisyonel nepli zis Sistem Besluzer, parski zordi-zur ena tu kalite finansman a bann kominote degize kuma sibsid lor relizyon, lor langaz, e lor kiltir. Minister Lar ek Kiltir depans tu so resurs, so letan ek so lenerzi dan kominalism institisyonalize tandi ki vre kiltir, nu lepase (tel ki arshiv nasyonal e lezot arshiv) e nu leprezan (lar kreatif e metye kreatif) pa gayn okenn konsiderasyon. Ek bann Minis koz dan rasanbleman kominal an esanz pu ki kontinye sibsid. Anplis Blok 104 ki finn met dibut par Ashok Subron ek Jack Bizlall

24 kree enn lot konfizyon. Dan zot propagann lor radyo ek lagazet, zot dir zot pe viz pu tir Sistem Besluzer. Me kan zot zir afidavit, zot dir su serman ki si zot gayn zot ka, sa pa pu zenn Sistem Besluzer. Zot dir su serman ki Sistem Besluzer pu kapav kontinye fonksyone. Tu seki zot pe reklame, zot dir su serman, se drwa poz kandida pu Eleksyon Zeneral san met kominote. Sa kalite dub langaz fann konfizyon e pa ede pu ki ena enn pli gran seksyon dimunn ki konpran avek presizyon tu eleman enn reform elektoral. Demand restrin Sa demand restrin drwa pu poz kandida san deklar kominote kree enn lot konfizyon: li rod fer krwar ki tu dimunn sanse deza ena drwa vinn depite Lasanble Nasyonal. Sa li pa vre. Dimunn kapav perdi zot syez depite lor baz ki zot pa konn lir ek ekrir. Parey pu dimunn ki pa debruye byin an Angle. Ena larzan kosyon ki enn kandida bizin depoze kan li poz kandida, enn som ki pa paret buku pu enn dimunn ris me reprezant enn ase gro som pu enn travayer avek enn ti lapey. Fonksyoner pena drwa poz kandida, pa mem enn fakter, ni mem enn laburer guvernman. Buku kontra travay pa ilegal mem si kontra la anpes enn anplwaye poz kandida, setadir anpes li zwir so drwa fer politik. Lalis Rapor ki existe ek promet lor Reform Elektoral Rapor Sachs (plis Tandon ek Ahnee) 2002 Rapor Selek Komiti Collendavelloo MMM, plis Rapor Minoriter Leung Shing MSM 2004 Rapor Carcassonne 2011 Propozisyon Sithanen 2012 E zordi nu tuzur pe tini labuzi ruz pu White Paper Ramgoolam. Propozisyon LALIT (1999, 2001, 2010 ki amenn nu a Wayt Peyper LALIT, 2014). Filozofi LALIT deryer propozisyon pu Reform Elektoral Nu bi, dan LALIT, se pu aprofondi demokrasi maximem posib dan sistem aktyel. Lor la, plis demokrasi ranforsi nu pozisyon pu remet an-kestyon sistem la an antye, enn sistem ki dan so form aktyel zame pa pu batir vre demokrasi. Nu bi se pu inklir lamas dimunn dan deba, onivo kartye, sayt travay, lor kimanyer fer sa. Nu pa interese pu promuvwar nu lintere partizan a kur term, ni pu redwir size la a poz kandida ubyen mem zis tir Besluzer. E nu konsyan ki enn sistem elektoral, li enn mwayen. Li pa enn revolisyon. Li pa mem enn finalite. Demokrasi li enn mwayen. Li mwayen pli bon pu asir lavansman nu program politik ki viz pu redistribiye later, asir laliberte, asir liberte depi explwatasyon par lezot imin, asir manze ek lozman pu tu dimunn, asir drwa fam, asir enn sistem legal pli zist, lite pu egalite de klas, setadir enn sosyete san klas. Samem kifer nu ule apronfondi demokrasi. E samem kifer lezot lafors pa ule ranforsi demokrasi, samem zot amenn konfizyon, gonfle, nway e redwir bann isyu. Propozisyon LALIT an grand liyn: Bizin aprofondi demokrasi par tir tu antrav anti-demokratik ki anpes enn grup dimunn, u enn klas dimunn, vinn depite pu reprezant enn sirkonskripsyon dan Lasanble Nasyonal. Setadir bizin tutswit tir blokaz lingwistik ek blokaz kote illiteresi depi Konstitisyon. Bizin usi eliminn interdiksyon ki ena lor fonksyoner ek anplwaye para-etatik pu poz kandida. Konstitisyon bizin rann illegal kontra travay ki anpes enn travayer partisip dan lavi politik pei, inklir drwa pu 24 fonksyoner ek anplwye paraetatik pu poz kandida. Li usi vedir bizin elmininn sa obligasyon pu deklar kominote pu kapav poz kandida. Bizin agrandi Parlman pu ki lezislatir, but plis demokratik Leta e ki inklir tu depite lopozisyon ek bak-benncher, gayn plis pwa vizavi lexekitif (setadir Kabine Minis) anterm nomb. Sa osi enn aprofondisman demokrasi. Dayer, popilasyon Moris inn duble depi Lindepandans, alor ki Parlman inn res parey. Par kont, kapav diminye nonb Minis. Dan nuvo sistem ki LALIT pe propoze, sak elekter vot pu 4 depite par sirkonskripsyon, 3 pu Rodrig ek 1 pu Chagos (inklir Diego Garcia). 4 x 20 sirkonskripsyon, plis 3 Rodrig, plis 1 Chagos, li ariv 84 syez, 20 par proporsyonel = 104. Sa li tuzur mwins ki 140 depite si retablir ratyo depite ek elekter ki ti ena lepok Lindepandans. LALIT met buku lanfaz ki sak depite bizin reprezant elekter enn sirkonskripsyon, parey kuma zordi li fer. Sa permet kontrol demokratik par elekter enn landrwa lor so depite. Nu krwar ki Reprezantasyon Proporsyonel pa bizin diminye rol Sirkonskripsyon ni pa ti bizin permet ena depite san enn Sirkonskripsyon. Plis nu propoz azut 20 depite ki elir par Reprezantasyon Proporsyonel par parti. Kumsa diferan kuran politik ena lavwa dan Parlman. Nu propoze ki tule 20 sorti depi lalist kandida dan sirkonskripsyon. Lidership parti politik dan eleksyon sumet lalis dan enn lord priyorite a Komiser Elektoral avan eleksyon. Alor, sa 20 depite zot osi zot pu tuzur su kontrol demokratik elekter. Osito eli, tu parlmanter (first past the post e Reprezantasyon Proporsyonel) zwenn su prezidans ansyen spiker, tutswit

25 elir enn nuvo spiker. Li evidan ki parti u lalyans ki ena plis depite pu elir Spiker de so swa. Lerla sa nuvo Parlman elir Premye Minis. Setadir Premye Minis so manda sorti depi Parlman, pa depi puvwar restan depi Larenn ki zordi Prezidan Repiblik tuzur pe kontiyn servi. Ala enn lot aprofondisman demokrasi, ala enn lot sanzman baze lor prinsip demokratik. Li pu donn mem rezilta ki nu ena zordi, me prosesis la pu eklere e transparan. Kan Premye Minis fini pret serman kot Prezidan Repiblik, deswit li revinn Parlman, li propoz so kabine antye, ki Parlman elir an-blok ubyin rezete an-blok. Ala enn lot aprofondisman demokrasi. Pa zis Premye Minis ki nom Minis, me Depite ki elir zot. Li pu mem dimunn sirman, me prosesis la pli eklere, pli rasyonel, pli konpran. Prinsip demokratik exzize ki dimunn ki elir kikenn gayn drwa revok li. Li kumsa deza Moris dan lasosyasyon, koperativ, sindika, klib. Kote elektoral, li ule dir drwa pu elekter enn sirkonskripsyon revok so depite atraver enn petisyon electoral. Li ule osi dir ki depite revok Minis individyel, ubyin Kabine Minis, ubyin mem Premye Minis. Sa pu permet ena enn kontrol demokratik lor puvwar Premye Minis. Premye Minis gard drwa pu disud Parlman e deklar eleksyon nerport kan. Sa mintenir puvwar demokratik lepep sirtu dan moman kriz. Sistem Bestluzer kominal li pu nepli ena so rezon det avek 20 syez depi Reprezantasyon Proporsyonel, avek 4 depite par sirkonskripsyon, e avek mintenir prinsip sirkonskripsyon diferan grander pu anpes su-reprezantasyon zeografik-kominal-relizye. Nu propoze pu asir reprezantasyon fam, ena enn system similer a Local Government Act ek par altern jennder dan lalist parti pu Reprezantasyon Proporsyonel. Alor, nu bi se pu aprofondi demokrasi e fer sa aprofondisman vinn santral dan deba lor reform elektoral. Li vo lapenn mansyone, ki manyer ki LALIT finn devlop so propozisyon, sa osi, ti demokratik. Nu finn fer enn seri 6 reynion parti, me nu ti uver zot a manb lezot lorganizasyon pros ek avoka, sak 15-enn Samdi pandan 3 mwa. Nu tu finn travay pu konpran tu detay inportan sa sistem existan, lerla deba lor tu isyu de enn pwenndevi pu aprofondi e ranforsi demokrasi pu ariv avek propozisyon ki al dan sa direksyon. Fevriye 2014 RODRIG DERNYE VWAYAZ MAURITIUS PRIDE Desin David Constantin, Lepor Bato Mauritius Pride ki asir transpor maritim ant Moris ek Rodrig finn fer so dernye vwayaz. Bato la finn ale-vini ant Moris, Rodrig ek lezot lil e pei Losean Indyin, pu dernye 22 zan. Plizir fwa li finn tom anpann, so lakok finn kumans ramas laruy ek so lekipman pe vyeyi. Mauritius Pride ti pe sirtu transport marsandiz ek pasaze ant Moris ek Rodrig, alor so depar pu les enn gran vid. Enn gran vid, sirtu dan moman kot Guvernman pe fer bel-bel lanons pu fer Moris vinn enn leta losean avek 2.3 milyon kilomet kare lamer. Depi 2011 Guvernman finn anons plan pu vann Mauritius Pride ek ranplas li par enn nuvo bato. Sa pa paret finn abuti ziska ler. Se Mauritius Trochetia ki pe asir transpor ant Rodrig ek Moris. Deza dimunn dan Rodrig ti pey enn-de lartik pli ser ki Moris akoz fret bato, e asterla avek enn sel transporter, risk ogmantasyon dan fret li la. Sa ti devet priorite Guvernman Santral ek Guvernman Rezyonal Rodrig pu truv enn sistem transpor maritim modern ase vit pu fer lyin ant Moris ek Rodrig. Enn sistem transpor ki pa opere lor baz komersyal me plito kuma enn servis, parey kuma nu ena servis sistem tranpor intern pu bis kuma CNT. 25

26 KRIZ EKONOMIK MITASYON DAN LEKONOMI KAPITALIST par Rajni Lallah Lekonomi pe vinn santral lor azanda nasyonal depi tu direksyon. Ena gran lager uver ant Guverner Labank Moris Bheenick ek Minis Finans Duval. Ena panik lindistri sikriyer ek guvernman kan zot realize ki dapre letid Komisyon Eropein pe prevwar enn bes pri disik par 43% ziska Ena lakantite det, ki li det piblik ki li det konpayni kapitalis anver labank ki pe ariv som astronomik. Ena osi inkyetid ki Ko-Prezidan Lasanble Konzwin Parlmanter ACP-CEE Patrice Tirolien finn deklare uvertman komkwa sekter servis (enn sekter frazil ek vilnerab) ena tro bel par dan lekonomi (GNP) konpare ar sekter lindistri ek agrikiltir dan Moris. Nepli kapav pretann Asterla guvernman ek burzwazi nepli kapav pretann pena kriz. Gravite kriz ekonomik finn vinn pli vwayan ki zame. Lanpler sa kriz ekono-mik-la pe manifeste dan tu kalite form: enn seri konfli politik andan guvernman,dan sityasyon sosyal amezir lafami nepli pe kapav tini lanpler kriz, ek dan klas kapitalis limem kot ena ansyin sekter ki pe efondre, nuvo sekter ki pankor forme, ek enn seri mitasyon amezir bann gro konpayni pe sanz natir. Sa papye la lor Mitasyon dan Lekonomi dan kad kriz ekonomik ki ti prezante dan enn seminar LALIT lafin Zanvye analiz lyin ant konfli politik ek stratezi ekonomik alinteryer guvernman, burzwazi so stratezi ekonomik kapitalist, ek kimanyer krwasans dan kad lekonomi kapitalist nepli vedir kreasyon anplwa. Guvernman PT-PMSD-Transfiz pe aksepte ki nu anplin kriz ekonomik mondyal. Xavier Duval finn admet sa dan so dernye bidze. Dan so bidze, li finn mem dir ki pei ki sipoze nuvo lekonomi emerzan kuma Lenn, Lasinn, Brezil finn afekte par kriz ekonomik mondyal, ek zot sif krwasans finn bese konsiderableman. Parey bidze Sithanen- Ramgoolam, malgre sityasyon kriz ekonomik, Xavier Duval ek Ramgoolam inkapab propoz enn politik ekonomik ki ena kapasite adres lanpler kriz-la. Kuma Sithanen, Xavier Duval satisfe ar tap so prop ledo: li dir ki lekonomi Moris finn fer prev rezilyans remarkab fas a kriz dan lekonomi mondyal. Dan dernye bidze, li dir: tu sekter pe expann apart konstriksyon. To inflasyon finn bese, li dir. Somaz li zis 8.3%, li dir. Xavier Duval dir li satisfe ki tu indikater ekonomik paret montre ki lekonomi Moris pe tini byin fas a kriz. Purtan li finn bizin reviz so sif krwasans plizyer fwa lane dernyer. Sirman akoz sitan lekonomi Moris rezilyan. Sanse Nuvo sekter Dan so dernye bidze, Xavier Duval ti anons plizyer nuvo pilye lekonomi: otur erport (me pankor fer plan), otur lepor (sa osi pena plan ek mezir), ek otur Lekonomi Losean (sa osi pena plan ziska ler). Remarke ki kan guvernman koz pilye tradisyonel aster, li koz Turism avan, lerla vinn sekter finansye, lerla vinn ICT/BPO, lerla vinn Agro- Indistri (Xavier Duval met lindistri sikriyer ladan). Li met pilye 26 lekonomi dan sa lord linportansla. Sa enn sanzman depi 10 an desela kan lindistri skriyer ti vinn avan. Stratezi get ver Lest ek Lafrik Xavier Duval dan so bidze finn osi re-koz guvernman so Stratezi Lafrik - enn nuvo refrin ki finn marye avek refrin bizin get ver Lest. Sa 2 refrin-la finn osi pran dan sekter prive aster. Stratezi sov-ki-pe pu sey sap sertin bann sekter ki sanse pilye lekonomi li vedir: swa kapitalist dan Moris oryant li ver marse kontinan Lafrik ek Lest (kote Lazi), uswa pu li delokaliz prodiksyon ver Lafrik ek Les, swa pu li travay pu vinn kurwa ekonomik ant Lazi ek Lafrik pu kapitalis internasyonal. Li vo lapenn gete a ki pwin kapitalist dan bann gran sekter lekonomi pe adopte sa Stratezi Lest/Lafrik ek dan ki fason zot pe fer li. 2yem zafer ki mo ti truv interesan pu gete dan sa papyela se lor bann konfli vizib a- linteryer guvernman lor kestyon politik ekonomik. Ek 3yem kestyon, se pu gete dan ki sekter ena plis anplwa pwiske pilye ekonomik manyer kapitalis ek so guvernman get li, nepli ena tandans korbor avek pilye anterm anplwa. Setadir u kapav gayn sekter ki pa anplway buku dimunn, me ki ena stati pilye kantmem. Pwiske boner, nu ti pe analiz sityasyon politik, mo pu kumanse avek konfli vizib dan guvernman lor kestyon politik ekonomik.

27 Finn ena plizyer siyn konfli ant PT ek PMSD, ek osi alinteryer PMSD: Konfli ant Bheenick ek Duval Konfli ant Bheenick ek Xavier Duval pe kontinye lor kestyon to lintere, to desanz ek valer rupi. Sa konfli la suvan reflet konfli de klas a-linteryer klas kapitalist. Par exanp, kapitalist exportater ena plis lintere pu ki valer Rupi ba (pu ki sak Euro uswa Dolar ki li gayne konverti dan pli buku rupi) ek kapitalis inportater (ki li prefer valer Rupi ot pu li pli bomarse pu inporte ek vann so lartik). Semenn dernyer, nu finn gayn plis detay lor ki dernye rawnd konfli ant Bheenick ek Duval atraver let Tengur (enn defanser laliyn Bheenick) pibliye dan dernye Samdi-Plus. Konfli Bheenick-Duval Ena 3 pwin santral ki Tengur koze dan sa konfli la: 1. Avan (dapre Bheenick), guvernman ti pe pran plis kas prete lor marse lokal ek mwins kas prete onivo internasyonal. Aster, guvernman pe pran zis Rs 28 milyar prete lor marse lokal ek pe pran Rs 40 milyar prete lor marse internasyonal kan ena enn ekse likidite kote labank. Se Labank Moris, pu anpes inflasyon, ki pe bizin ramas sa ekse likidite-la par tir bann bonds ek bills. Rezerv Labank Moris pe vinn de-pliz-an-pli ba. 2. Bheenick kritik lefet ki Guvernman pe ankuraz sekter imobilye/fonsye dan enn moman kot sa sekter-la an-kriz. 3. Lot litiz ar Xavier Duval konsern to lintere. Akoz politik Duval se pu gard to lintere ba, bann gro konpayni pe prefer pran kas prete ar labank pu finans zot gro proze ekonomik. Dapre sif Bheenick- Tengur, bann gro konpayni zot det finn sorti Rs35 milyar an 2008 ek finn vinn Rs74.4 milyar an Enn sityasyon ki Bheenick- Tengur pe truv danzere akoz li kapav ris sekter labank dan kriz. Sirtu ki 25% kredi banker finn al dan sekter konstriksyon: enn sekter ki aster an-kriz. Ek anplis, ena gran grup dan turism kuma grup Appavou finn fayit. Poster Shigeo Fuguda, Victory Konfli Ramgoolam ek Duval Rapel ki lepok zis avan Bidze Xavier Duval, Ali Mansoor ti ale ek li ranplase par Dev Manraj ki sorti depi Biro Premye Minis. Anplis, Ramgoolam ti absan dan Parlman kan Xavier Duval pe fer so diskur. Ziska ler, li pa kler si pa sa li reflet bann diferans anterm politik ekonomik ek si wi, ki kalite diferans li reflete. Dan so diskur bidze, rapel osi ki Xavier Duval ti anonse ki sa nuvo pilye ekonomik konsern Lekonomi Losean ki inklir explorasyon petrol ek mineral osi byin ki akwakiltir ek fridemer, Deep Ocean Water Applications, lenerzi renuvlab marinn ek konesans lor losean, se Biro Premye Minis ki pu ansarz. Se Biro Premye Minis ki pu pilot rodmap pu sakenn dan sa diferan kategori la. Savedir Ramgoolam limem ki pu ansarz Lekonomi Losean. Konfli Sik Yuen ek Duval Nu ti osi poz lakestyon dan dernye seminar sipa konfli ant Sik Yuen ek Xavier Duval reflet kit diferans lor oryantasyon kote sekter lotel. Eski Sik Yuen pa plito favoriz stratezi get ver Lest tandi ki klan Duval/Robert Desvaux pli abitye get ver Lerop? Sik Yuen paret byin fyer ki nomb turist depi Lasinn finn 27 ogmante pu lane 2013 ek li pe fini anonse pu Lane Sinwa ki li espere sa nomb la ariv 60,000 lot lane. Seki amenn nu a sa kestyon oryantasyon lekonomi ver Les ek Lafrik. Dan ki mezir eski kapitalis dan Moris pe truv li dan so lintere pu anklans oryantasyon ver Lazi ek Lafrik ek si li dan so lintere, kimanyer li pe fer li? Lindistri Sikriyer Kuma nu ti predir dan LALIT, perspektiv pu disik byin som. Pri disik pe kontiyn bese lor marse mondyal. Li pe telman bese ki Lenn, 2yem pli gro prodikter disik kann dan lemond pe met sibsid lor so prodiksyon disik. Pri disik pli ba lor marse mondyal ki dan Lenn pu lemoman. Ziska 2015, tablisman ena kontra pu furni Sudzucker disik lor enn pri negosye. Me apre sa, marse Lerop pu uver an-gran a prodikter disik dan Lerop kan pu ena abolisyon sa kota ki limit zot prodiksyon disik an Anmemtan, kantite later lor lekel pe plant kann pe retresi: planter pe abandonn later kann, ena pli vomye ras kann ek plant dite akoz zot truv ena plis rant ar sa pu lemoman; ek tablisman anzeneral pe plans de mwins an mwins kann. Sindika Disik Moris pe dir ki fas a sa sityasyon-la, pu bizin zwe kart rezyonal. Setadir servi lakor marse lib ant pei SADC, COMESA ek EAC (Afrik de Lest) pu vann disik ek ogmant prodiksyon disik rafine ek disik spesyal. Savedir zot osi pe dir Bizin get di kote Lafrik. Kote prodiksyon, ena plizyer konpayni disik/kann finn fini instale dan Lafrik: * Omnicane prodwir disik dan Kenya ek li ena proze pu fer elektrisite laba dan enn dezyem tan. Li osi ena proze pu fer lenerzi idro-elektrik dan Rwanda. *Alteo (fizyon ki fek anonse ant Deep River Beau Champs ek FUEL) deza prodwir disik dan Tanzani ek li ena aksyon dan enn konpayni sikriyer dan Mozambik.

28 * Terra (Grup Harel) depi byin lontan prodwir disik dan Kot Divwar. Turism Li vre ki nomb turist finn ogmante konpare avek 2012, me li pa finn ogmante pu ariv previzyon ki guvernman ek sekter prive ti pe fer. Anplis, avek kriz ekonomik mondyal, kantite ki turis depanse finn diminye. Tandans se pu turis pey pu tu seki zot pu aste (all inclusive) depi avan zot arive. 4 gran lotel Grup Apavou finn telman andete ki pe bizin vann zot. Kantite kredi banker ki bann gran grup kapitalis dan sekter lotel finn pran sitan trakas Bheenick, ki Labank Moris finn met regleman pu limit kredi tansyon ena ankor lotel ki fayit. Labank Moris pe dir ki New Mauritius Hotel (ENL), Sun Resort (Alteo), Naiade (Grup Mon Loisir) ek Constance (CIEL) (tu le 4 konpayni liye avek gro konpayni dan lindistri sikriyer) kontrol 40% lindistri turism ek kantite det zot ena pe depas reveni ki zot pe fer. Lotel turist Lane 2013, kapitalis dan sekter lotel (depi so tipti lotel ziska so gran) ti kumans apiye pu ki guvernman aret donn permi nuvo lotel tank ki to lokipasyon lasam pa vinn 75%. Kote pri biye, zot pe osi met presyon lor guvernman pu diminye tax ek intervenir pu ki biye avyon vinn mwin ser. Minis Sik Yuen finn dir dan Parlman ki li pa ditu dan lintansyon guvernman pu aret donn permi pu nuvo lotel akoz politik antreprenarya ek politik demokratizasyon guvernman. Guvernman pe plito ankuraz lotel pu get ver Les. Li finn zis intervenir pu organiz vol direk ant Moris ek Shanghai ek Beijing. Li vre ki an 2013, nomb turist depi Lenn ek Lasinn finn kumans ogmante ariv 8% - me bizin gard an-tet ki 70% turis ankor sorti Lerop ek La Reunion. Alor sif-la ankor byin lwin kantmem komye Minis Sik Yuen zibile. Sekter Finansye Sekter finansye pe pas par enn gro sekus avek dedlok dan negosyasyon DTAA (Double Taxation Avoidance Agreement) ant Lenn ek Moris. Rezon kifer 38% investiser andeor Lenn ti pe tranzit par Ofshor Moris pu aterir Lenn se pu evit pey tax laba. Seki finn plis amerd Leta Lenn se ki buku investiser ki ti pe tranzit par Moris ti kapitalist Indyin ki pe rod evit pey tax dan Lenn. Lakor DTAA ant Moris ek Lenn li dat depi 1982, dan enn lepok kot kapitalis internasyonal pa ti sitan interese pu investi Lenn. Sityasyon finn byin sanze depi lerla, depi ki Lerop ek Lamerik an kriz ekonomik. Li pa etonan ki guvernman Lenn rod met enn stop a sa sityasyon-la. Sirtu dan kontext eleksyon Lok Sabha ki pu ena an Me Antretan, kapitalis internasyonal fini truv enn nuvo sime pu evit pey buku tax par pas par Ofshor Singapur. Ala ki kantite frazil ofshor ete. Sa li enn gran ku pu stratezi ekonomik pu fer Moris vinn enn pon ant Lazi ek Lafrik. Asterla, kapitalis kapitalis dan ofshor ek guvernman pe bizin rabat lor oryantasyon ver Lafrik. Dan bann dernye lane, Leta Morisyin finn siyn lakor DTAA avek 13 leta dan Lafrik, sirtu dan rezyon Sid Lafrik, me osi avek Tinizi ek Senegal. Li pe atann ratifikasyon lakor avek 4 lezot ek pe negosye avek enn lot 7 pei Lafrik. Sekter Ofshor pe ofer kapitalist internasyonal lantre dyutifri dan 28 pei SADC ek COMESA (akoz Moris pei manb), ek lantre dyuti fri pu 7 mil lartik dan US su AGOA. Kote lezot aktivite labank (ki pa ofshor) osi, ena muv ver Lest ek Lafrik. MCB ek SBM pe sey pozisyonn zot: MCB pe rod vinn partner ar labank nasyonal dan plizyer leta Afrikin ek SBM, ki ena 3 brans dan Lenn, finn anonse ki li interese pu expann dan Lafrik osi. Bank One finn forme par enn joint venture ant grup CIEL ek labank I&M baze dan Kenya. Afrasia ti deza etabli dan Lest : so prinsipal aksyoner apre Grup Mon Loisir, li Intrasia, enn konpayni Singapur. (Ena enn 3yem grup investiser Franse osi). BAI, kote lasirans depi byin lontan ti deza instale dan plizyer pei Lafrik. Textil Textil ti parmi bann premye sekter ki tinn degringole avek kriz ekonomik. Sa sekter-la finn telman get ver Lest ek Lafrik ki buku gro lantrepriz kuma CIEL Textiles finn delokaliz enn gro parti so aktivite ek kareman instale dan Lest ek Lafrik. CIEL Textiles ena lizinn dan Madagascar, Lenn ek Bangladesh. CMT (Francois Woo) osi ena lizinn textil dan Madagascar. Re-striktirasyon grup ek konpayni otur lindistri sikriyer Prosesis santralizasyon dan lindistri sikriyer ek kanyer, ek konversyon later agrikol pu fer IRS ankor pe kontinye. Sa finn amenn enn restriktirasyon dan tu bann gran grup organize depi kapital ki finn sorti depi plantasyon kann, prodiksyon disik ek later ki zot posede. Aster ena Omnicane (ansyin Lohnro) dan Lesid, Terra (grup Harel) dan Lenor, Medine dan Lwes, ENL (Grup Espitalier Noel), CIEL (ki fek anonse ki li finn vinn enn konpayni internasyonal), GML (Grup Mon Loisir /FUEL ki aster paret pe vinn Alteo) dan Les.

29 Enn parti bann konpayni dan GML ek CIEL an-prosesis fizyon apre fermtir mulin Deep River. Sa nuvo konpayni-la apel Alteo. Zis kan sa fizyon-la pe fer, CIEL finn apel lapres pu anonse ki so konpayni pe vinn internasyonal. Li finn osi dir ki CIEL ena 22,000 anplwaye ek ki zis 8,000 ladan truv dan Moris. Sa li enn gran sanzman dan natir bann gro konpayni u gro grup ekonomik ki finn expann prinsipalman atraver reveni disik. Siyn konfli Ena buku-buku sanzman dan oryantasyon ek natir sakenn sa bann gro grup-la depi ki santralizasyon finn kumanse. Ek sa ankor pe provok enn seri nuvo problem ek konfli anterm de klas ant burzwazi istorik ek burzwazi deta, ant planter ek izinye, ek osi ant travayer ek konpayni ankre dan lindistri sikriyer/kanyer. Apart konfli ki finn suleve otur Labank Moris kote kredi banker ki bann gro konpayni lotel ki form parti grup otur disik, ena lezot konfli ek negosyasyon otur enn seri pwin so : * Negosyasyon otur etanol pankor fini. Negosyasyon ti pe bite lor ki par planter pu gayne, ki par izinye pu gayne.plizyer konpayni kanyer, inklir Omnicane ki finn pran Alcodis pe atann permi pu demare depi plizyer lane. * IPP furni 60% elektrisite CEB. Konpayni kanyer nepli otan for vizavi CEB aster ki ena nuvo konpayni kuma CT Power ki ena lakor avek CEB prezan dan sa sekter-la. * Fermtir VRAC finn amenn enn nuvo sityasyon dan lepor. Sindika Disik pe bizin re-organiz enn sistem pu export so disik. * Ena fizyon ant sertin konpayni GML ek sertin konpayni CIEL pu form Alteo. Anmemtan CIEL fek fer gran konferans dan Pailles pu anonse ki li, li pe vinn enn konpayni internasyonal. Ki konpayni ki pu res dan CIEL, ki pu fizyone avek Alteo pankor byin kler. Kote GML osi, li pa tro kler ki ekzakteman pu reste, ki pu rant dan Alteo. * Kote Deep River-Beau Champs kot mulin finn fer so dernye rekolt, pu ena nuvo vag blueprint, ek li paret re-negosyasyon lakor ant CEB ek Alteo (fizyon ant Deep River ek FUEL) pe bite. * Proze IRS paret ankor byin lant. Dapre lagazet, ena zis enn 12enn proze IRS finn al delavan. Dan 60enn proze RES, ena zis 19 ladan ki finn konplete. Li paret (dapre lapres) ki bann gro konpayni pe konturn lalwa ek rant dan proze RES plito. * Medine paret pe rant plis dan biznes later/imobilye. 67 travayer ki ti pe travay dan kote diversifikasyon agrikol ek landscaping fek lisansye. Alor li paret ki Medine pe raptis aktivite agrikol. Kote mulin, tablisman pe atann konklizyon lanket Minister Travay fini apre ki enn zenn artizan finn mor dan aksidan travay dan mulin. Mulin ti anpann dernye lakup, alor enn parti kann finn bizin al kraze dan lot mulin. Anplwa Li byin difisil pu konpran nuvo fason kategoriz sekter ki biro Statistik servi. Li finn vinn byin diferan depi fason li ti ete avan. Alor mo finn bizin kalkil sif swivan plito par enn lexersis dediksyon. Apart sekter piblik, bann sekter kot ena gran lantrepriz ki anplway enn gran nomb anplwa dapre statistik 2012 : Sekter lotel ek restoran kot 25,000 dimunn travay. Sekter inportasyon/komers ena 25,500 dimunn travay dan sa sekter-la. Sa byin vizib avek sa seri supermarket, seri mall. Li pa etonan ki kestyon trade fees finn vinn santral dan aktyalite. Nu finn truve osi kimanyer kriz ekonomik pe afekte sa sekter-la: enn trale magazin finn ferme. Sekter ledikasyon kot pre 26,000 dimunn travay. Finn ena 29 gran expansyon dan ledikasyon tersyer prive. Dan sa sekter-la, finn ena enn seri kriz ek konfli ki ankor pe kontinye. Sekter konstriksyon dan lekel ena 15,500 travayer. Li enn sekter ki ankriz pu lemoman. Sekter agrikol dan lekel ena 14,300 travayer. Ladan pre 8,000 dan prodiksyon disik. Sekter informasyon ek kominikasyon 10,000 travayer. Sa inklir ICT/BPO kot ena plis ki 8,000 travayer. Sekter lasante ek social work ( dan lekel sirman ena klinik osi byin ki ONG ki anplway dimunn 15,500 Sekter finansye/lasirans kot 12,000 dimunn travay. Anpasan, dan bann gran lantrepriz, ena osi nuvo sekter kuma Arts, Entertainment and Recreation dan lekel ena buku dimunn travay dan sekter gembling ek beting. Remarke osi ki buku bann gran grup kapitalis kuma CIEL anplway 22,000 dimunn, me zis 8,000 travayer ladan truv dan Moris. Konklizyon Alor, kan get sityasyon dan lekonomi, nu fini truve ki kantite lekonomi Moris pe repoz lor pilye byin frazil. Nu fini truve ki krwasans anterm kapitalis nepli otomatikman vedir anplwa. Nu osi truve ki pe ena enn seri mitasyon dan lekonomi, dan gran konpayni, ek dan bann nuvo lantrepriz. Enn seri mitasyon ki ankor pe derule. Ek kan nu analiz sityasyon ekonomik, nu osi truve kimanyer kanpayn LALIT pu enn politik ekonomik alternativ baze lor agroindistri kot plant manze, transform li, kot devlop lindistri lapes; ki kapav kree par milye anplwa; ki kapav garanti sekirite alimanter ek amenn enn devlopman ekonomik su kontrol demokratik, li bizin res santral lor azanda. Rajni Lallah 30 Zanvye 2014

30 KOMINIKE LALIT ROS MORIS KAPAV AL DIEGO GARCIA ME PREMYE MINIS PA KAPAV ALE Premye Minis Moris pa pe zis fer Moris pas pu bufon me pe, anfet, fer Moris vinn enn konplis dan so prop imilyasyon par bann lokater UK-USA dan seki form parti Repiblik Moris. Aster a nu ena sa sitiasyon absird kot guvernman PT-PMSD pe aksepte ki al livre sipa komye tonn ros Diego Garcia, ki form parti dan Moris, alor ki Premye Minis Navin Ramgoolam limem pa kapav al laba. Ros Moris labyenveni me pa ni bann Morisyen ni Chagosyen- Morisyen. Pa mem Premye Minis. Minis Zafer Etranzer Arvin Boolell finn admet ki se katriyem fwa ki sa kalite kargo ros la finn livre laba, aparaman a bann su-kontrakter militer US. Li enn skandal. Ena de rezon pu met enn stop deswit a sa livrezon ros la (ena lapres finn dir ki nn livre 20,000 tonn, lezot finn spesifye 40,000 tonn), ek mintenir enn anbargo ziska ki return bann lil a Moris ek ki ferm baz militer. - Sa livrezon ros la pe fer alor ki anmemtan pe ena renegosyasyon lakor lor bay ilegal ant voler Diego Garcia, Langleter, ek reseler dibyen kokin, Lamerik. - Guvernman Moris finn trenn Guvernman Britanik divan tribinal UNCLOS (Konvansyon Nasyon Zini lor Drwa de Lamer) e, avek rezon, parski Langleter finn deklar ilegalman enn teritwar Marine Protected Area (enn park marin proteze) alor ki li pa koste ar so prop teritwar. Premye Minis Ramgoolam, de-trwa resaman dan Davos, finn al pli lwin, ankor enn fwa avek rezon, ziska kritik Langleter pu lefet ki zot finn deklar enn Marine Protected Area alor ki ena enn baz poliyan koste ar li. Me alor kuma enn konpayni Morisyen gayn drwa al livre ros pu agrandisman sa baz militer la, ki pu san dut detrir ankor plis lagon Diego Garcia? Bizin rapel ki: a) Langleter finn kokin Diego Garcia, e sa li totalman ilegal. Enn pei kolonizater pa gayn drwa gard enn parti enn pei kan li pe gayn so lindepandans. Chagos zame pa ti vande par SSR kuma ena dimunn kuma Jean- Claude de L Estrac mintenir ridikilman. Larenn ti sef Leta Moris ek sef Leta Langleter an 1965, alor kuma finn kapav ena enn lavant ant enn dimunn ek limem? De-tut-le-fason SSR ti pe zis reprezant enn parti politik kan li ti aksepte sa santaz kolonyal la kan pe fer bann negosyasyon pu Lindepandans, alor ki Maurice Paturau, ki ti dan mem lekip, ti pe reprezant. Sekter prive. Sa pa bann rol ki donn drwa enn kikenn pu vann enn parti enn pei ki finn kolonize par enn puvwar kolonyal! b) Seki ti sipoze met anplas laba ti enn stasyon kominikasyon, pa enn baz militer. E sertennman pa enn baz ki servi pu tortir dimunn ek fer bann anprizonnman ilegal, ni pu bonbard bann pei avek lekel Moris pa an-ger kuma Lirak ek Afganistan, ni pu gard sumarin nikleer, ni repar sa bann sumarin la. Kan Guvernman Moris pe, ankonesans-de-koz, furni ros pu agrandi sa baz ilegal la e kree plis lokazyon pu destriksyon ekolozik, li pe komet enn krim. c) BIOT li ilegal. Seychelles e sa li enn prev finn sinpleman reklame e finn gayn tu sa bann lil pu li ki ti osi form parti dan BIOT. Sa ti fer avek led legal enn morisyen: Rajsoomer Lallah. Asterla li plis lemoman pu Guvernman Moris, tutswit, prepar terin pu formelman sumet enn proze rezolisyon Lasanble Zeneral Nasyon Zini sa lane la, Sa kalite rezolisyon Nasyon Zini la kapav lerla sutenir enn ka pu enn Advisory Opinion, enn Avi Konsiltatif divan ICJ (International Court of Justice, Lakur Internasyonal Lazistis) dan LaHay. Ala seki bizin fer. d) Leta Morisyen bizin vinn pli vizilan pu pa vinn konplis avek lokipasyon militer nu pei, dan okenn ka. Alain Ah-Vee pu LALIT, 27 Zanvye,

31 LAFRANKOFONI: ENN POLITIK INPERYALIS Zis apre ki LALIT ti avoy so let uver lor kestyon langaz ek Lafrankofoni, Minis Franse Lafrankofoni Banguigui ti vinn Moris, ti fer deklarasyon ki donn nu rezon. Lafrankofoni enn politik ekonomik. Depi ki enn Prezidan Socialiste opuvwar dan Lafrans, li enn paradox, me nu finn remark enn politik pli agresif inperyalis Franse, sirtu dan Lafrik. Lepok Mitterand Dan bann lane nu ti truve ki su prezidans Francois Mitterand, enn lot dirizan Parti Socialist, kimanyer Lafrans ti kree enn Minister Lafrankofoni pu propaz itilizasyon Franse dan lemond. An 1986 Mitterand ti prezid premye Some Lafrankofoni dan Versailles ki swadizan rasanble ansam tu pei ki koz Franse e plitar finn mem kree enn zurne pu Lafrankofoni an Mars. Anrealite Lafrankofoni azir kuma enn paravan pu defann lintere burzwazi Franse ek leta Franse. Li enn striktir ki pe permet Lafrans mintenir ek mem etann so linfliyans dan Lafrik ek lezot rezyon lemond. Sa vedir li form parti enn stratezi ekonomik, ek enn stratezi politiko-militer. Zis apre ki li pran so pos kuma Prezidan Lafrans, Francois Hollande donn enn intervyu le 11 Oktob 2012 lor France 24-TV5 Monde-RFI avan Some Kongo kot li explik an-gran-liyn rol langaz Franse ek seki lafrankofoni bizin reprezante. Ala seki li ti deklare, depi enn reportaz an Angle (biltin SAP): The French language is an African language. Today, Africans are those who are more likely to speak French. Dan so deklarasyon Prezidan Hollande delibereman met dekote lefet ki mazorite pei Lafrik, andeor Lafrankofoni e mem zot elit napa koz Franse. Anplis, eski li pa kone ena 2,000 a 3,000 langaz Afrikin ki servi dan Lafrik? Lor la, dan Kongo, pei manb Lafrankofoni avek pli gran nomb abitan, ena selman 10% popilasyon ki dir zot koz Franse ek 30% dir zot koz Franse anparti. Nu kone ki dan Moris dapre sif Resansman ofisyel ena selman 3% dimunn ki deklare zot koz Franse lakaz, me dan zot propagann azan Lafrankofoni kontiyn apel Moris enn pei Frankofonn. Plizir lanbasad finn tom dan sa latrap la e swazir pu avoy reprezantan ki konn koz Franse isi. 31 Riz Lafrans Plitar dan so diskur pu luvertir 14yem Some Frankofoni dan Kinshasa, Kongo, Prezidan Hollande finn kontiyn elabore lor mem size. Li deklare Speaking French also means speaking about human rights, because the rights of man were written in French. Pli lwin li azute The francophone world must stand for democracy, human rights, pluralism, respect for freedom of expression, and the assertion that everyone should be able to choose their leaders. Komanter Hollande lor valer langaz Franse baze lor lide erone ki enn lang sarye avek li sertin tre sikolozik, ubyin valer spesifik ki kapav transmet ar lezot lokiter. Parey li farfeli kwar ki koz Italyin fer u vinn extravagan, koz Alman fer u pli efisyan, ubyin Espanyol fer u pli rilax. Sa, li bann prezize. Si li vre ki enn parmi bann premye dokiman drwa de-lom finn ekrir an Franse sa, li konsern plis listwar Lafrans e nonpa so langaz. Dokiman la ti pu dir mem zafer si li ti ekrir an Zapone ubyin Swahili. Eski kuma Hollande pe rod fer kwar defans demokrasi, drwa imin, pliralite, respe pu liberte dexpresyon ek liberte swazir u prop lider, zot bann prinsip ki Lafrankofoni ankuraze? Okontrer, pa dan samem regrupman Lafrankofoni ki finn akeyir parmi so manb plizir diktater kuma Bongo, Mobutu, e lezot guvernman notwar pu zot vyolasyon drwa imin? Lekonomi ek politik plito Anfet Lafrankofoni ki Prezidan Hollande pe fer eloz li reprezant kiltir politik ek sosyal Lafrans, pa so langaz. Ki valer vremem reini ansam dan Lafrankofoni pei kuma Kanada, Lezip, Kongo ek Kap Verde? Lafrankofoni anrealite enn zuti imperyalis Franse pe servi pu defann lintere ekonomik e politik burzwazi Franse. Enn burzwazi ki zordi pe bizin fer fas konpetisyon feros depi so konkiran kuma Leta Zini, Lasinn, Lend ki pe ogmant zot linfliyans dan Lafrik akoz potansyel anterm resurs matyer premyer ki sa kontinan la reprezante. Langaz zuti pu dominasyon? Dan buku pei manb, politik Lafrankofoni finn e pe kontiyne servi pu mintenir e mem konsolid sipremasi langaz Franse dan bann linstitisyon ofisyel e perpetye leritaz kolonyalism Franse. Dan Moris nu pe truve kimanyer ena muv azan Lafrankofoni pu fer langaz Franse vinn enn dezyem medyom dan lekol akote Angle, odetriman lang maternel ki mazorite zanfan servi. Lafrankofoni enn kado anpwazone. Li azir inpe kuma enn Seval De Troie. Andeor li prezant limem kuma enn muvman pu promuvwar langaz e kiltir Franse, me anfet sa li zis enn paravan pu kasyet veritab vize politik, ekonomik ek militer Lafrans. Zordi li neseser kestyonn veritab bi lafrankofoni. Eski Lafrankofoni pa pe vinn enn seval de trop dan Lafrik? Alain Ah-Vee

32 NUVO POLISI DOMINER 2 LANGAZ ETRANZE KUMA MEDYOM DAN LEKOL Ala kopi enn let uver LALIT avoye a enn milye intelektyel. Nu finn gayn repons sef advayzer Minis Bunwaree. Get so let apre pu nu. Ser Kamarad, Enn-enn fwa dan listwar, dimunn kuma nu ek u ariv realize, enn sel kut, ki kitpar dan laparey deta, ena enn plan byin kalkile pe derule. Se sa ki pe arive zordi. Me selman, pe devwal sa plan la but par but. Kumadir pe montre nu pyes-detase, enn par enn. Pe montre sak pyes detase separeman, pe introdwir li an izolasyon, pe inplemant li but par but. Sanki nu kapav met tu sa bann but-but la ansam, sanki nu gayn konpran lansanb plan la. E sak pyes detase, li paret ena fwa kuma kitsoz inpe bet, ena fwa plito byin intansyone, ena fwa kareman inexplikab. Me, si nu pa fer atansyon, si nu les ale, kan ariv moman kot finalman nu reysi met tusala ansam ase byin pu konpran ki pe arive, kapav li pu tro tar. Kapav-et pyez la deza pre pu deklanse. Kapav-et nu pe zis asize, la, san kone dan ki pyez nu finn rantre. Tusala zis pu dir ki ena enn gran larnak pe prepare zordi. Ale-ale amizir u lir, u pu al truve ki Xavier Duval, Vasant Bunwaree, Dan Callikan, Alain Gordon- Gentil ek Jean-Claude de l Estrac partaz kitsoz an-komin anplis lefet ki zot tu zom Ramgoolam. Anu get wit fe, sakenn su enn tit: Nepli pu ena CPE Minis Finans PMSD Xavier Duval finn anonse ki nepli pu ena lexame CPE. Sa paret byin intansyone. Limem enn bon nuvel, si ena ase bon kolez. Samem ki 9-yer skuling ki li ti promet dan Bidze, vedir. Li pa kapav vedir otresoz; parski si nu konpran li dan so sans literal, li ti pu enn pa an-aryer plito ki enn bon an-avan, li ti pu kareman paseist: deza ena 11-an lekol obligatwar pu tu zanfan, alor li difisil pu zot redwir sa a 9-an. Sel interpretasyon posib se ki nepli pu ena lexame CPE. Amwin ki nu dan Alis-Opei-Mervey. Desin Escher, Seval Medyom dan 2 lang etranzer Detutfason Minis Ledikasyon Vasant Bunwaree ki enn Minis dan sa mem guvernman PT- PMSD-Transfiz finn klerman dir ki pe fez-awt CPE. Savedir CPE lor sime ale. Lerla ep, li vinn anonse ki pu ena pli bon rezilta CPE dan lavenir. Byin bon. Mem si li vedir ki pu ena meyer rezilta CPE dan enn lexame CPE ki nepli pu existe! Li anonse ki rezon kifer rezilta pu meyer se parski li pu introdwir enn dezyem medyom pu lexame tu size CPE: size syans, matematik pu CPE pu fer dan langaz Franse, osi byin ki Angle. Li anons sa san okenn deba demokratik. Minis la byin kone ki medyom vedir: an-finde-kont li vedir langaz ki servi dan lexame ekrit. Li braye fyerman ki lexame an-ekri pu size konteni CPE pu fer an Angle ek Franse. Ondire, u zis pran u 32 swa ki langaz u pu konpoz lexame. Kumadir ki swa mark dantifris dan enn sipermarse. Ala nu gayn enn Minis Ledikasyon ki vinn agrav ditor ki pe deza fer kan finn ek pe kontiyn inpoz enn langaz etranzer kom medyom, par sannkut-la vinn inpoz 2 langaz ki zanfan pa normalman koze lakaz pu fer lexame syans, matematik ek lezot size. Li enn polisi fuka. Selman, seki plis etonan se tuzur lefet ki li pe introdwir langaz Franse kom medyom adisyonel pu enn lexame CPE ki nepli pu existe. Swa nu pe viv dan Alis-opei-Mervey uswa seki pli probab, Minis la ek so bann matlo pe konplot kitsoz. Plito dezyem ki vre. Ena enn gran plan ki pe met an-viger. Xavier Duval fer so but e Minis Bunwaree fer so 2-3 but ladan li osi. Resanasman 2011 Remarke ki sa laparey deta ki pe inpoz sa 2 langaz etranzer-la pa kapav pled innyorans. Li-mem li fek pibliye sif Resansman 2011 ki montre ki plis ki 1 MILYON lor sa 1.2 milyon dimunn ki form popilasyon dir ki zot abitye normalman koz Kreol lakaz. Ek lor la, dan sa 200,000 dimunn ki reste, ena ki dir zot koz Franse lakaz, kan fale pa bliye ki zot pe koz enn espes patwa Franse parski zot fer erer krwar ki sa pu ed zot zanfan dan lekol. Nu osi aprann par resansman ki 2yem pli gran langaz li tuzur res Bojpuri avek 65,000 dimunn ki abitye koz li lakaz, e sa malgre politik Guvernman pu efas li net. Alor, olye Minis Ledikasyon travay ver introdiksyon gradyel langaz maternel kom medyom pu montre syans ek matematik, li pe vinn

33 introdwir ankor enn dezyem langaz ki pa abitye koze lakaz. Li pe introdir ankor enn lot langaz kolonyal kom medyom lanseynman. Sa li vremem seki apel paseism. Zenosid lingwistik Fek-la, Minis Ledikasyon Bunwaree ti lans enn nuvo liv pu premye lane lekol primer apel Timatou and Friends/Timatou et ses amis. Tit-la tuzur devwal anparti seki pe planifye. Aster, zanfan 5-an pu bizin fer fas ankor enn nuvo kondisyon ki inpoze avan ki zot gayn akse a konesans lor zeografi u matematik: zot pu oblize aprann 2 langaz ki pa zot langaz, pa zis enn, ek an-memtan zot bizin aprann lir-ekrir dan sa 2 langaz ki pa pu zot la. Zis lerla ki sistem lekol pu ofer zot konesans. Samem ki apel zenosid lingwistik. Sa term zenosid lingwistik ena 2 sinifikasyon byin presi: Leta azir dan enn fason pu devid enn kominote lingwistik, atraver ranplas langaz kominote lingwistik la par lot langaz ki li, Leta, inpoze. Leta fer sa, par exanp, atraver politik langaz dan lekol uswa dan nuvel televizyon. Dezyeman, zenosid lingwistik vedir ki Leta infliz ditor intelektyel, ditor emosyonel ek ditor kiltirel lor zanfan, e li fer sa atraver refiz servi langaz ki zanfan servi lakaz an-form ekrit ek dan enn fason formel dan lekol, uswa lor nuvel televizyon. Kan get tulede sinifikasyon, fini truve Minis Bunwaree kupab lor tulede fron. Li pa kapav servi lefet ki li finn introdir Kreol ek inpe Bojpuri kuma size pu maske so lofansiv kont langaz maternel antan ki medyom. Program Sankoré Minis Bunwaree finn lans an 2013 enn program Sankoré finanse par Lafrans. Dapre Le Mauricien 26 Zin, 2013, sa program-la inklir 576 prozekter dizital. Ala seki Bunwaree finn dir lor sa proze dan Parlman kan ti pe debat Bidze: Finn inisye enn veritab revolisyon ICT dan sekter Ledikasyon avek zefor Guvernman pu expann prosesis dizitaliz klas lekol ki ti inisye par proze Sankoré avek sutyin Guvernman Franse. Mo byin satisfe kan mo truv ki finn reysi gayn finansman pu gayn ankor plis prozekter ek lap-top an 2014 ki pu permet inplemantasyon konplet proze Sankoré dan tu klas 6yem. Klas 6yem se klas CPE. Lexame CPE, rapel, li osi, li pu an Franse. Konpran la? Inpe plis explikasyon neseser a sa stad-la: sak fwa Parti Sosyalist o-puvwar dan Lafrans, laparey deta permanan an Frans li panike, sezi lokazyon, apiye pu Lafrans vinn plis expansyonist. Su Mitterand, La Francophonie ti vinn enn Minister Guvernman ki bes latet, fonse pu promuvwar langaz Franse andeor Lafrans, sirtu dan Lafrik. Su Mitterand ti ena enn ta tes bom nikleer kot dimunn mizer Tyer-Mond reste. Zordi su Francois Hollande, Lafrans pe fonse, fer inzavyon militer dan plizyer pei Lafrik. Lafrans pe literalman sey re-koloniz Lafrik. E gradyelman, Lafrans pe fer langaz Franse infiltre kot li kapav. Dan sistem ledikasyon Moris, par exanp. Ala ki International Business Times 21 Septam 2010 mete kom tit pu so analiz lor La Francophonie: Lavenir Langaz Franse depann lor Lafrik (The Future of the French Language Depends on Africa). Mem si Sankoré li enn linisyativ Franko-Britanik, se Lafrans ki pe pilot li. Nu kapav atann ki sistem Ssankoré li pu mwayin atraver lekel pu introdir langaz Franse kuma medyom lanseynman ek medyom lexame ki li onivo CPE (dan 6yem) u mem apre 9-yer skuling. Dan sa kontext-la, nu sit seki Dev Virahsawmy ti dir avek otan presizyon dan Le Defi 14 Desam, 2013: Kan Minis introdwir enn 2yem langaz etranzer, li pe amenn lavi zanfan ankor pli dir ek pe amenn fristrasyon. Mo vremem espere 33 ki Premye Minis anpes li al pli lwin ar sa. Kapav kan li pe fer sa, Dr Bunwaree pe rod fer lizye du ar Lafrans pu gayn Lezyon Doner lor ledo zanfan lekol Morisyin... ( En introduisant une deuxième langue étrangère, le ministre rend la vie des enfants plus dure et cause de la frustration. J espère vivement que le Premier ministre l arrête dans cette démarche. Peut-être qu en agissant ainsi, le Dr Bunwaree fait les yeux doux à la France pour mériter la légion d honneur et ce sont les pauvres écoliers mauriciens qui vont en faire les frais ) Anfet li byin sokan komye Morisyin, mem o- grade dan lapolis ek servis sivil aksepte sa kalite meday la depi ex-kolonizater. Li ti devet ilegal, osi byin ki imoral, pu nerport ki sitwayin enn pei diyn aksepte sa kalite meday-la. MBC e Lafrans Kote televizyon, ena buku sanzman. Tu dimunn kone ki Dan Callikan li lebra drwat Ramgoolam kote propagann. Kumadir li Ramgoolam so Goebbels. Tu dimunn osi kone ki Dan Callikan koz ar Morisyin (ase suvan) an Franse uswa dan enn Kreol fransize telman masakre ki li preske enn espes Franse-mem. Li, parey kuma Bunwaree finn fer, finn sey maske seki li pe fer: Li finn met dibut enn Senn Kreol ek enn Bhojpuri Channel, tulede plito folklorik, me ki pa inklir Nuvel formel. Nuvel prinsipal lor TV res biltin an Franse (JT). Callikan pe kontinye travay pros avek Cirtef, Conseil International des Radios - Télévisions d Expression Française. Cirtef so nom-mem devwal enn realite kolonyal: langaz Franse, li sipoze langaz MBC. Tu sa dizitalizasyon MBC finn gide par Cirtef e inplemante avek sutyin Lafrans lor baz bann kondisyon dikte par Lafrans. Mesaz la se: Si u le finansman, promuvwar langaz Franse. Li pa

34 paret deranz zot si pe fer sa lor ledo langaz maternel lepep isi. Azan Lafrankofoni Navin Ramgoolam pa ti kapav fye lor so Minister Kiltir pu ponp Lafrans. Li pa ti pu posib etan done politik milti-kiltirel (kontan, pa kontan) ki sa Minister la ena. Alor su lezid so azan Alain Gordon-Gentil, li finn met dibut enn inite apel Culture et Avenir dan Biro Premye Minis (PMO). Sa inite la organiz enn evennman apel Confluences ki ena grogro bidze ek ki esansyelman dan langaz Franse. Antuka li ti kumsa an Oter Sidafrikin u Indyin ti marzinalize. Evennman santral ti byin Fransize. Luc Ferry, Lilian Thuram, PPDA, Nathacha Appanah, Shenaz Patel, Amal Sewtohul, tu dan langaz Fransemem. Kuma websayt ofisyel MTPA dir: Une trentaine d écrivains et d artistes internationaux ont été invités pour exposer leurs œuvres. Parmi, on retrouve Patrick Poivre d Arvor, ex-presentateur de la chaine Tf1 en France, Lilian Thuram ancien footballeur francais, Jean Marie Cavada, journaliste et aussi Isabelle Gallimard, petite-fille de Gaston Gallimard, co-createur des editions NRF entre autres. Alalila. Sa devwal rol Alain Gordon-Gentil. Li la pu montre ki kiltir li an-franse, li de France. Leres zis bann apandis san valer. Kiltir ek langaz lepep Moris, sa li pena vre linportans pu Dan Callikan. Jean-Claude de L Estrac Lerla ena ka medaye Lezyon Doner Jean-Claude de L Estrac. An 1982, dimunn ti donn li enn nom-gate Jean Claude Riverain de L Estrac, akoz li ti deklar Lafrans pei rivrin dan Losean Indyin pwiske Larenyon so koloni. Sa ti lepok kan li ti Minis responsab pu met Komisyon Losean Indyin dibut. Pli resaman so repitasyon nasyonalist finn sakuye ankor enn kut, kan li finn vinn anonse ki Bolom Ramgoolam ti vann Diego Garcia ar Angle, an-esanz pu enn lamone, e li finn donn Angle resi, tu. Kan anfet sa ti dan lepok kolonyal, alor ti Larenn Langleter ki finn sanse aste e ti Larenn Langleter ki finn sanse vande, tulde. Konklizyon De L Estrac se ki li gaspiyaz reklam Diego Garcia ek Chagos ki su lokipasyon ilegal, parski li fini vande anbon-e-di-form. Ek asterla, kumadir kom rekonpans, li ansarz sa Komisyon Losean Indyin ki limem finn met dibut an Remarke ki kan li ti diriz La Sentinelle, li ti inpoz regleman ki tu dimunn bizin koz Franse partu dan batiman la. Mem dan konversasyon informel, tu. Ala kimanyer li vinn medaye Lezyon Doner. Transform Moris an Departement? Sa travay sey transform Moris ek Rodrig an Departement Franse pe derule depi lontan. Finn tuzur ena enn kuran reaksyoner anfaver swa enn kalite retrosesyon, swa enn lot. Swa an asosyasyon avek UK kuma PMSD Gaetan Duval ti pe rode, uswa pu kareman revinn koloni Franse kuma bann Retrosesyonist ti pe rode dan bann lane Plitar bann co-operants depi Lafrans finn infiltre diferan 34 Minister. Apre sa, finn ena tu kalite konseye depi Lafrans. Lerla Morisyin ki finn etidye Lafrans finn kumans ranplas zot e fer mem kalite travay. Resaman, par exanp, san ki ena okenn deba, finn ena introdiksyon lak denesans bi-leng. Pa langaz maternel ki finn azute a versyon Angle, non. Langaz Franse ki finn azute. Nu ankor tuzur kolonize. E li grav. Olye nu dir nu tri-leng u kadri-leng, nu ankor dir nu bileng kan nu pe dir nu koz Franse ek Angle, par exanp. Ki sa vedir, sa erer la? Li vedir pu nu swa Kreol pa enn langaz ditu (swa Kreol ek Bojpuri tulede pa bann langaz). Bann kreatir ki pena langaz, anzeneral zot mwins ki imin, u tutomwin, zot pa imin. Alor nu fini par truv nu-mem mwins ki imin, u pa tutafe imin. Pu sa rezon la ki nu dir li enn lide kolonyal, enn lespri kolonyal, kan nu dir nu bi-leng, kan nu pe koz Angle-Franse. Li ule dir nu tuzur kolonize. Pa plis, ni mwins. Sa kalite lide la, li enn restan absoliman inakseptab rasism inperyalist. Koze ki dir Zis enn milyon dimunn koz Kreol alor langaz tro tipti pu servi, li enn pretex byin feb, pu maske rasism dan nu asonpsyon. Sa enn milyon dimunn la, li pa sa kantite mwins ki nomb dimunn ki koz langaz maternel Norvezyin, Finlande ubyin Dannwa dan zot pei

35 respektiv. Me lepep Norvez, Finland u Dannwa ti pu truv li inimazinab pu atak zot prop langaz, pu aneantir zot prop limanite, lor baz ki zot enn ti nomb dimunn ki koz zot langaz. Okontrer, mem zot langaz pli tipti anterm nomb dimunn ki servi li, zot servi zot prop langaz ziska nivo liniversite. E seki inportan, se nivo zot metriz lor zot dezyem ek trwazyem lang, li parmi bann pli top dan lemond. Alor zot ti bizin vinn enn model pu nu. Pa Angle ek Franse, nu bann ex-kolonizater ki ena lintere an-konfli ek pu nu. Anpasan, remarke ki ena plis ki 10,000,000 Kreolofonn dan lemond ki koz enn Kreol similer ar Kreol Morisyin. Finn ariv ler pu tu dimunn ki reflesi, fer demand, kuma demand swivan: Introdiksyon langaz maternel kuma medyom dan lekol pu anseyn tu size; anmemtan ki fer lanseynman Angle, Franse ek langaz Oryantal kom dezyem ek trwazyem lang. Savedir servi langaz Kreol kom medyom dan laplipar lekol, me osi Bojpuri dan serten lekol. Kumans sa prosesis gradyel-la tutswit. Met dibut enn Minister Tradiksyon, Interpretasyon ek Piblikasyon dan langaz maternel pu integre lezot kiltir dan langaz Kreol ek Bojpuri ek pu promuvwar lespri syantifik. Fer biltin Nuvel prinsipal lor televizyon vinn an Kreol ek Bojpuri tulezur. Kumans sa prosesis gradyel la tutswit. Fer Kreol ek Bojpuri ek kiltir Morisyin anzeneral vinn santral dan tu planifikasyon ek depans kiltirel. Fer langaz Kreol gayn mem stati ki Angle dan Parlman, ek fer Bojpuri gayn mem stati ki Franse. Nu bizin u kudme. U kapav: Ekrir lartik an Kreol, avoy lagazet. Ekrir lartik lor size langaz maternel (dan nerport ki lang), avoy lagazet. Telefone dan Program Radyo, pu explik bann pwin dan sa let uver la. Met presyon lor depite ek kandida dan prosenn eleksyon zeneral pu pran pozisyon an-faver langaz maternel dan tu domenn. Dir zot u pa pu ekut zot tank zot pa koz Kreol dan Parlman ek dan Guvernman anzeneral. Ekrir dan u prop langaz otan ki posib. Aste ek lir liv, piblikasyon, etc seki an Kreol. Exize ki bann la gard enn stok liv an Kreol dan bibliotek landrwa, ek dan libreri kot u aste liv. Koz Kreol, mem si dimunn koz ar u an Franse u Angle. Si zot persiste, fer zot realiz vyolans ki zot pe infliz lor u. Konklizyon Li enn espes konfreri a-la- Broederbond ki pe organiz sa konplo sekre pu sanz politik langaz par infiltrasyon langaz Franse dan pozisyon puvwar. Broederbond ti enn sosyete sekre ki ti opere avan ek pandan lepok Aparteid dan Sidafrik, e ki ti ena pu bi pu promuvwar langaz Afrikaans ek promuvwar lintere ekonomik elit Afrikaner. Isi Moris, se burzwazi deta ki pe fer sa konplo la amezir li inifye (uswa sey inifye) limem plis avek burzwazi istorik. Sa 2 seksyon burzwazi ti abitye ralye separeman deryer sa 2 langaz kolonyal, Angle ek Franse la, e zot tuzur pe fer li enpe. Li ti enn pwin konfli ase konstan. Asterla bann pro- Franse finn gayn asandans andan dan burzwazi deta. Tennder, kontra, komann ek buking kote turism, biznes ledikasyon tersyer ek ICT, zot tu infliyanse par langaz ek lanseynman langaz enn pei. Sa finn demontre andetay par Profeser Robert Phillipson, examinater extern Liniversite Moris, dan so kritik lor lintere ekonomik ki ena deryer inperyalism langaz Angle. Burzwazi Morisyin aktyelman pe ofer pei-la kuma enn tetde-pon pu lintere biznes inperyalist tu zar pu zot rant dan Lafrik Anglofonn ek Frankofonn. Zot pa truv li grav si li vedir konplote ansekre kont limanite tu dimunn Moris, inklir zot-mem, si li vedir fer li lor ledo nu langaz maternel. Li vedir enn veritab rekolonizasyon par Lafrans, enn veritab retrosesyonis an-aksyon. Anu kal zot lelan. Anu sutenir enn politik langaz modern. Nu bizin dekolonizasyon pa rekolonizasyon. Nu bizin miltilingwism baze lor langaz maternel. Rada Kistnasamy and Lindsey Collen, pu LALIT 35

36 REPLY FROM MINISTER BUNWAREE S ADVISOR DANSINGHANI Dear Mr. Kistnasamy and Ms Collen, I am in receipt of your four-page correspondence that I presume has been sent as well to a number of other persons whom you very kindly refer to as thinking people. Thank you for that. While I have generally made it a habit not to write back in response to similar missives, in this particular case, I deem it important to set the record straight on some educational issues highlighted, especially since, as the former Chief Technical Officer of the Minister of Education and Human Resources and, currently, Adviser on Educational Matters, I was and am fully engaged in both their conceptualisation and implementation. 1. Nine Year Schooling A lot has been said and written so far on the Nine Year Schooling, the most common criticism being its fatuousness at a time when we already have compulsory education for 11 years. This is not a step backwards, a form of passeisme, as you put it. If we get the philosophy of 9 year schooling right, it suggests the acquisition of a range of core competencies for all learners completing basic education. This would ensure the acquisition of basic levels of learning that are the foundation on which we can build future learnability in its various forms. You will agree with me that a common criticism of the current system has been that some of our school children leave primary schooling not fully literate and numerate. As well, the system has been taxed as emphasising academic subjects to the detriment of noncognitive ones like physical education, the arts, and the like. Nine years of basic education is definitely meant to sub-serve the interests of setting the foundation for learning and ensuring the holistic development of our children. Obviously, CPE with its current dual functions of certification and selection for entry into prized secondary schools will then be a thing of the past but it certainly does not mean that pupils will not be assessed at all. An assessment will remain a significant part of the system but it will serve to gauge if children have reached the level of competencies indicated for that age-group. Rest assured that the High Level Committee on the Nine Year Schooling that has been set up under the Chairpersonship of the Ag Senior Chief Executive of this Ministry will soon make public its recommendations that will be the subject of discussions with all stakeholders. 2. The Language Issue (i) Kreol Morisien You certainly know that the introduction of Kreol Morisien (KM) had been the subject of a National Forum held in August Following that, the Akademi Kreol Morisien had successfully led to the launching of: Lortograf Kreol Morisien Gramer Kreol Morisien Diksioner Morisien KM has been introduced as an optional subject in Std 1 in 2012 in primary schools and, since that time 2012, it has been rolled out and is today offered in Std III. To-date, we have 10,651 pupils in Standards I-III studying KM in the entire Republic. KM is also used for facilitation purposes in our schools. Thus, it is important to note that, while KM is not yet officially proclaimed as the medium of instruction, the Ministry has encouraged teachers to rely upon and have recourse to it in both primary and secondary schools as a support language to clarify concepts seen as difficult by learners. (ii) French Language While still on the subject of languages, I think you have got one thing fundamentally wrong. Nowhere has the Minister of Education and HR stated that he is introducing a second medium of instruction for all subjects in the CPE: French medium.!! Let me clarify the situation. During one of the fora held on the review of the CPE, the issue of some children having difficulty of understanding the questions formulated in English language was raised. A proposal was mooted that the questions, if formulated in French, could perhaps increase the level of pupil understanding and therefore lead to the formulation of apt answers and understandably not lead to failure or the branding of a child as a failure. The idea has since then been further discussed and it is still being considered as something that can be trialled out for only two subjects: Mathematics and Science. It is therefore erroneous and misguided to extrapolate therefrom and see this as a conspiracy (a sting, to use your word) to make French language centripetal and centrifugal to the learning process. Nor is it justified or fair to indicate that it is the current education policy to wipe out Bhojpuri! The policy of this Ministry has always been and will remain to make space for all languages and give them all their just deserves 3. The Sankore Project While I note that you have no quarrel with the legitimacy and appropriateness of ICT-mediated learning, you nonetheless use the Sankore Project as an illustration for French expansionism. Let s get this right: it is not the tool but the contents that matter. The e-contents used through the Sankore equipment are both homeconceived, home-grown and spelt out in English language (except for materials to be used for the teaching of French). Its use is also being extended to all Asian Languages and Arabic taught in our schools. Going to the extreme of stating then that the Sankore can be expected to be the means for the introduction of the French language as a medium of instruction and medium of examination, whether at CPE level or after 9-years of schooling is, to my mind, adopting a blinkered view. Friends, You will appreciate that the focus of this letter has been exclusively on those educational matters raised by you. I certainly would not wish to see this as the harbinger of a polemical debate that will go on unendingly. However, should you wish to discuss in person some of the education policies of this Ministry, I would be more than willing to arrange for that. Yours sincerely, H.B. Dansinghani. 36

37 KWIN SYANTIFIK KI ETE ENN SIKLONN? Apre pasaz Siklonn Edilson kumansman Fevriye, nu finn tann buku kritik depi reprezantan patrona ek dan lapres lor swadizan inkapasite servis Meteo pu fer prediksyon siklonn. Zot bann kritik inzistifye, dan lesans ki zot pa baze lor rezonnman siantifik, ni lor danze potansyel sa siklonn la, me plito baze lor so konsekans lor profi patron kan travayer pa travay akoz Warning Klas 3. Kimanyer siklonn forme? Siklonn forme dan peroyd lete kan tanperatir sirfas lamer ase so. Kondisyon pu enn siklonn forme seki tanperatir sirfas lamer bizin otur 27 degre ubyin plis. Dilo lamer evapore, al lao, kondanse pu form bann nyaz. Sa prosesis evaporasyon ek kondansasyon inplik ler so monte pli lao e sa li liber lenerzi. Anmemtan, kan ler so monte presyon atmosferik lor sirfas lamer bese. Se sa ki apel enn zonn bas presyon. Kan presyon ba kumsa, sa atir ek obliz ler depi tu kote vinn konble sa zonn bas presyon la, tut-o-tur so rebor, e sa a-so-tur turne dan form enn vortex, avek rotasyon bul later lor so lax. Se sa ki fer buku divan. Anmemtan, amizir dilo pe evapore e mont an-ler, se sa ki kree lapli toransyel. Siklonn Edilson ki ti pas byin pre ek Mahebourg par exanp ti ena 175mm lapli dan enn ertan, setadir plis ki ti ena dan Flash Flood Porlwi ki ti kut lavi 11 dimunn 30 Mars Erezman lapli otur Edilson ti tom lor lamer. Li interesan, an-pasan, remarke ki dan Lemisfer Sid, vortex la (setadir sistem siklonn la) li turn dan enn direksyon klokwayz, tandi ki dan Lemisfer Nor, li turne anti-klokwayz. Siklonn abitye forme (normalman) dan zonn tropik ase prekot ekwater, e dan Lemisfer Sid, li pran enn trazektwar zeneralman ver Lesid, so traze exak depandan lor enn ta fakter. Kan nu koz siklonn, li kapav swa enn depresyon, enn depresyon for u feb, ubyin li kapav enn siklonn, enn siklonn intans ubyin modere, depandan lor vites rafal ki ena a linteryer sistem la. Amezir ki sistem la buze, li kapav swa vinn pli for ubyin afebli. Sa but omilye, kot presyon byin ba, mem si ena divan byin for dan so rebor, omilye li kalm. Apel sa zonn kalm o-milye la, lizye siklonn. E, kuma dimunn kone, kan lizye travers lao, ena enn akalmi, parfwa mem bo-tan, san mem lapli. Me, zis otur lizye kumans gayn bann rafal pli pwisan ek ki diminye an intansite amezir li vinn dan rebor extern sistem la. Kan siklonn pe deplase, kit sirfas lamer pe al lor later, prosesis evaporasyon diminye akoz li nepli lor sirfas dilo. Sa par limem kapav afebli siklonn la, akoz enn mayon dan so prosesis devlopman nepli la, setadir dilo. E amizir li al ver lesid kot li pli fre, enn lot mayon nepli la, setadir tanperatir elve lor sirfas lamer. Kan mazinn enn siklonn, li vo lapenn pans li dan 2 dimansyon: li enn sistem vertikal, setadir, ler ek nyaz pe mont byin byin ot dan latmosfer. Nyaz dan sistem Siklonn Edilson ti mont 15 kilomet dan ler. Siklonn, li anmemtan enn sistem orizontal, divan ek nyaz pe sorti enn sertin distans anterm lateral, pe rant dan rebor lizye siklonn. Prediksyon, konsta ek Sistem Warning Zordi our tu kalite laparey, plis enn data-beys imans, permet syantis predir avek ase presizyon direksyon enn siklonn pu pran e si li pu intansifye ubyin non. So vites deplase, e kan li desid pu res 37 anplas, syantis predir avek mwins presizyon. Me, dan tu ka, li selman enn prediksyon, setadir ena enn marz erer normal. Donk kan enn siklonn pe apros Moris ena diferan Warning, diferan klas warning, ki stasyon meteo emet. Klas 1, 2, ek 3 se bann prediksyon. Par kont Klas 4, li konsta enn fe. Warning Klas 1: Prediksyon ki dan prosenn ertan pu ena risk rafal 120 Km/ hr ubyin plis. Warning Klas 2: Prediksyon ki dan prosenn 12 ertan (me Meteo kont li enn 12-ertan kot li lizur, pu ki dimunn pran prekosyon konvenableman) pu ena risk rafal 120Km/hr ubyin plis. Warning Klas 3: Prediksyon ki dan prosenn 6 ertan (me, Meteo kont li enn 6-ertan kot li lizur), pu ena risk rafal 120Km/hr ubyin plis. Warning Klas 4: Sa warning la, li enn konsta. Li emet kan deza finn anrezistre rafal 120 km/hr ek ki ena posibilite kontinye apre. Li ule dir ena kondisyon siklonik deza. Alor klas 4 diferan depi lezot klas akoz isi li baze lor konsta enn fe, savedir kuma gayn rafal 120 Km/hr dan detrwa plas, otomatikman pas lor klas 4. Byin suvan nu tann kestyon zurnalis ki dimann ofisye meteo, Abe, kan u pe met klas 4? Me, anfet klas 4 mete zis kan ena sa konsta la. Li pa enn prediksyon, kuma sa lot 3 Klas la. Kan ofisye meteo gayn sa kestyon la, asak fwa natirelman, zot agase. Me, zot pran zot pasyans, zot repet repons ki zot finn done plizyer santenn fwa, kumkwa Klas 4 mete kan deza pe kumans resanti rafal 120Km/hr. Tir Warning: Kan finn asire ki nepli ena risk gayn rafal 120 Km/ hr, lerla tu warning tire. Rada Kistnasamy

38 SIKLONN EDILSON: LINNYORANS ZURNALIS, PREZIZE KONT STASYON METEO MORIS Suvan tu zurnalist ek quasi-totalite inntelijenntsia swiv deryer laliyn patron, kuma bann ti tutu. Sa konportman la, li rar expoze krikri divan piblik. Me, sa semenn la patron finn fane dan enn fason absoliman grotesk, e lor enn size syantifik, setadir siklonn Edilson, e par azar NASA finn vinn expoz linnyorans ek prezize patrona. Mem si nu kapav konpran kan port-parol kapitalist fer tu kalite erer. Zot ena zot profi pu okipe, zot, e sa lokipasyon la li ena tandans tuzur pu falsifye zot vizyon. Zot lintere fer zot aveg. Sa nu konpran. Me, kifer otan zurnalist ek kifer otan intelektyel swiv avegleman deryer lide patron kumsa? Sa, li grav. Dernye lexanp, se kan zot tu kumans enn sas-o-sorsye kont Meteo. Meteo finn sanse fane pandan Edilson. Bann sef MEF dir bizin revwar sistem warning net pu anpes sa kalite fane dan lavenir. Get komye lapert nu finn fer! zot dir, e Eski pa bizin siprim enn Konze Piblik? E lapres ek radyo kumans pran sa fos analiz kuma lamone-kontan. Zot kumans asyum ki Meteo Moris inn anfet fer erer kan li finn truv Edilson enn menas grav pu Moris. Purtan, Meteo Moris finn explike byin, fakts a-lapwi. Apar Henri Mareemootoo, preske tu zurnalist, mem kartunist ki abitye relativman pli fite ki zurnalist, finn swiv patrona dan so erer, enn erer ki done syantifik pu vinn expoze. Ena enn tipti lartik dan L Express Dimanche, enn tipti lartik kasyet paz 7 lor enn fon gri avek enn tipti tit lao. Ladan L Express vinn devwal laverite. Ladan ena prev ki patron Moris ena tor. Ladan, li expoze ki preske tu zurnalis ek gran-koko ki finn fer peroke patron, zot osi ena tor. Lartik L Express dir leswivan: [Tit] Edilson mm de pluie en une heure selon la NASA Desin Lari Rempart (P.Louis), apre siklonn mm de pluie sont tombés travayer pa sorti lakaz, al travay en une heure lors du passage partu-partu kan Edilson ti pe pase d Edilson. C est ce que révèle le osi pre. Enn tipti inflesisman dan site Phys.org Soit un peu plus que so trazektwar e nu ti pu gayn lapli lors de inondations de mars 2013, plis ki ti gayne 30 Mars, 2013 Port ou il avait plus 170 mm d eau à Louis, kan 11 dimunn finn mor. Port Louis. Mais heureusement, (U pu remarke nu pa pe rant dan cette fois-ci, tout cela s est passé teknikalite diferan Klas warning dans l océan.... La tempète Edilson est passée a son point le plus desizyon Meteo finn ena lor siklonn, me nu pe get lefe exak ki proche de Maurice jeudi aprèsmidi soit a 70 km de Blue-Bay. asyon lor danze posib depi enn sosyete, setadir li finn averti popil- Lartik L Express mem azute, pu move-tan, kuma li sipoze fer.) explik kimanyer Moris inn Lapres ek inntelijenntsia Moris eparyne, La masse nuageuse li kontan truv Meteo Franse dan active se trouvait a l est de la so koloni Lareynion pli bon ki tempète. Meteo Moris. Sa, li enn ti vye Sa vedir Meteo Moris ti ena pastan nu elit, enn elit ki parfwa tutafe rezon pu truv Edilson kuma kontan sweyn so linnyorans. enn menas grav pu Moris. Li ti Ondire li enn pastan ki finn reste anfet enn menas mortel. Pli pir ki depi 1968, kan laplipar lapres ek 30 Mars L Express finalman dir un satellite, géré par la pli bon ki lindepandans. Zot pa inntelijenntsia ti truv kolonizasyon National Aeronautics & Space ekut syans ki Meteo Moris Administration (NASA) et une explike, zot zis ule kone Ki klas agence japonaise, ki finn servi u pu mete granmatin? pu ki zot teknolozi mikro-ond ek infra-ruz, kapav kritike apre, san zame finn mezir lapli reyel ki finn tonbe travers par enn konpreansyon dan Edilson, kan li finn travers, okenn laspe syantifik ni mem enpe par azar, direkteman anba okenn laspe probabilite. Anfet 3/ zot satelit meteo. Anfet, L Express pe konsede onetman ki I ek II ek III, zot bann previzyon, 4 zurnalist pa mem kone ki Klas Meteo ti ena rezon, ki Moris finn tandi ki Klas IV tusel, li enn konsta. Alor, kimanyer nu ule piblik frol enn dezast. Me, li pe fer li dan enn tipti lavwa. konpran, kan Meteo pe bizin Alor, seki nu konklir, baze lor traverse par zurnalist ki pa syans, se ki Meteo Moris ti ena konpran ase pu mem poz kestyon rezon pu asire ki tu zanfan pa itil? Okontrer, par zot linnyorans, sorti lakaz, al lekol, e osi ki tu zurnalist suvan interonp exper 38

39 syantifik asak fwa, pu poz kestyon abetisan avan ki explikasyon finn termine. La, NASA pe vinn konfirm danze ki Edilson ti reprezante. Ala linnk pu lartik syantifik. Ena ankor lartik lor Edilson enn-de zur avan, lor mem sayt: phys.org/news/ nasaheavy-rainfall-tropicalcyclone.html. Pu gayn lartik zis fer li sort par dat avan, lerla rod le 5, 6 ek 7 pu lartik. Li byin vo lapenn. Nu pe sit depi lartik ki L Express ti ekrir plis an-detay: The Tropical Rainfall Measuring Mission or TRMM satellite is managed by both NASA and the Japan Aerospace Exploration Agency called JAXA. TRMM can read the rate in which rain is falling on Earth while in its orbit high above. The TRMM satellite had an excellent early morning look at Edilson on February 7, 2014 at 0237UTC/06:28 local time when it passed directly above the tropical cyclone. A rainfall analysis from TRMM s Microwave Imager (TMI) and Precipitation Radar (PR) instruments was overlaid on an enhanced visible/infrared image from TRMM s Visible and InfraRed Scanner (VIRS) at NASA S Goddard Space Flight Center in Greenbelt, Md to create a total picture of the storm. Rainfall data showed Edilson south of La Reunion and Mauritius Islands dropping its heaviest rain at a rate of over 175mm/6.9 inches per hour in an intense feeder band on the eastern side of the tropical cyclone. TRMM s PR data sliced through Edilson providing data for a 3-D lookinside the tropical cyclone. Those data revealed that the highest thunderstorm tops, reaching heights over 14.75mm/9.1 miles were also located in the feeder band east of Edilson s center of circulation. JABALJAS EK BULBAK Bulbak: Dir mwa Jabaljas, to ti truve ki sa Merikin ti vinn dir lor MBC TV? Jabaljas: Ki li ti dir? Zot pu ferm zot baz militer lor Diego? Bulbak: Me non! Li ti koz enn koze pu Navin Ramgoolam. Alor pa bizin dir twa, Callikan finn montre sa an long ek an larz. Jabaljas: Ki to pe dir aster la? Dan Lamerik usi zot finn tann parl nu Premye Minis. Bulbak: Pa zis sa, li finn konpar Navin Ramgoolam ek Nelson Mandela. Li finn dir ki Ramgoolam li pu Moris, seki Mandela ti ete pu Lafrik Disid. Jabaljas: Abe tu Morisyen ti bizin finn santi fyer kan zot finn tann sa kalite koze la. Bulbak: Pa zis sa, li finn mem fer eloz sa nuvo aeropor ki Ramgoolam finn fer ranze. On dire li finn vinn donn enn kudme pu kanpayn politik Parti Travayis! Jabaljas: Manyer to pe dir ondire Lamerik pu donn enn kudme Ramgoolam dan prosen Eleksyon Zeneral. Sirman bann Remake devet pe krake. Dayer apre Lasanble Delege MMM, ondire ena inpe enn panik dan zot lalyans. Bulbak: Selman Jabaljas, pa bliye ki ti arive dernye fwa ki Amerikin ti sutenir PT, dan lepok Bolom Ramgoolam. 39 Jabaljas: Abe ki ti arive lerla? Bulbak: To pa rapel an 1982, ti ena enn lekip depi Lamerik ti vinn organiz kanpayn elektoral PT: lerla mem ki finn ena premye Bolom Ramgoolam tu ti finn balye, dan karo kann! Jabaljas: Alor li pa enn bon zafer pu Travayis, si Amerikin vinn flatflat Navin Ramgoolam. Abe kifer Callikan finn montre sa an long ek an larz lor TV, kuma to dir tomem. Bulbak: To kone Jabaljas, Navin Ramgoolam pa kapav reziste okenn flatri. Parfwa kan lezot dimunn pa flat li, li fer li limem. Alor sirman Callikan ti krwar sa pu fer so patron plezir, kan montre sipaki Amerikin pe konpar li ek Nelson Mandela. Jabaljas: Sirman to ena rezon. Bulbak: Me selman, kapav to osi to ti ena rezon kan to finn mansyonn Diego. To kone bay pu baz militer pe renegosye aster la mem. Alor kapav et Amerikin pe sey met Ramgoolam dan siro pu li pa tro proteste. Jabaljas: Ek lakoz sa mem zot pe kas disik lor so latet.

40 LALIT AN AKSYON KANPAYN KONT KART ID Teach-Inn An Desam 2013, ti ena Teach- In LALIT pu nu inform nu mem lor sistem ki ena deryer sa nuvo kart ID biometrik obligatwar ek so bann danze. Li ti enn gran sikse. Li ti prezide par Lindsey Collen, ek ti ena papye prezante par Alain Ah-Vee (lor lalwa otur nuvo kart ID), Rada Kistnasamy (lor lalwa Data Protection ki anfet pa protez dimunn depi Leta) ek Rajni Lallah (lor Ka Lakur so bann limitasyon, ek kimanyer ka Lakur bizin integre dan lalit politik pu ki li marse). Prezan ti ena manb plis reprezantan enn 5-6 lasosyasyon ek sindika. Ti ena kestyon ek sesyon deba byin anime apre bann papye. Konseye Vilaz Depi Zanvye, militan LALIT pe al get konseye vilaz dan preske tu Distrikt pu inform zot kifer li inportan opoz kart ID, ek lor modord ki nu pe propoze pu pa prese, go-slo. Anmemtan, militan LALIT pe fer port-a-port dan landrwa kot nu reste. Ena enn trak inpe kuma enn ti-lafis (get kopi dan Revi) ki nu pe servi kan nu fer port-a-port. 25 Personalite dibut kont Nu kanpayn onivo rezyon par rezyon pe osi akonpayne par kanpayn onivo nasyonal. An Fevriye, 25 personalite depi tu milye finn siyn deklarasyon 12 mo kont nuvo kart I.D. biometrik. U kapav lir deklarasyon ek kone kisannla sinyater dan Revi. Ansyin Prezidan Repiblik Karl Offman finn deklare piblikman dan radyo ki li pa dakor tir kart ID biometrik. Kanpayn Lafis An Fevriye, Militan LALIT finn kumans kol lafis kont kart ID dan bann rut rwayal Port Louis, Rose- Hill, Beau Bassin, Vacoas, Curepipe, e enpe lor lotorut. (Enn foto Lafis lor kuvertir sa Revi la.) Sa kanpayn lafis-la pe kontinye. Faz II kanpayn lafis pu konsantre lor vilaz ek kartye. Si u anvi donn kudme, kontakte nu. White Paper LALIT Depi Ziyet 2013, Premye Minis pe anons piblikasyon so White Paper lor reform elektoral. Finn ariv 7 mwa, ek ziska ler li pankor pibliye. LALIT pa pe atann li: nu finn tir nu prop White Paper lor Reform Elektoral, Larz extre finn pibliye dan lagazet L Express 21 Fevriye. Nu pe propoz li kom baz pu deba pu ki ena progre dan lalit pu enn reform ki demokratiz sistem elektoral. U kapav lir sa White Paper la an antye p. 22. Let uver lor medyom An Zanvye, LALIT finn sirkil enn let uver lor kimanyer Guvernman pe inpoz 2 langaz etranzer lor zanfan lekol primer olye ki li introdir langaz maternel kom medyom anseyman dan lekol. U kapav lir sa let uver la dan Revi, ek repons inpe feb depi sef konseye Minis Bunwaree. Kanpayn Lekonomi Alternativ Merkredi 19 Fevriye, Ram Seegobin ti partisip dan deba Top FM lor seki pe arive dan lindistri sikriyer. Li finn explike kimanyer depi , LALIT pe predir ki pu ena sanzman dan Lerop ki kapav met ankestyon lavenir disik ek kann dan Moris. Li finn explike kimanyer LALIT depi buku lane pe fer kanpayn pu enn Politik Ekonomik Alternativ baze lor devlopman agro-indistri ek transformasyon manze pu exportasyon. Sa pu asir ki ena kreasyon anplwa par milye, pu asir sekirite alimanter ek devlopman ekonomik pli stab lor lekel klas travayer kapav ena kontrol. Ram Seegobin finn fer 40 kritik byin hard kont guvernman Ramgoolam-Duval ek lopozisyon Berenger-Jugnauth ki finn sutir lindistri sikriyer ek kannyer, e ki finn panike kan aster-la lindistri sikriyer pe riske efondre. Raffick Chattaroo, ki ti reprezant laliyn planter dan program, finn gradyelman aliyn li lor pozisyon LALIT 100%. U kapav ekut extre sa program-la dan seksyon audio lor nu websayt. Non a lavant ros Diego An Zanvye, LALIT finn expoz guvernman Ramgoolam ki pe permet lavant ros par konpayni Morisyen pu travo larme US dan Diego Garcia. Nu finn expoz sa sityasyon ridikil kot Premye Minis Moris pa kapav met lipye Diego akoz li su okipasyon ilegal US, me li pe permet ki konpayni Morisyin avoy ros laba. U kapav lir kominike LALIT dan Revi. Militan LALIT dan konferans lor Chagos La Reunion Enn militan LALIT finn konfront Profeser Oraison dan enn konferans lor Chagos La Reunion kan li ti pe met ankestyon kleym Leta Morisyin pu retur Chagos. Militan LALIT pa zis finn reponn li, me finn osi sirkil dokiman avek dimunn ek organizasyon dan La Reunion ki interese avek sa deba la. Plizyer dimunn prezan finn sutenir intervansyon militan LALIT dan konferans. Seminar manb LALIT An Zanvye, ti ena seminar manb LALIT pu konpran sityasyon politik ek ekonomik ek kot li pe ale, pu konpran sityasyon internasyonal, pu konpran sitiasyon klas travayer ek kimanyer amenn lalit dan enn peryod dawnntern ek osi pu organiz nu kanpayn kont kart ID biometrik. Sa seminar la finn debus lor propozisyon pu plan daksyon an 2014.

41 81,745 HITS LOR SAYT LALIT AN 2013 Lane dernyer, 2013, websayt LALIT finn pli popiler ki zame avan. Anfet, sak lane ena enn gran ogmantasyon nomb viziter, lane apre lane depi Sif 581,745 reprezant nomb hits setadir nomb fayl ki finn uver lor nu sayt dan enn an. Dernye 3 mwa lane 2013 ti gayn pli buku vizit ki avan, sak sa 3 mwa la. Nomb viziter li stab, e li lor enn trennd ogmante. Par exanp, an Oktob ti ena 59,946 hits, Novam 61,073 hits, Desam 60,165. Ladres nu sayt li: Si u apresye nu sayt, fer li enn devwar inform kamarad, ankuraz zot vizite. 5 Sesyon lor kapital finansye LALIT pe organiz enn seri 5 sesyon sak 15-zur lor kapital finansye, kumanse an Mars. Si u interese pu swiv, kontakte enn manb dan u rezyon pu detay. Ledikasyon Politik LALIT pe lans enn seri kur sak 15-zur, lor size Ledikasyon Politik, avek lanfaz lor lyin ant travay pre-politik ek travay politik. Dan sa bann sesyon la, pu ena lanfaz lor diferan natir travay sosyal, e so danze kan li pa akonpayne par enn vizyon politik. Fode pa pran kas ar USA! Komite Diego, kot LALIT enn parmi 5 lorganizasyon, ki pe opoz lokpasyon militer Diego Garcia ek Chagos, finn avoy enn let uver a DPP, Enlgish-Speaking Union ek Minis Zenes ek Spor. Finn met zot an-gard kont kontiyn pran larzan ar Lanbasad USA. Argimantasyon se pu aksepte enn tel larzan, se pu konplis ar enn puvwar ki pe fer lokipasyon nu pei. Sa let uver la swiv enn lot let, ki ti avoy ar ONG ek lasosyasyon ki aksepte kas depi Lanbasad US. LALIT LOR RADYO LOR VYOLANS KONT FAM Se dernye tan, dimunn finn byin soke par nomb fam ki mor swit a vyolans mari. Sa pe mem kree enn santiman panik. Finn ena plizyer deba lor radyo e finn ena enn lamars dan Port Louis organize par Minis Jennder. Li paret ki dimunn pli konsyan ki sa vyolans la enn siyn ki patriarsi finn vinn pli dominer. Dimunn kone ki fam finn perdi lavi pu sa rezon la. Me kestyon ki poze se kifer patriarsi finn vinn sitan for? Lindsey Collen dan enn deba lor Radio One le 12 Fevriye finn donn lapist pu konpran kifer ena otan vyolans kont fam dan kontext zordi. Li finn explike kimanyer reyn patriarsi inpoz rol sef de fami lor zom. Setadir zom ki sipoze amenn reveni pu lafami. Li ki bizin furni lozman. Li ki sipoze asir sirvi ekonomik lafami. Me, pa zis patriarsi ki pe reyne. Ena sistem kapitalist ki osi pe reyne. E li, sistem ekonomik la, li pa furni zom lemwayin respekte devwar ki reyn patriarsi inpoz lor zot. Dan kontext kriz ekonomik, kot zom pena travay fix, depi so gardyin ziska so sef kontab, sa fardo ki patriarsi la inpoze, li finn vinn enn fardo inposib. Alor, vyolans ki sistem kapitalis inpoze kan li pa mem asir enn reveni pu zom, sa vyolans la paret refule kont fam ek zanfan. Kriz sistemik dan sistem kapitalis pe prodir enn kriz sosyal dan lekel ena buku laraz parmi zom, ki asontur, al ziska provok vyolans extrem kont fam ek zanfan. Lafami li enn institisyon ki pa an mezir tini pwa sa kriz-la. Li pena mwayin sirviv. Li pa enn kestyon mantalite zom, kan ena sa kalite kriz sosyal la. Li plis inportan pu gete kimanyer patriarsi afekte par kriz ekonomik dan sistem kapitalis e lerla vinn propoz demand ki permet fam anzeneral gayn lafors neseser pu konfront vyolans dan lafami, pu opoz sa vyolans la. Li inportan met divan demand ki permet vwazinaz osi kapav anpes sa vyolans la. Ki demand neseser? Lindsey Collen dan sa program la finn propoz plizyer lapist pu demand ki pu permet ranforsi fam fas a vyolans dan lafami: lozman sosyal pu fam; Leta bizin asire ki fam ena reveni neseser pu kapav kit enn fami vyolan e viv avek zanfan si ena, san bizin depann lor enn mari vyolan. Li osi neseser pa zis pu ena lalwa kont vyolans domestik, me enn protokol depi tu institisyon leta (kuma lapolis, ofisye Minister, probesyonn ofiser, biro pansyon) ki baze lor enn konpreansyon ki manyer sa patriarsi ki amenn vyolans dan lafami opere. Alor Lindsey Collen finn reklam piblikasyon Rapor Thea Mendelsohn enn rapor lor lekel lalwa aktyel kont vyolans domestik (Domestic Violence Act) baze. Ladan, Thea Mendelsohn pa ti selman propoz ki ti devet ena dan lalwa, li ti osi propoz kimanyer lezot institisyon leta bizin azir pu asire ki fam an-pozisyon pu lite kont vyolans dan lafami. Kan ekut deba lor sa program radyo ki ti ena ant Lindsey Collen, Minis Mireille Martin ek Ambal Jeanne (SOS Femmes), li ti vinn evidan ki li inposib lite kont vyolans dan lafami par swa zis fer plis Sant Refiz pu fam (ki neseser, me enn solisyon tanporer), swa plis represyon kot Leta intervenir avek lapolis dan sak fwaye kot ena vyolans kont fam. Seki bizin se enn politik ki ranforsi fam, pu ki fam kolektivman gayn sutyin neseser depi Leta ek dan lasosyete pu lite kont vyolans patriarsi dan lafami. Rajni Lallah 41

42 NUVO LIV SEGATIERS PAR SEDLEY ASSONNE Sedley Assonne finn fer enn travay resers remarkab dan so nuvo liv ki fek lanse apel Segatiers. Li finn rod santer ek grup ki finn tir omwin enn albem depi lepok 1950 ziska zordi, finn ekrir lor travay sakenn ant zot, e finn inklir sertin extre text zot sante. Li premye fwa ki ena enn travay kumsa. Li enn travay kolosal mem si seki li finn ekrir lor travay sak santer u grup ena fwa inpe limite ek ena fwa inexak. Sedley Assonne demar so liv dan enn fason inatandi: li demar li avek piblikasyon enn tez ki enn etidyan liniversite Poosheela Paniken finn fer lor manyer ki get fam dan text sante sega. Petet li pa sitan drol. Introdiksyon Sedley Assonne ek sa tez ki li finn inklir reflet ki ena enn veritab mank resers ek analiz devlopman mizikal Sega dan listwar ek manyer ki li pe evolye aster. Ziska ler, listwar sega swa definir par prezize kolonyal ki finn kontinye dan letan, ek ki kontinye antretenir par lindistri turis ki ena lintere prezant Moris kuma enn destinasyon exotik. Swa ena tandans get li plito kuma enn fenomenn idantiter. Sega li merit etidye li kuma enn form mizikal ki dimunn finn kree ek ki devlope an-relasyon avek sanzman politik, ekonomik ek sosyal dan lekel dimunn ki kree ek ekut li viv. Bizin osi analiz sega pu so valer mizikal ris ek dinamik, analiz manyer ki li finn reysi etablir enn tradisyon mizikal prop a li ek analiz manyer li pe devlope a gran vites dan tut sort kalite form. Travay Sedley Assonne pu sertennman enn gran lapor pu sa kalite analiz devlopman mizikal sega: dan so liv 656 paz, li finn deza etablir enn premye lalis santer/grup ki finn pratik, ubyin pe pratik, sega dan enn varyete form. Li osi met lanfaz lor enn pwin inportan dan so introdiksyon: bann gran santer sega pli koni ki finn mark listwar sega kuma Tifrer, Fanfan, Michel Legris sorti plito dan vilaz ki dan lavil. Sa li kitsoz ki laplipar dimunn pa realize. Pu enn lot edisyon, enn paz konteni ek enn index ti pu ede pu konpran ek swiv fil kondikter livla. Rajni Lallah KREASYON ZORDI ANDY C. DECK Andy C. Deck enn artis ki viv dan New York e ki exprim li sirtu lor innternet. Li kontan servi sa lespas virtyel innternet la kuma enn mwayin pu ankuraz refleksyon kritik lor bann size kuma sosyete konsomasyon, polisyon lanvironnman ubyin pasifism. Si u interese konn plis lor so kreasyon u kapav vizit so sitweb lor Andyland.net ek Artcontext.net. 42