Teorías contemporáneas da literatura e da cultura

Transcription

1 1 FACULTADE DE FILOLOXÍA Teorías contemporáneas da literatura e da cultura J. Manuel Barbeito Varela María do Cebreiro Rábade GUÍA DOCENTE E MATERIAL DIDÁCTICO

2 2 FACULTADE DE FILOLOXÍA. AUTORES: J. Manuel Barbeito Varela, Mª do Cebreiro Rábade Edición electrónica ADVERTENCIA LEGAL: Reservados todos os dereitos. Queda prohibida a duplicación total ou parcial desta obra, en calquera forma ou por calquera medio (electrónico, mecánico, gravación, fotocopia ou outros) sen consentimento expreso por escrito dos autores.

3 3 TEORÍAS CONTEMPORÁNEAS DA LITERATURA E DA CULTURA 1.1. Identificación do curso: Código: P Primeiro semestre. Créditos: 3 Carácter: Obrigatorio (itinerario B) PROFESORES: Dr. J. Manuel Barbeito Varela Departamento de Filoloxía Inglesa e Alemá Facultade de Filoloxía Avda. Castelao s/n Santiago de Compostela Horas de titoría: Consultar páxina web da Universidade /Despacho 412 Facultade de Filoloxía O horario de titorías aparecerá tamén na porta do despacho do profesor. Dra. Mª do Cebreiro Rábade Departamento de Literatura Española, Teoría da Literatura e Lingüística Xeral Facultade de Filoloxía Avda. Castelao s/n Santiago de Compostela Horas de titoría: Consultar páxina web da Universidade Despacho 105 Facultade de Filoloxía O horario de titorías aparecerá tamén na porta do despacho da profesora.

4 4 OBXECTIVOS DO CURSO XERAIS - Coñecer as grandes áreas de investigación teórica sobre a literatura e a cultura nos séculos XX e XXI. - Adquirir os aparatos conceptuais e ferramentas metodolóxicas básicas para a análise dos fenómenos literarios e culturais. - Adquirir as pautas de observación, análise, e argumentación ordenadas e rigorosas. ESPECÍFICOS - Desenvolver estratexias de observación crítica dos fenómenos culturais e literarios dos séculos XX e XXI mediante a aplicación á análise de textos do aparato conceptual achegado nas clases. - Capacitar para revisión crítica das teorías e das análises dos fenómenos culturais contemporáneos. - Desenvolver habilidades de expresión e de argumentación nos traballos escritos e debates. COMPETENCIAS 1. XERAIS - Posuír, comprender e saber aplicar os coñecementos que aportan a oportunidade de ser orixinais. - Potenciar a capacidade de resolución de problemas en contornos máis amplos (mesmo novos ou pouco coñecidos) relacionados coa súa área de estudo. - Capacidade de participar no debate público reflexionando e formulando xuízos sobre as responsabilidades sociais e éticas vinculadas a este campo do saber. - Capacidade de comunicar coñecementos e de argumentar posicións diante de públicos especializados e non especializados. - Capacidade de aprendizaxe autónoma. 2. TRANSVERSAIS: - Visión actualizada dos sistemas teóricos metodolóxicos no campo dos Estudos Literarios e culturais. - Capacidade de afondar nos coñecementos adquiridos mediante unha reflexión interdisciplinar. - Desenvolvemento do espírito crítico diante dos distintos fenómenos culturais. 3. ESPECÍFICAS: - Capacidade de entender a literatura en relación cos novos medios tecnolóxicos, os medios de comunicación, o cine, as artes, así como coa diversidade social, cultural e de xénero.

5 5 - Que os e as estudantes aborden o concepto de texto literario dun xeito aberto, dando cabida a formas culturais non estritamente literarias. RESULTADOS DA APRENDIZAXE 1. Que os e as estudantes sexan capaces de revisar criticamente as diferentes correntes actuais de Teoría e crítica literarias. 2. Que os e as estudantes poidan aplicar os conceptos teóricos ao dominio da crítica en materia artística. 3. Que os e as estudantes poidan de manexar ferramentas teóricas e metodolóxicas e técnicas que lles permitan traballar nos grandes grupos de comunicación, na administración e na xestión da información dos bens culturais e recursos humanos. CONTIDOS A materia estruturarase en tres bloques: 1. A tradición Estrutural. 2. A tradición Fenomenolóxica. 3. A tradición Hermenéutica. 4. A tradición Marxista. PUNTO DE PARTIDA Partiremos de unha serie de preguntas elementais: - É posible a crítica ou sempre e en todo caso estamos suxeitos a ideoloxía? Se fose posible en que radica a posibilidade da crítica? - Por qué os oprimidos reproducen a súa opresión? É posible a resistencia? Se fose posible en que radica esa posibilidade? - Cal é a posición Marxista, estruturalista, fenomenolóxica-hermenéutica, feminista, e post-colonial diante destas cuestións? ARGUMENTO Despois dunha introdución á noción de cultura (tema 1), preguntarémonos pola actitude crítica espontánea como posibilidade da crítica e mostraremos a debilidade do humanismo liberal ao que oporemos o xiro lingüístico na súas varias vertentes (tema 2, no que se prestará especial atención ao estruturalismo). Feito isto, preguntarémonos se existe un aparato conceptual que faga posible a crítica e repasaremos, ademais do estruturalismo, a fenomenoloxía, a hermenéutica e o marxismo. Ao fío desta reflexión preguntarémonos acerca da produción do suxeito en xeral, e do suxeito da crítica en particular (temas 3-8).

6 6 METODOLOXÍA: Leccións, seminarios, presentacións e traballos As EXPOSICIÓNS por parte do profesor complementaranse con: - Debates en seminarios despois da sesión expositiva. Nalgún caso, a sesión expositiva poderá ir precedida dun debate sobre o tema tratar; a continuación o profesor sistematizará e situará no marco teórico correspondente os resultados de debate; finalmente abrirase quenda de preguntas. - Presentacións en grupo (tipo mesa redonda) seguidas de debate. - Traballo escrito. INSTRUCIÓNS XERAIS SOBRE OS TRABALLOS E AS PRESENTACIÓNS. O obxectivo xeral dos traballos é a reflexión e posta en práctica das ideas explicadas e debatidas nas clases e nos seminarios. O traballo ten dúas fases: a presentación oral e a redacción desa presentación para entregar despois das presentacións (antes do Nadal). As presentacións: - As presentacións teñen como obxectivo concreto expoñer e debater distintos aspectos do traballo. - A claridade e a calidade dos exemplos son criterios básicos da avaliación da exposición. - É moi importante o uso de exemplos nas exposicións. Cada membro do grupo deberá explicar con exemplos as ideas que expón. - Na introdución a cada presentación deberá quedar definido o caso de estudo, os obxectivos, a hipótese, e o aparato conceptual que se vai empregar. - Deberá quedar clara a coordinación do grupo na estrutura das presentacións. - As exposicións non deben pasar de 5' por persoa. Despois da presentación do grupo no seu conxunto abrirase un tempo de debate de arredor de 10' por grupo. - É importante que lembredes que a participación neste debate puntuará na nota final. O profesor poderá preguntar aos oíntes sobre as exposicións. - Uns días antes da exposición deberán facerse circular os textos que se van empregar nas presentacións. - Non se pode de ler o traballo escrito na presentación. O traballo escrito - O traballo escrito deberá reflectir os resultados do debate. - Cada traballo de grupo (integrado polo total das achegas dos seus membros a modo de capítulo) deberá levar unha sinopse (en torno a 300 palabras) que explicará o argumento xeral, os obxectivos e a estrutura do traballo, e unhas conclusións. - A coherencia e a solidez da argumentación son os criterios básicos da avaliación do traballo escrito. - Cada capítulo do traballo debe definir o caso de estudo, os obxectivos, formular a hipótese de traballo, e explicar o aparato conceptual que se vai empregar. - Os traballos poderanse deixar impresos na caixa de correo dos profesores na semana seguinte á presentación. - O espazo do traballo escrito será de en torno a 4 folios por persoa.

7 7 LECCIÓNS E CALENDARIO Introdución. (Manuel Barbeito, María do Cebreiro) 1. Presentación 2. Seminario: cuestións elementais 3. Argumento do curso Lección 1: Cultura, teoría (e a teoría literaria) (Manuel Barbeito) Unha cuestión central? 1 Natureza vs. cultura. 2 Diversas nocións de cultura. Culturas Nocións o ser humano implícitas nas nocións de cultura Cultura e clase Modelos de creación cultural Modelos de culturización Cultura e literatura: literatureidade. Seminario: Natureza e cultura Multiculturalismo Lección 2: O Xiro Lingüístico (Manuel Barbeito) 1. O humanismo liberal 2. O modernismo: unha nova concepción da linguaxe e do suxeito o Estruturalismo o Fenomenoloxía e hermenéutica o Psicanálise Seminario: Linguaxe e suxeito Lección 3: Cuestións fundamentais de fenomenoloxía e hermenéutica (María do Cebreiro) 1. A fenomenoloxía filosófica dende Platón a Husserl 2. A refundación contemporánea da hermenéutica 3. Presentación dos textos para o comentario conxunto Lección 4: A influencia de Heidegger no pensamento contemporáneo (María do Cebreiro) 1. Heidegger e a metafísica como esquecemento do ser

8 8 2. Heidegger lee a Hölderlin: a idade dos poetas Seminario: Comentario conxunto de textos sobre realidade e linguaxe Lección 5: A deconstrución como hermenéutica radical (María do Cebreiro) 1. Jacques Derrida antes da deconstrución 2. O (tenso) encontro entre fenomenoloxía e hermenéutica Seminario: Comentario conxunto de textos sobre xustiza e responsabilidade Lección 6: Vixencia da fenomenoloxía e da hermenéutica no pensamento crítico (María do Cebreiro) 1. A fenomenoloxía e a hermenéutica nos estudos literarios contemporáneos 2. A fenomenoloxía e a hermenéutica na teoría crítica. O pensamento político postfundacional. Seminario: Comentario conxunto de textos sobre poder e resistencia Lección 7: Aparatos conceptuais, a posibilidade da crítica, o suxeito. (Manuel Barbeito) 1. Estruturalismo o Arbitrariedade vs. identidade natural. o Literatureidade. O carácter dobre da linguaxe. 2. Marxismo: 1. Estructuralismo Arbitrariedad vs. identidad natural 2. Marxismo: Materialismo e marxismo. Contradicción y cambio histórico. Masas. Clase. Cultura, ideología, hexemonía. As cousas. Mercancía e valor. Necesidade 3. Sobre el individuo e suxeito: Marxismo, estructuralismo e psicoanálisis vs. Humanismo. Marxismo vs. Estructuralismo. Individuo vs. individualismo Seminario: o suxeito ético e/ou político. Presentación dos paneis conxuntos

9 9 Lección 8: O marxismo na segunda metade do XX. Marxismos de postguerra e Marxistas diante da post-modernidade. (Manuel Barbeito) - Marxismos de postguerra: o Sartre. o Escola de Frankfurt. o Raymond Williams e o materialismo cultural. - Pensadores diante do Marxismo o Derrida - Marxistas contemporáneos diante da post-modernidade o Terry Eagleton e a actualización do marxismo. o Slavoj Zizek. Marxismo e psicanálise. o Alain Badiou post-marxismo? Seminario: O suxeito moderno e o suxeito post-moderno. Presentación dos paneis conxuntos Última sesión: Presentación dos paneis conxuntos SISTEMA DE AVALIACIÓN Continua: participación nas actividades do curso (véxase apartado Metodoloxía ). Se se considerase necesario, farase un exame. Se se considerase necesario, farase un exame. Neste caso, tanto a participación coma o exame contarían o 50%. A asistencia é obrigatoria. Un número de ausencias sen xustificar superior ao 25 % das horas de docencia implicará o suspenso final. Na segunda oportunidade, seguiranse as mesmas pautas de avaliación que na primeira. Para avaliación dos/das repetidores rexerán estes mesmo criterios tanto na convocatoria de maio como na de xullo. No caso de alumnado con dispensa de asistencia a avaliación consistirá nun exame que computará o 100% da nota final. TEMPO DE DOCENCIA E DE TRABALLO DO ALUMNO A materia prevé un total de 24 horas docentes distribuídas do seguinte xeito: 12 horas de clases expositivas, 9 horas de clases interactivas, 3 horas de titorías. Horas de traballo autónomo do alumnado: 75.

10 10 BIBLIOGRAFÍA Althusser, Louis. A Critical Reader. Oxford: Blackwell, Anderson, Perry. Considerations on Western Marxism. London: New Left Books, Ariño Villarroya, Antonio. Sociología de la cultura: la constitución simbólica de la sociedad. Barcelona: Ariel, Asensi, Manuel. Historia de la teoría de la literatura (del siglo XX hasta los años setenta). Valencia: Tirant lo Blanch, Asensi, Manuel. Los años salvajes de la teoría: Philipe Sollers, Tel Quel y la génesis del pensamiento postestructuralista. Valencia: Tirant lo Blanch, Aullón de Haro, Pedro. La crítica literaria actual: delimitación y definición. La construcción del pensamiento crítico-literario moderno. En Aullón de Haro (ed.). Introducción a la crítica literaria actual. Madrid: Playor, 1983, pp Barthes, Roland. [1974]. La aventura semiológica. Barcelona: Planeta-Agostini, Badiou, Alain. O método de Mallarmé: subtracción e illamento. Tradución de Emilio Araúxo. Santiago de Compostela: Amastrangallar, Barbeito Varela, J. Manuel. Feminism, Aesthetics, and Subjectivity. Santiago de Compostela: SPUSC, Bennet, Tony. Formalism & Marxism. London, Routledge, Callinicos, Alex. Marxism and Literary Criticism. En Christa Knellwolf e Christopher Norris eds. Twentieth-Century Historical, Philosophical and Psychological Perspectives. The Cambridge History of Literary Criticism. Cambridge UP, 2001, Vol. IX. Culler, Jonathan [1982]. Sobre la desconstrucción. Teoría y crítica después del estructuralismo. Madrid: Cátedra, [2002]. Structuralist Poetics. A Very Short Introduction. Oxford: OUP. Cuesta Abad, José María e Julián Jiménez Heffernan (eds.). Teorías literarias del siglo XX. Una antología. Madrid: Akal, De Man, Paul [1979]. Alegorías de la lectura. Barcelona: Lumen, Derrida, Jacques. De la gramatología. Buenos Aires: Siglo XXI, Domínguez Caparrós, José (ed.). Hermenéutica. Madrid: Arco Libros, Eagleton, Terry [1983]. Una introducción a la teoría literaria. México: Fondo de Cultura Económica, Eagleton, Terry. The Illusions of Postmodernism. Oxford: Blackwell, Marxist Literary Theory, en The Eagleton Reader, ed. S. Regan. Oxford: Blackwell, Eco, Umberto. Apocalípticos e integrados ante la cultura de masas. Barcelona: Lumen, Erlich, Victor. El formalismo ruso. Historia, doctrina. Barcelona: Seix-Barral, 1974.

11 11 Erlich, Víctor e E. M. Thomson. Russian Formalism and Anglo-American New Criticism. A Comparative Study. La Haya: Mouton, Eysteinsson, Astradur. The Concept of Modernism. Ithaca: Cornell, Featherstone, Mike. Undoing culture: globalization, postmodernism and identity. London: Sage, Cultura de consumo y postmodernismo. Buenos Aires: Amorrortu, Foucault, Michel [1969]. Las palabras y las cosas. Una arqueología de las ciencias Humanas. México: Siglo XXI, Frye, Northrop: On Culture and Literature. Chicago and London: University of Chicago Press, Markus Gabriel. Il senso dell'esistenza. Per un nuovo realismo ontologico. Roma: Carocci Editore, Garrido Gallardo, Miguel Ángel et alii. La crisis de la literariedad. Madrid: Taurus, Genette, Gérard. Figures II. Paris: Seuil, Harman. Graham Bells and Whistles. More Speculative Realism. London: Verso, Jakobson, Roman. Questions de poétique. París: Seuil, Jameson, Fredric. Jameson on Jameson: Conversations on Cultural Marxism (Post-Contemporary Interventions). North Carolina: Duke UP, Koch, Andrew M. Postestructuralism and the Politics of Method. Plymouth: Lexintong Books. Lentricchia, F. [1980]. Después de la Nueva Crítica. Madrid: Visor, Llovet, Jordi et alii. Teoría de la literatura y literatura comparada. Barcelona: Ariel, Lukács, György. Teoría de la novela. Barcelona : Edhasa, Makaryk, I.R. (ed.). Encyclopedia of Contemporary Literary Theory: Approaches, Scholars, Terms. Toronto: University of Toronto Press, Norris, Christopher. Derrida at Yale: The Deconstructive Moment in Modernist Poetics. Philosophy and Literature IV (1980): , Resources of Realism. Manchester: Manchester U.P , Deconstruction. London and N.Y.: Routledge, , 'Potmodernism, Politics, and the Assault on Truth.' JCR 3.2, 2004: (Recensión del libro Challenging Postmodernism: Philosophy and the Politics of Truth, de David Dempter. New York; Humanity Books, 2003) , Derrida, Badiou and the Formal Imperative. Continuum, 2012 Meillassoux. Quentin, After finitude. An essay on the necessity of contingence. New York, Bloombury. Meillassoux, Quentin, Métaphysique et fiction des mondes hors-science. Paris, Éditions Aux forges de Vulcain, 2013 Rancière, Jacques. Le Partage du sensible: Esthétique et politique. La Fabrique-Éditions, Politique de la litérature. Editions Galilée, 2006.

12 12 Ricoeur, Paul. Tiempo y narración. Configuración del tiempo en el relato de ficción. México: Siglo XXI, 2004, Vol. II. Ryan, Michael. Marxism and poststructuralism. En Christa Knellwolf e Christopher Norris eds. Twentieth-Century Historical, Philosophical and Psychological Perspectives. The Cambridge History of Literary Criticism. Cambridge UP, 2001, Vol. IX. Selden, R. Widdowson, P.y Brooker, P. (eds.) [1997]. La teoría literaria contemporánea. Barcelona: Ariel, Voloshinov, Valentin Nikólaievich. Marxism and the philosophy of language. New York: Seminar Press, Theborn, Göran. La Escuela de Frankfurt. Barcelona: Anagrama, 1972 Veneito, Vidal (...): Posibilidades y límites... Williams, Raymond. Marxism and Literature, Politics and Letters. London. Verso, 19