A góndola fantasma XERAIS

Transcription

1 A góndola fantasma Título: A góndola fantasma Autor: Gianni Rodari Ilustrador: Federico Delicado Editorial: Xerais Colección: Sopa de libros Nº páxinas: 128 ISBN: Idade: De 10 anos en diante XERAIS 1

2 o autor Gianni Rodari Naceu no Piamonte italiano nos anos vinte. Dedicouse ó ensino e traballou tamén como xornalista en diferentes periódicos e semanarios infantís, así como en programas de televisión. Ideoloxicamente próximo ó comunismo. Participa activamente no debate pedagóxico educativo dos anos sesenta e setenta, sendo o gran divulgador da nova pedagoxía en Italia. Escritor de ampla e variada produción literaria, con novelas e contos fantásticos, obras en verso, teatro e ensaio. Contribuíu a renovar profundamente a literatura destinada á infancia achegando novos temas, unha carga profunda de humor e imaxinación, unha desbordante fantasía cunha visión crítica non exenta de ironía do mundo actual, esquecendo pedanterías e moralismos Para el, «creatividade é sinónimo de pensamento diverxente, é dicir, da capacidade de romper continuamente os esquemas da experiencia. É creativa unha mente que sempre traballa, que sempre fai preguntas, que descubre problemas onde os outros atopan respostas satisfactorias». Entre os seus libros destacariamos: Contos por teléfono, A gramática da fantasía, Cuentos escritos a máquina, Cuentos para jugar, Ejercicios de fantasía, La tarta voladora, Los enanos de Mantua, Los negocios del señor gato, El libro de los por qué, Erase dos veces, el barón Lamberto, etc. En 1970 foille concedido o Premio Andersen. Morre en

3 o libro Escrito en 1953 e publicado nun principio nunha revista infantil, coma moitas outras das súas historias. O libro vén sendo unha homenaxe á Comedia da Arte. Divertidísima novela na que unha góndola fantasma, que navega sen gondoleiro polas canles venecianas, provoca secuestros, enganos, persecucións e abordaxes entre piratas, mercaderes e personaxes da Comedia da Arte. O narrador, á usanza dos antigos narradores orais ou dos presentadores da Comedia da Arte, invita ós seus lectores a abandonar unha escena por outra, presentando ós novos personaxes, conducíndoos cara a novas accións que farán avanzar a trama. Finalmente todo se resolve de maneira feliz, máis por intervención do azar que polas esforzadas accións dos personaxes. Federico Delicado o ilustrador Estudiou Belas Artes. Traballa na ilustración de libros destinados á infancia, contando con moita obra publicada. Confesa o entusiasmo que sente pola aventura de debuxar e ver os seus traballos editados. Considera ó ilustrador como un actor que interpreta textos. Os seus debuxos, en branco e negro, neste caso, son dunha grande calidade, achegándonos datos da época e do lugar, así como unha visión propia do texto que recrea, engadíndolle novos significados nun estilo moi persoal. 3

4 temas e valores A comedia da arte e os seus personaxes A historia desta, segundo conta Teresa Durán, vén de finais da Idade Media, cando nacen as cidades. Nas súas prazas foron aparecendo grupos de comediantes que en Italia chegaron a perfeccionar un estilo especial de facer teatro que se chamou a Comedia da Arte. Nesta comedia os personaxes teñen máis importancia que o argumento, pois son eles os que dan pé a aquel. Teñen todos eles moita forza, características ben definidas e máis valor, tamén, que os actores que os representan e levan a cara tapada cunha máscara. Entre estes personaxes figuran Pantaleón (vello avarento ó que gustan as mozas), o Doutor (médico que de medicina só sabe uns latíns), o Capitán (finchado e covarde, seica caricatura de militar español), a parella dos Namorados (os únicos que non levan máscara) e os criados ou bufóns: Arlequín (raposeiro), Colombina (presumida e coqueta disposta a todo por conseguir o que quere), Polichinela (xorobado e ladroeiro) O seu argumento xira en torno ás pelexas entre amos e criados. Humor Mouros e cristiáns, veciños distantes? As relacións entre os pobos que cren en cada unha destas relixións, a dificultade para entenderse asumindo as diferencias e igualdades, os encontros ó longo da Historia e no momento actual. 4

5 actividades Antes da lectura Antes de comezar a lectura follearemos o libro para ir anticipando ou adiviñando qué historia se agocha detrás deste título e das ilustracións. Falaremos acerca do autor (se nos resulta coñecido e qué sabemos del), das góndolas e do lugar de onde son típicas. Veremos qué outras cousas son propias desa cidade e que teñan que ver con esta obra como poden ser as máscaras Durante a lectura A novela ten dezaseis capítulos, cada un co seu nome. Lerémolos, elixiremos aqueles que máis nos gusten e explicaremos a razón. Situemos a historia no tempo e vexamos qué cousas sucedían daquela nun país como Italia que, por aquel entón, non era tal. Estamos en Venecia, que menos que tentemos observar esa cidade por medio de fotografías para poder recoñecer a praza de San Marcos ou a Ponte dos Suspiros! Que podemos dicir desta cidade de góndolas e gondoleiros? Busquemos detalles humorísticos e vaiámonolos lendo os uns ós outros. Vexamos a posibilidade de representar a obra con títeres ou con actores e actrices. Para isto, debemos poñer moita atención na definición de cada un dos personaxes, a forma de vestirse e comportarse aquilo que o caracteriza e lle dá unha personalidade propia. Nalgún momento os personaxes aparecen reproducidos como figuras dun teatro de sombras. Probamos a representar a obra deste xeito? Estaremos atentos a todas as referencias que van aparecendo e tentaremos ir situándoas, entre todos: Caronte, Alá, o Corán, o Califa de Bagdad, Belcebú, Marco Polo, Xúpiter, o Quixote, Cristóbal Colón Outras referencias van aparecendo ó longo do texto: Polichinela, explicando ata onde chega a sensibilidade do fillo do Califa, conta que «unha noite el non podía durmir porque na cantina, seis andares máis abaixo, pero exactamente debaixo do seu catre, esqueceran un cravo coa punta cara arriba.» Lémbravos esta anécdota algo en relación á historia dunha princesa? A frase do gobernador da cárcere, «Algo cheira a podre en Piombi», alude á da obra Hamlet de William Shakespeare, «Algo cheira a podre en Dinamarca». Pero non vos fiedes, buscade a obra e indagade se é certo. Corsarios, piratas e filibusteiros: parecen o mesmo pero non o son. Estudiemos as diferencias entre eles. Aínda hai outros personaxes que nos chaman a atención, como o astrólogo que perde dedos cando non acerta nas súas prediccións Recórdavos algunha outra historia esa maneira tan cruel de castigo? 5

6 actividades O narrador vainos levando adiante e atrás na historia para presentarnos as diferentes situacións dos personaxes e o relato. Podemos escribir unha pequena obra de teatro na que incorporemos un narrador que realice este papel. Podemos distribuír moitas destas actividades entre as diferentes parellas que poidamos formar co alumnado. Desta maneira, cada unha delas farase cargo daquilo que lle resulta máis interesante. Enunciemos unha: «Don Lagrimoso» é un nome moi axeitado para chamarlle a alguén que sempre está triste; seguindo este modelo, podemos inventar nomes acordes coas características dos personaxes, e con todos eles realizar unha pequena obra teatral. Entre os recursos literarios que se utilizan na obra podemos distinguir algunha comparación: «coma un can sen dono», «durmían como dous vermes de seda», «escorregando coma unha anguía», «negra coma un funeral» Buscade outras ou diferentes recursos que vos chamaran a atención. A conversa entre o Capitán Tato que tatexa e o mozo mariñeiro Manxapán que adiviña o que o outro quere dicir e vai completando as súas frases resulta moi cómica. Podemos crear un diálogo excitante entre estes dous personaxes e, sobre todo, representalo, tentando divertirnos e divertir ó público. Imos dun escenario a outro, dun barco a outro, da casa de Pantaleón ás rúas de Venecia Poderiamos contar esta historia da góndola fantasma coma se fose un romance, apoiándose nos cartóns de cego. Outro exercicio creativo que podemos realizar é tomar as frases feitas ó pé da letra «o corazón colgado dun fío» e facer unha historia que lle dean sentido. No capítulo 14 Polichinela e Arlequín explican á concorrencia a situación na que se atopa a Terra por medio dunha comparanza coa lúa. Trátase dun exercicio imaxinativo no que se aplican as características dun elemento a outro. Ocórresevos a maneira de transvasar esta estratexia a unha nova situación? Cada personaxe caracterízase por un trazo de carácter moi definido. Vai facendo unha presentación de cada un deles; podes acompañala dun debuxo. «A lúa saíu por tras dunha nube para curiosear» pode ser un bo comezo de historia. A presentación de Polichinela, na páxina 59, está chea de comicidade. Aínda que non representedes a obra, podedes encargarlle a alguén que interprete ese momento. «Un mendigo sen can é como un escritor sen pluma», di Polichinela. Seguro que somos capaces de buscar outras comparacións así de divertidas. A ver cantas! Polichinela fala da mendicidade coma dun oficio. Podemos buscar outras situacións estrañas e convertelas en profesións. A góndola fantasma é unha góndola sen gondoleiro pola que van pasando diferentes personaxes ó longo da acción. Vaiamos vendo cáles e cómo. O fillo do sultán non pode saír do cárcere por problemas de protocolo ou por non aceptar o cambio por alguén que non vale tanto coma el. Polichinela di que volve ó cárcere porque ten morriña. E o que é aínda peor, cando se entrega o carcereiro infórmao. 6

7 actividades «Morriches de cólera». Como vemos, é unha espiral de absurdos no que Polichinela segue a dicir: «E como non me decataría eu? Por que non mo dixo ninguén?». Pois ben, o que queremos é unha historia así de disparatada na que non haxa nin unha soa intervención razoable. O fillo do califa di que o gobernador do cárcere de Piombi o ofendeu gravemente deixándoo en liberdade sen esixir rescate ningún, agora, como vinganza, regálalle a nave capturada polos seus homes. Unha morea de contradicións que nos fan rir. Animémonos a crear outras ofensas e vinganzas así de xenerosas. Mesmo poderiamos poñer en marcha unha guerra destas características. Polichinela, como non quere volver a Venecia para liberar o fillo do sultán, pon unha desculpa: «O médico recomendoume que me mantivese lonxe da lagoa. Dáme reuma». Busquemos outras para axudarlle: «Prohíbemo a relixión» Observemos as ilustracións. Algunha delas achega novos datos ó relato. Falemos delas. Que cada un escolla a que máis lle guste e lla amose ós compañeiros e compañeiras explicando a razón desta elección. Vaiamos contestando ás preguntas que nos xurdan: Cal é o nome dos barcos? E o dos capitáns e o astrólogo? Por que fuxe da cadea Polichinela en vez do fillo do Califa? Seguide a redactalas vós agora. O longo nome do fillo do califa. É tan longo que cando comeza a enumeralo todos se botan a durmir. Fixádevos: «Mustafá, fillo de Mohamed, neto de Mohamed e bisneto de Mohamed, fillo do Califa de Bagdad, neto do Visir de Babilonia e curmán do Cahid de Trípoli». Se queredes, podedes inventar un longo nome no que vaiades nomeando toda a vosa familia e compañía. Revisemos algún anaco de texto que nos chamara a atención: «Para un Gobernador coma aquel, do dito ó feito non había ningún treito»; «O San Marcos que, con tódalas velas despregadas, incendiado polo sol do mencer, parecía, máis ca unha nave, un soño flotante» Busquemos máis, opinemos sobre todos eles e vexamos se se nos ocorre facer algo en base a esas escollas. Na historia que se conta e na que interveñen os personaxes da Comedia da Arte, están como telón de fondo as loitas entre mouros e cristiáns moi coñecidas no Mediterráneo, pelexas que se seguen a representar nas festas e que se recollen nos libros de Historia. Podemos investigar acerca destas relacións entre veciños dun lado e outro do mar. Neste obra non intervén a parella de namorados propia do Comedia da Arte Que vos parece se os introducimos na historia? Realicemos as máscaras propias de cada un dos personaxes da Comedia da Arte. Escribamos unha historia na que interveñan os personaxes que máis nos gustaran e que poden dar máis xogo: un que tatexe, outro demasiado educado, un excesivamente triste Indaguemos qué grupos de teatro galego traballaron nalgunha ocasión cos personaxes da Comedia da Arte. Leamos outras obras de Gianni Rodari e xoguemos coa Gramática da fantasía. 7

8 actividades Podemos aplicar a técnica do binomio fantástico creada por el. Recoller dúas palabras e, a partir delas, inventar un conto. Ou aquela outra de mesturar personaxes de diferentes contos Despois da lectura Podemos opinar sobre o libro. Realizar un folleto recollendo, por escrito, as opinións que máis nos gustaron. Realizaremos un marcador de lecturas axeitado para este libro Que elementos utilizaremos? Faremos unha exposición con tódolos libros que consigamos de Rodari. Será unha boa ocasión para dalos a coñecer e tamén para animarnos a seguir léndoo. Tamén será o momento perfecto para traballar as súas técnicas de creación que podemos ir extraendo de A gramática da fantasía. Podemos facer algunha busca en internet, tanto do autor como do ilustrador e do libro que acabamos de ler. É posible que, despois desta lectura, esteamos motivados para ler algo de teatro. Revisemos os fondos que temos na biblioteca e poñámonos a facer teatro! Pedidos a: Comercial Grupo Anaya Polígono de Bergondo 1ª Travesía - Parcela B Bergondo (A Coruña) Telf.: / Fax: XERAIS Doutor Marañón, Vigo Apartado Postal Vigo Teléfonos (986) T elefax: (986) Correo electrónico: xerais@xerais.es http: // EDICIÓNS XERAIS DE GALICIA 8 Pilar Sampedro Martínez, 2004 Edicións Xerais de Galicia, S.A., 2004 Depósito legal: VG