A casa de había unha vez

Transcription

1 A casa de había unha vez Título: A casa de había unha vez Autora: Ana María Fernández Ilustrador: Enjamio Editorial: Xerais Colección: Merlín Nº páxinas: 56 ISBN: Idade: De 7 anos en diante XERAIS 1

2 a autora Ana Mª Fernández Ana Mª Fernández Martínez nace en Palma de Mallorca a finais dos corenta. É mestra. Conta con varios libros escolares relacionados coa aprendizaxe da lingua e con diversas traducións de obras infantís ó galego. É coautora do estudio sobre o folclore tradicional infantil Dedín, dedín de pequenequín. Conta coas seguintes obras: Pola rúa dos versos, As gafas de Venmeler, Ondas de verde e azul, Oliña de azucre, O Rei bandullán, O pirata da illa de prata, A longa viaxe de carambeliña polar, Bastón, bombín, bombón Maioritariamente escribe poesía, moitas veces dirixida ós lectores máis novos. Acada o Premio Lazarillo 2001 co poemario Amar e outros verbos. En colaboración con Xoán Babarro publica: O raposo pillabán, Lúa nova, Contos degrañados, A festa dos mil contos, O porqué da chave dourada, As bruxas esdrúxulas, Os xigantes de nunca acabar, Contos do reino de Mamorangua, Primeiro libro con malola, Tres países encantados, Barrigaverde e o dragón Achís, A chamada das tres raíñas, As vacacións de John Liberty, O cacarabicolé resumo argumental O libro ten unha unidade temática que son os contos. Todo o poemario xira arredor deles e dos seus personaxes. A autora recrea un mundo de fantasía propio da infancia, a través das fórmulas propias da poesía popular dirixida a estas idades. 2

3 ilustración Enjamio Luís Castro Enjamio naceu na Habana nos anos sesenta. Gradúase na Escola de Artes Plásticas de San Alejandro e no Instituto Superior de Artes. Traballa como deseñador e ilustrador. Obtén premios en certames nacionais e internacionais. En 1995 obtivo o Premio Accésit no concurso de carteis Antroido. Publica os seus traballos en diferentes editoriais. Realiza as ilustracións do libro de texto Lingua Galega 1º de Primaria de Edicións Xerais de Galicia. Foron ilustrados por el O home que non quería voar, Viaxe de ida e volta, Na fogueira dos versos O Gusto pola poesía temática Os contos Educación para a paz 3

4 Antes da lectura actividades Co libro na man, faremos unha posta en común na que tentaremos que cada alumno e cada alumna vaia opinando acerca do que espera del: En base ó título. Que pode ser «A casa de había unha vez»? Como nola imaxinamos? Onde estará? Que historia poderiamos crear nós con ese título? Que poema? En base á autora. É posible que parte do alumnado xa a coñeza por ler algo que escribira anteriormente. Pode opinar acerca de se lle gustou ou non, de cómo escribe e acerca de qué En base ó ilustrador. Poden coñecelo por outras ilustracións e poden opinar acerca do que lles gusta ou desgusta del. En base á portada. Nela aparecen o título, o nome da autora e o do ilustrador. A ilustración da capa resultaralles suxerinte, dándolles pé a que opinen acerca dela e dos seus propios gustos, do que lles lembra En base á colección. A rapazada vai recoñecendo as coleccións de libros de literatura infantil e sabe xa cales lles gustan máis e cales menos por como é o deseño das mesmas, polos títulos ós que tivo acceso O formato xa os sitúa nun determinado campo sobre o que tamén poden opinar, dicir qué lles chama a atención, qué non lles agrada En base á contracapa. Neste caso recóllese un texto que nos fala do que podemos esperar deste poemario e que lles servirá de presentación dese mundo dos contos no que tal vez vivan todos os poemas do libro. Deixaremos que o folleen, que vaian vendo as diferentes ilustracións e partes do libro e irémolas comentando entre todos e todas, desde as lapelas ata o listado de títulos da colección. Todo isto servirá para que falemos, intercambiemos opinións, lembremos outros libros ou experiencias e vaiamos vendo cáles son as nosas expectativas en relación a el. Leremos a primeira lapela na que aparecen as reseñas da autora e do ilustrador. Falaremos acerca dela, de se nos parece estraño que unha mesma autora escriba narrativa, poesía e teatro ou non. Aínda que non aparece no libro ese dato, nós sabemos que a autora naceu nas Baleares e podemos comentarllo para que se dean conta de que determinados escritores e escritoras escriben en galego a pesar de nacer fóra, como é este caso ou o de Marilar Aleixandre. Opinaremos tamén acerca de qué nos parece que moitos escritores son profesores e profesoras, de se coñecemos algunha escritora Confirmaremos que na outra lapela aparecen os títulos dos libros de Ana Mª Fernández que hai nesta mesma colección e imaxinaremos qué hai detrás deses títulos: O cacarabicolé ( que pode ser?) e Ondas de verde e azul (este parece máis doado non?). Posteriormente deterémonos no ilustrador, Enjamio. Decatarémonos de que é cubano e situaremos ese país no mapa; falaremos do que sabemos desa illa Logo pasaremos a opinar acerca dos seus debuxos, para o que revisaremos todo o libro e escoitaremos todos os comentarios que vaian xurdindo. Finalmente, leremos os títulos doutros libros que ilustrou, falaremos acerca de se os coñecemos, de qué tratarán E remataremos tentando buscalos na biblioteca. Durante a lectura Antes de comezar a lectura, deixaremos que miren o libro detidamente e que vaian comentándonos aquilo que lles chame a atención, como pode ser a inexistencia de títulos nos poemas, a ilustración que se repite na parte superior das páxinas pares e a das impares e o que poden significar, os debuxos. 4

5 actividades Podemos pararnos e traballar co listado de títulos da colección que aparece ó final do libro. Falaremos dos que coñecemos e pensaremos acerca do que poden tratar aqueles que nunca vimos nin lemos. Que hai detrás de cada un dos títulos? E dos autores? Mentres dure a lectura e o traballo co libro, poderiamos decorar a aula cos personaxes dos contos que aparecen nos poemas. Pasaremos á lectura de cada un dos poemas. Podemos pedir que o fagan primeiro en voz baixa e, máis tarde, lerémolos en voz alta para que gocen tamén ó escoitalos e para que poidan ir colléndolles o ritmo. Esta lectura en voz alta pode facela unha soa persoa ou a varias voces, lendo cada unha un verso, dous, unha estrofa de forma que a música nos vaia entrando e cada vez a poidamos ler máis de présa, con mellor entoación, con máis expresividade Cada poema é un mundo que gozar, algo que integraremos na nosa bagaxe poética e que pode dar pé ás nosas propias creacións, razón pola que non debemos ter présa. Podemos pedirlles que cada un deles prepare un poema para facer unha lectura expresiva do mesmo ou para poder recitalo de memoria, se son quen de aprendelo. Memorizar algún poema pode ser moi interesante, sempre que sexa aquel que prefiran, elixido por eles. Cando a lectura ou o recitado dos poemas estea ben preparado podemos facer unha lectura ou recitado público. Mesmo podemos gravalos, para despois poder escoitalos. A lectura dos poemas debe ser creativa. Hai que prestarse a xogar con ela e con eles, de maneira que aqueles que poidan ser dialogados ou lidos por varias voces non deixen de selo. Outras veces irémolos lendo de forma que cada un de nós diga un verso, pero moi rapidamente para que non se perda o sentido. Logo, cada un pode ler dous versos, tres Cada vez farémolo máis rápido, de xeito que o ritmo nos vaia entrando e resultaranos máis doado traballar en base a el utilizando o mesmo esquema para continuar o poema ou cambiar determinadas partes. Unha vez lido e/ou recitado un poema podemos deternos nel, facendo que o analicen e, sobre todo, que cada palabra sexa coma un obxecto tirado á superficie da auga que produce ondas que se amplían a si mesmas. Así, cada verso, cada imaxe provocará en nós un efecto creativo e expresivo. Neste sentido, nunca nos cansaremos de pedir que non se fagan valoracións negativas das intervencións do alumnado. Aceptaranse todas as interpretacións, sempre que sexan explicadas. Tratándose dunha linguaxe connotativa non haberá unha resposta única e válida, senón que estará aberta a todas as interpretacións e cada lector pode descubrir sentidos nos que nin o autor nin o profesor ou crítico puideron chegar a reparar. Só partindo desta base conseguiremos que lles guste a poesía, que a lean con ganas e que se sintan capaces tamén de creala. Iremos traballando cada poema: lémolo, adiviñamos con qué conto está relacionado, contamos ese conto (uns e outros iranlle axudando co fin de completalo) ou lémolo. Outras veces tratarase dun determinado personaxe do que tamén podemos falar. Observaremos o poema para ver cantas estrofas ten, os versos que leva cada estrofa, como riman Desta maneira poderemos traballar noutras estrofas a partir destas. Para isto, debemos buscar en cada poema cal é a parte que se presta máis ó xogo. Continuaremos ese poema engadíndolle unha nova estrofa ou refarémolo conservando a estructura ou algunha das súas características. Sempre que poidamos, xogaremos a cambiar determinadas palabras ou versos facendo unha recreación en base ó anterior. Deste xeito poderemos asistir a transformacións como a de «Ese lobo malo» en «Ese lobo bobo». Buscaremos os recursos que empregou a autora (personificacións, comparacións, imaxes ) 5

6 actividades Cando lemos os poemas tamén iremos pensando cáles son máis doados para dramatizar, así poderemos representalos mentres alguén nos le a poesía. («O soldadiño de chumbo», «A princesa do tupé» ) Vaiamos vendo qué actividades nos pode provocar cada poema: O primeiro deles comeza «A casa dos contos». Semella unha adiviña porque, cal é a casa dos contos? Menos mal que o ilustrador nos vai botando unha man! Pero opinemos: os contos, só están nos libros ou poden aparecen noutros lugares? Por que o chamador da casa dos contos leva por nome «había unha vez»? Que personaxes aparecen neste poema? Que sabes deles? Que outros poderían estar tamén? Determinadas palabras como «lobo feroz» ou «palacios turquesa» sitúannos nun determinado mundo de conto. Para que o vexan claro, podemos lerlles o álbum Lobo feroz (editado por Kalandrada) e o poema «Margarita está linda la mar» de Rubén Darío. Hai fórmulas para comezar a contar os contos. «Había unha vez», que aparece citada no texto, é unha delas, pero podemos buscar outras coñecidas e tamén fórmulas para rematalos. Pártese de que hai unha casa para os contos. Deste xeito, nós tamén podemos pensar que hai outras casas que poden dar lugar a novos libros: a casa dos poemas, a casa das mentiras Continuemos inventándoas e, máis tarde, poderemos facer de cada unha delas un libro: na casa dos poemas escribiremos aqueles que máis nos gustan, na dos superheroes debuxarémolos a todos Pero a cada unha desas «casa-libro» podemos facerlle unha introdución, como a autora fai con este, por medio do poema, e veremos cál será o chamador en cada caso, quén andará polo corredor, qué haberá detrás das portas, qué se agachará no faiado Cando lemos o segundo poema, que comeza «Imos inventar un conto», decatámonos da axilidade que a autora lle imprime e como nós tamén sentimos que somos quen de continuar o poema introducindo unhas poucas estrofas máis que colocaremos antes da parte final, que serve como remate. Observaremos como son os versos, as estrofas e as rimas; logo decidiremos se continuamos coa mesma estructura ou a cambiamos. Iremos buscando explicacións: Por que a xoaniña ten sete bólas de gua? Por que a parraguesa se virou en princesa? Por que o lobo ten fame? Por outra banda, iremos inventando rapidamente a historia de cada folla, podemos facelo oralmente ou deixar un tempo para que cadaquén vaia escribindo a historia que lle corresponda. Alguén escribirá o conto que lle suxire a ilustración. Xa coñecemos ese recurso chamado personificación, polo que determinados animais, fenómenos ou cousas actúan como se fosen persoas. Busquemos algún exemplo neste texto. Inventemos nós algún outro. Busquemos poemas antibélicos. Tal vez o soldadiño de chumbo non o sexa, pero seguro que o que comeza «Batallas? de flores» si o é. Neste poema podemos continuar transformando as armas para que non poidan facer mal. Poderiamos lembrar, dependendo da idade do alumnado, outro poema tamén pacifista como «A muralla», no que eles tamén xogarán a dicir cousas ás que se lle abre a muralla e cousas ás que se lle debe pechar. Existen poemas que se prestan a lecturas dialogadas; é o caso do que comeza «Cincenta da fita mourada». En «Qué será será / o que hai na cova de Alí Babá?» inventaremos cousas excepcionais que pode haber alí. Podemos facelo de maneira que un pregunte e o compañeiro responda lendo o que creou. Faremos este proceso sucesivamente ata que alguén non poida seguir, momento no que rematará coa estrofa final «Ábrete Sésamo / e aparecerá!». 6

7 actividades En «Mirade, alegres vasalos!» cambiaremos a segunda parte de «Que si, que si» e «Que non, que non». En «Fermosas roseiras» iremos cambiando «Durme, durme,» e inventaremos o segundo verso de forma que rime con este. «A fada, que está encantada» permitiranos xogar con «Que queres, neste día, de presente?» e «Que queres, neste día de regalo?». Buscaremos os versos seguintes que rimen con estes, e mesmo cambiaremos a pregunta ó utilizar outro sinónimo de regalo ou presente. En «Un regalo coma todos» permitirásenos engadir elementos que formarán parte dese conto. Despois podiamos contalo ou escribilo demostrando qué se pode facer con todos eles. En «O xastre, que era valente» podemos traballar coas estrofas segunda e terceira. Observarémolas ben vendo como cambia dunha á outra; e logo inventaremos outras a partir de «Escapade, moscas!» e seguindo o esquema no que se repite «que aí vos vén o». En «O parruliño» podemos xogar a ler o poema entre un narrador e cada un dos personaxes que van intervindo, para despois crearmos novas personaxes que dirán estrofas diferentes seguindo a estructura: «Señora Pata / fala unha, / este parrulo / parece unha (é coma unha )». Detrás da fórmula «Matarile-rile, matarile-ron» podemos escribir calquera historia en pareados. Introduciremos palabras soltas que rimen. No poema «Son mago» engadiremos un verbo entre «fago / desfago / afago» ou un cualificativo entre «picudo / peludo / barbudo / barrigudo». Buscaremos os recursos que se utilizan en cada poema para poder empregalos de novo. No poema «Bailaban a polca os sete ananiños» a autora introduce unha enunciación na que vai diminuíndo o número de ananos de sete ata un. A continuación traballaremos con ese recurso noutro conto, que pode ser «Os sete cabritiños», ou utilizarémolo ó revés, aumentándoo, indo do un ata onde deamos chegado. Outras veces, atoparémonos con que a autora subverte os valores. Isto é o que acontece en «Non quero ser príncipe», no que a ra se empeña en que a deixen como está e non a desenfeiticen. Podemos contar algún conto así, dunha maneira inesperada. Podemos facer un poema continuando o primeiro verso ou cambiando o nome «Non quero ser» e comezando outras con «Eu quero ser». A idea de ir dun animal a outro cunha petición é a base de «Había unha vez dous ratos ratiños». Neste caso, os irmáns buscan quen lles lea un conto. Podemos tentar facer algo parecido, pero nós con persoas. Iremos pedíndolle á nai, ó pai, ó avó, á avoa que nos conten un conto e recollendo as súas respostas. Co poema «Fagámo-la rolda» pasaremos a realizar unha roda e a cantar todos os que estamos nela as estrofas que nos correspondan, mentres o lobo se vai achegando facendo a súa intervención. En poemas coma o que comeza «Había un barco pirata», faremos que un deles lea, mentres que os outros, en coro, repetirán todos vez: «Oh! O capitán Sansón!». Traballaremos sobre o que nos suxiren os diferentes debuxos. O da serea que acompaña ó poema «A linda serea» lémbranos a escultura do Sireno en Vigo. Observaremos o parecido e buscaremos outros. 7

8 Despois da lectura actividades Acabamos de ler un libro de poemas dunha gran unidade temática que trata dos libros, dos contos, dos personaxes destes Rematado, podemos pedir opinións ó respecto. Por outra banda non hai que restar importancia ás ilustracións. Tamén posúen un fío conductor, un estilo propio que as envolve nun certo misterio. Esta é a razón pola que pode ser interesante que comenten o que lles pareceron, as achegas que fixeron ó texto Dunha ou doutra forma estivemos traballando con todo o imaxinario que xira en torno ós contos, polo que non estaría de máis que debuxaramos todos eses personaxes en tamaño grande e decoráramos desta maneira a aula ou o corredor. Trasnos, encantos Podemos ir ó Diccionario dos seres míticos de Galicia para axudarnos a debuxalos e definilos. Ilustraremos aqueles poemas que carezan de imaxes. Podemos facelo imitando o estilo de Enjamio ou co noso propio. Pensaremos noutros contos ou noutras personaxes que non se lle teñan ocorrido á autora e faremos poemas con eles. Para isto, antes debemos recordar ben o conto ou o personaxe, pensando no que é máis propio del. Que cadaquén elixa a ilustración que máis lle gusta e lla mostre ós demais. Que cada alumno e alumna escolla, agora, o poema que prefira e llo lea ós outros. Podemos buscar outros libros de poesía e continuar lendo. Se nos gustou este poemario de Ana Mª Fernández, podemos buscar outros libros desta autora que teñamos na biblioteca escolar e continuar lendo a súa obra. Se nos gustaron as ilustracións de Enjamio, podemos buscar outros libros ilustrados por el. Unha vez rematada a lectura e vistas todas as ilustracións, faremos un marcalecturas, que deixaremos no libro sinalando o poema que máis nos gusta. Realizaremos unha exposición cos libros que atopemos de Ana Mª Fernández e tamén cos ilustrados por Enjamio. Pedidos a: Comercial Grupo Anaya Polígono de Bergondo 1ª Travesía - Parcela B Bergondo (A Coruña) Telf.: / Fax: XERAIS Doutor Marañón, Vigo Apartado Postal Vigo Teléfonos (986) T elefax: (986) Correo electrónico: xerais@xerais.es http: // EDICIÓNS XERAIS DE GALICIA 8 Pilar Sampedro Martínez, 2003 Edicións Xerais de Galicia, S.A., 2003 Depósito legal: VG